موجبات ضمان
سوال 1570 :
اگر انسان در خانه خودش براى آشپزى، يا کار ديگرى و به گمان يا اطمينان به اين که به منزل همسايه سرايت نمى کند و با فرض اين که زياده روى در آن نکرده و هوا نيز طوفانى نبوده، آتش روشن کند، اگر اتّفاقاً به منزل همسايه سرايت کرد و باعث آتش سوزى شد ضامن است؟
جواب :
ضامن است; ولى اگر علل قهرى مانند وقوع طوفان ناگهانى يا زلزله سبب سرايت شود ضامن نيست.
سوال 1571 :
اگر کسى ظالمانه مانع فروش متاعى شود، به مدّتى که سبب تنزّل قيمت آن در بازار گردد، آيا ضامن نقصان قيمت است؟
جواب :
در صورتى که آن متاع در مسير فروش بوده و شخص مزبور مانع شده است ضامن است.
سوال 1572 :
اگر کارگر روزمزدى که هرروز کار مى کند و خرج زن و بچّه اش را پيش مى برد ظالمانه حبس شود، يا به هر صورتى قدرت بر کار از او سلب شود، آيا ظالم ضامن است؟
جواب :
احتياط واجب آن است که خسارت را جبران کند.
سوال 1573 :
اگر کسى قفل انبارى را بشکند، سپس سارقى از آن انبار اشيايى بدزدد، يا دزد را راهنمايى کند و محلّ انبار را به او نشان دهد، چه کسى ضامن است؟
جواب :
در صورتى که سارق توانايى بر شکستن قفل داشته ولى ديگرى آن را به جاى او شکسته، سارق ضامن است; امّا در صورتى که خودش قادر به اين کار نبوده و ديگرى اين راه را براى او گشوده، هر دو در ضمان شريک هستند، همچنين مسأله راهنمايى دزد بنابر احتياط واجب.
سوال 1574 :
همان گونه که مستحضريد، زلزله يکى از سوانح طبيعى است که هر از چندگاهى سبب تلفات انسانى و مالى فراوان در گوشه و کنار جهان مى شود. از نظر متخصّصان امر، بهترين و مطمئن ترين روش کاهش عوارض ناشى از زلزله، احداث بناهاى مقاوم در برابر زلزله است. به همين جهت ضوابطى براى احداث ساختمانها وضع شده است که رعايت آن در مناطق زلزله خيز الزامى مى باشد. با اين وجود متأسّفانه برخى از صاحبان املاک، مهندسان و پيمانکاران به اين ضوابط توجّهى نمى کنند و باعث به هلاکت رسيدن عدّه زيادى از مردم به هنگام وقوع زلزله مى شوند. با توجّه به مطالب فوق خواهشمند است نظر شرع انور را در موارد زير مرقوم فرماييد:
الف) اگر صاحب ملک به جهت صرفه جويى در هزينه ها، رعايت ضوابط ساخت و ساز را از مهندس و پيمانکار نخواهد. آيا در صورت بروز زلزله، ضامن فوت ساکنان ساختمان مى باشد؟
ب) اگر مهندس ناظر و مسئول مربوطه در شهردارى، يا پيمانکار به درخواست صاحب ملک در اعمال ضوابط کوتاهى کنند، آيا ضامن هستند؟
جواب :
اگر صاحب ملک اطّلاعى از ضوابط نداشته باشد و در نتيجه رعايت آنها را از مهندس و پيمانکار نخواهد، آيا قصور مهندس و پيمانکار در اعمال ضوابط موجب ضمان آنان است؟
د) اگر صاحب ملک اعمال ضوابط را از مهندس و پيمانکار بخواهد; ولى آنان در رعايت ضوابط کوتاهى کنند، آيا ضامن هستند؟
هـ) اگر فردى که قصد فروش ملک خود را در مناطق زلزله خيز دارد، بدون آگاهى يا از روى نيرنگ بگويد که در ساخت بنا رعايت ضوابط شده است، ولى نشده باشد، آيا ضامن است؟
و) آيا جايز است که از روى مصلحت انديشى از اعلام خطر وقوع زلزله در برخى از مناطق مانند تهران، خراسان، گيلان و آذربايجان، که از نظر متخصّصان خطر وقوع زلزله دارد، طفره رفت؟
جواب :
چنانچه ضوابط مربوط به زلزله به صورت قانون يا مقرّرات اين کشور اسلامى درآيد، رعايت آن بر همه لازم است و کوتاهى در آن مسئوليّت شرعى دارد; خواه از سوى صاحب بنا باشد يا مهندس ناظر و پيمانکار. و اگر کسى اين اصول را رعايت نکرده و ملک خود را بر خلاف آن توصيف کند و بفروشد، غشّ در معامله و تدليسِ حرام کرده و قابل تعقيب است و مخفى کردن خطرات زلزله نسبت به مناطق زلزله خيز و عدم راهنمايى مردم به وظايفشان در اين قسمت، بر خلاف مصلحت جامعه اسلامى است و مسئولان بايد به اين امور اهمّيّت بدهند، و از نظر ضمان هرگاه طبق معمول عرف ساختمان را ساخته باشد ضامن نيست.
سوال 1575 :
همان طور که مستحضريد، والدين مکلّف به حضانت از صغار و مجانين هستند. حال در صورتى که آنها در انجام امر حضانت مرتکب قصور و اهمال گردند و از اين بابت، صغار و مجانين خسارتى به اشخاص ثالث وارد کنند، آيا مسئوليّتى متوجّه والدين مى گردد؟
جواب :
در مواردى که ولىّ و قيّم عرفاً بايد آنها را از اين امور محافظت کنند، در صورت کوتاهى کردن ضامن هستند.
سوال 1576 :
در مواردى که وظيفه نگهدارى و مراقبت را اشخاصى مانند دايه يا پرستار به عهده دارند، اگر خسارتى از جانب افراد تحت نظارت آنها، متوجّه ديگران شود، آيا مسئوليّتى متوجّه محافظ مى شود؟
جواب :
جواب مانند مسأله سابق است.
سوال 1577 :
در مواردى که صغار و مجانين مجهول الهويّه، خسارتى به ديگران وارد مى نمايند، خسارت وارده به چه طريق جبران مى گردد؟ آيا مى توان خسارت را از بيت المال پرداخت نمود؟
جواب :
در مورد قتل نفس جبران از بيت المال بعيد نيست; ولى در موارد ديگر جبران نمى شود.
سوال 1578 :
اگر ديوار ملک موقوفه اى مشرف به خرابى گردد و بر اثر فروريختن ديوار، کسى کشته يا مجروح شود، در اين حالت مسئول پرداخت ديه چه کسى است؟ آيا متولّى موقوفه مسئول است، يا ديه از عايدات موقوفه پرداخت مى گردد؟
جواب :
اگر ديوار در کنار شارع عام بوده و آثار خرابى در آن ظاهر شده و متولّى کوتاهى کرده است، متولّى ضامن است.
سوال 1579 :
در زمان حاضر همين وضعيّت در مورد اشخاص حقوقى (شرکتها) وجود دارد که در پاره اى موارد بدون اين که شخص خاصّى مقصّر باشد، در نتيجه فعّاليّت شخص حقوقى قتل يا ضرب و جرحى اتّفاق مى افتد; مثل اين که بر اثر شکستن لوله آب و ورود آن به منزل مسکونى، فردى فوت مى نمايد، در اين حالت چه کسى ضامن است؟
جواب :
چنانچه حادثه غيرمنتظره بوده، کسى مقصّر نيست; امّا اگر متصدّيان و مديران آن مؤسّسه کوتاهى کرده باشند، اشخاص آنها مسئولند.
سوال 1580 :
موتور سوارى در حال حرکت است، ناگهان گوسفندى را در وسط خيابان مشاهده مى کند (حال يا گوسفند از قبل بوده يا ناگهان به وسط خيابان دويده است) و براى اجتناب از برخورد با آن، فرمان موتور را کج مى کند و در نتيجه به زمين مى خورد و در اثر برخورد با جدول خيابان، فوت مى کند. با توجّه به اين که خيابان محلّ عبور گوسفند نيست، آيا صاحب گوسفند ضامن ديه موتورسوار است؟
اگر موتور سوار کودکى را در وسط خيابان ببيند و همين جريان پيش آيد، حکم چيست؟ اگر کسى چاهى را در جادّه اى عدواناً حفر کند و عابرى براى احتراز از سقوط در آن، به سمت ديگر حرکت کند و در نتيجه در درّه اى بيفتد، آيا حفر کننده ضامن است؟
جواب :
در صورتى که موتورسوار بر اثر برخورد با گوسفند، سقوط مى کرد و کشته مى شد، ديه او بر صاحب گوسفند بود; به شرط اين که صاحب گوسفند در حفظ گوسفند سهل انگارى کرده باشد و آن محل ديد نداشته باشد. ولى در محلّ کلام که حادثه بر اثر فرار اشتباه آميز موتورسوار به وجود آمده، بايد خسارت در ميان آن دو تقسيم شود، هر کدام به نسبت تأثيرشان در اين حادثه. و اگر ديد داشته باشد ضامن بودن صاحب گوسفند محلّ اشکال است. و امّا در مورد کودک در جايى که ولىّ او در حفظ او سهل انگارى کرده و به محلّى از جادّه رفته است که ديد ندارد، همان حکم جارى است. در مورد چاهى که ديد ندارد، حفر کننده چاه ضامن است.
سوال 1581 :
شخصى کتابى را از کسى امانت گرفته و براى استفاده به جلسه امتحان مى آورد، پس از استفاده آن را به «مراقب» امتحان مى دهد تا به هر کس خواست بدهد، او نيز چنين مى کند; آخرين استفاده کننده بعد از استفاده، کتاب را همان جا گذارده و خارج مى شود، چه کسى ضامن است؟
جواب :
در صورتى که نفر اوّل مجاز بوده به ديگران بدهد، نفر آخر که آن را در اختيار گرفته و در حفظ آن کوتاهى کرده ضامن است، و در صورتى که مجاز به اين امر نبوده ضامن اصلى خودش مى باشد.
سوال 1582 :
اگر کسى با عرضه انبوه کالا، با بدنمايى آن، يا هر ترفند ديگرى سبب کاهش بهاى آن گردد آيا ضامن است؟
جواب :
هر کس در مورد کالاى خود مى تواند هر تصميمى بگيرد; ولى اگر کارهايى کند که در عرف مصداق اضرار به ديگران محسوب شود جايز نيست و در بعضى از موارد ضامن نيز خواهد بود.
سوال 1583 :
اتومبيل سوارى خارج از شهر حرکت مى کند، موتور سوارى نيز از روبه رو و در جهت مخالف در حال حرکت است، موتور سوار بدون در نظر گرفتن فاصله اتومبيل، براى اين که عرض جاده را پشت سر گذارد سريعاً جلو اتومبيل مى پيچد، راننده غافلگير شده و با مهارت خاصّى اتومبيل را از مسير موتور سوار منحرف و جان موتور سوار را از مرگ حتمى نجات مى دهد، ولى اتومبيل از کنترل وى خارج و به بيرون از جاده پرت و واژگون مى گردد که در نتيجه راننده در اثر ضربه مغزى به حال اغما مى افتد و توسّط افراد نوع دوست راهى بيمارستان مى شود، با توجّه به اين که عامل اصلى حادثه، موتور سوار فرارى بوده است، آيا فقط بايد راننده موتور از عهده مخارج تعمير و غرامت اتومبيل و خسارتهاى ديگر برآيد؟
جواب :
چنانچه راننده موتور مقصّر بوده هزينه ها از او گرفته مى شود.
سوال 1584 :
اين جانب کارگر شرکت «ترمه باف» جهت مأموريّت با موتور شرکت به کاشان رفتم، تا ظهر بعضى از کارهاى مأموريّتى را انجام دادم و مقدارى از کار باقيمانده بود که ظهر شد، ظهر را تا موقعى که مغازه ها باز شود. به منزل يکى از برادران رفتم که متأسّفانه بچّه صاحبخانه مريض شد. او را به اورژانس بردم، موتور را درب بيمارستان خاموش کردم و سوئيچ آن را برداشتم و داخل بيمارستان شدم، يک دقيقه بيشتر طول نکشيد که برگشتم متأسّفانه موتور به سرقت رفته بود، آيا خسارت آن را بايد بپردازم؟
جواب :
شما ضامن هستيد; مگر اين که براى اين گونه استفاده ها اجازه گرفته باشيد و در حفظ موتور نيز کوتاهى نشده باشد.
سوال 1585 :
شخصى مدّت سه سال در يکى از گاوداريها مشغول کار بوده است، در ميان گاوهاى شيرى يک گاو نر بوده که به مرور زمان وحشى شده و کارگر را قبل از فروختن مورد ضرب قرار داده است. کارگر به صاحب گاو اعلام مى کند که گاو وحشى شده لذا صاحبش گاو را مى فروشد، بعد از 15 روز گاو را دوباره برمى گردانند، فرداى آن روز آن گاو کارگر مزبور را دوباره مورد ضرب قرار مى دهد که دنده هايش شکسته مى شود و توسّط صاحب گاو به بيمارستان منتقل مى گردد و بعد از سه روز در بيمارستان فوت مى کند، صاحب گاو فرداى آن روز گاو را مى فروشد و بعداً وحشى بودن گاو را انکار مى کند، در فرض مذکور آيا صاحب گاو در قبال اين واقعه مسئوليّت دارد؟
جواب :
اگر وحشى شدن و خطرناک بودن مسلّم باشد و صاحب گاو آن را برگردانده باشد ضامن است، بنابر احتياط واجب.
سوال 1586 :
آقاى «الف» ساختمانى خريده و بر خلاف مقرّرات شهردارى بالاى آن بالکنى ساخته است، به نحوى که ديوار آن به سيمهاى برق شهرى نزديک و سيمها در دسترس قرار گرفته و طبق اعلام اداره برق به حريم سيمهاى برق تجاوز شده است; سپس همين خانه را با بالکن موصوف به آقاى «ب» اجاره داده است. بچّه پنج ساله مستأجر در بالکن مشغول بازى مى شود، سيم برق را مى گيرد و کشته مى شود. پدر و مادر بچّه، صاحبخانه را مقصّر مى دانند و صاحبخانه تخلّف در ساختن بالکن را قبول دارد، امّا به لحاظ اين که جريمه قانونى تخلّف خود را به شهردارى پرداخته و به لحاظ اين که شهردارى و اداره برق مى بايست تخلّف را گوشزد مى نمودند تا در صورت لزوم بالکن را تخريب نمايد و اين که مستأجر مى بايست رعايت نکات ايمنى را بنمايد و به لحاظ اين که مادر طفل درنگهدارى او کوتاهى کرده و به لحاظ اين که بچه در بازى کردن زياده روى کرده و خودش را به نحو غيرعادى به سيم برق رسانيده در حالى که سيم برق در دسترس يک بچّه نبوده، لطفاً بفرماييد در اين قضيّه چه کسى ضامن است؟
جواب :
گرچه صاحب منزل به خاطر تخلّف از مقررات مقصّر است; ولى با توجّه به اين که سيم برق در فرض مسأله بطور عادى از دسترس اطفال بيرون بوده و طفل به صورت غيرعادّى خود را به آن رسانده، کسى در برابر مرگ او مقصّر نيست.
سوال 1587 :
شخصى بچّه نابالغ 8 ساله اى را بدون اجازه پدر و مادرش به استخر مى برد، اين بچّه اصلاً شنا بلد نبوده و مسئولين استخر بدون اين که تحقيق کنند که پدر و مادر اين بچّه از آمدن فرزندشان اطّلاع دارند يا خير، او را به استخر راه مى دهند. اتفاقاً اين بچّه غرق مى شود. آيا کسى که اين بچّه را به همراه خود به استخر برده ضامن است، يا مسئولين استخر؟ هر کدام چه مقدار؟
جواب :
کسى که او را به استخر برده ضامن ديه اوست.
سوال 1588 :
سنگى که روى جادّه بوده بطور ناگهانى از زير چرخ اتومبيل در حال حرکت خارج شده و به ماشين ديگرى، که پشت سر آن حرکت مى کرده، برخورد نموده و اتّفاقاً موجب مرگ يکى از سرنشينان آن ماشين شده است. کارشناسان آگاه و متعهّد راهنمايى و رانندگى اتومبيل جلويى را بى تقصير شناخته اند ضمان و مسئوليّت اين حادثه برعهده کيست؟
جواب :
در فرض مسأله راننده اتومبيل جلويى در برابر اين حادثه مسئول نيست.
سوال 1589 :
آيا شوهر در مقابل جهيزيّه زن که در اثر گذشت زمان و بدون تقصير شوهر از بين رفته است، در فرض طلاق يا فوت همسر ضامن است؟
جواب :
در فرض مسأله، شوهر مکلّف به اداى خسارت نيست.
سوال 1590 :
فرشهايى که به صورت امانت در اختيار شرکتى جهت فروش قرار مى گيرد، اگر سوانحى از قبيل دزدى يا آتش سوزى رخ دهد و منجر به از بين رفتن اصل مال شود، آيا شرکت ضامن اصل مال است؟
جواب :
در صورتى که شرکت در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد، ضامن نيست.
سوال 1591 :
در يک نزاع خانوادگى ابتدا مرد روى زن خود نفت ريخته و قصد آتش زدن وى را داشته است، ولى از اين کار منصرف مى شود; امّا بعداً زن خود را با روشن کردن کبريت، آتش مى زند و اين کار منتهى به فوت وى مى گردد. آيا در اين مورد مسئوليّتى متوجّه مرد مى باشد؟
جواب :
مرد گناه کرده و مستحقّ تعزير است; لکن در فرض مسأله ضامن ديه آن زن نيست.
سوال 1592 :
کارگرى به صورت روزمزد براى ديگرى، غير از پيمانکار و يا صاحب شرکت، کار شخصى مى کند. اگر اين کارگر در حين کار به مرگ غير طبيعى مثلاً به علّت زمين خوردن، ضربه ديدن، يا عقرب زدگى و مانند آن فوت کند، آيا صاحب کار ضامن ديه اوست؟
جواب :
ديه بر عهده صاحب کار نيست; مگر آن که قبلاً شرط کرده باشند که ديه او در هر حال بر عهده صاحب کار باشد، يا قانون کار ايجاب کند و آنها بر اساس قانون کار قرارداد بسته باشند.
سوال 1593 :
در نزديکى يکى از روستاها تلمبه خانه اى قرار دارد که آب آن روستا را تأمين مى کند و نگهبانى و حراست آن بر عهده يکى از اهالى دِه بوده است. در يکى از روزها، که شخص نگهبان کليد موتور را به دست فرزندش داده تا آن را روشن کند، چند دختر جوان براى آوردن آب به آن جا مى روند که بر اثر باران به ساختمان تلمبه خانه پناه مى برند; متأسّفانه بر اثر تماس لباس يکى از دختران به موتور، آن دختر جان خود را از دست مى دهد. فرزند آن نگهبان چون طريقه خاموش کردن موتور را نمى دانست، نتوانست موتور را خاموش کند و همراه دختران ديگر به بيرون فرار مى کند. با توجّه به اين که مسئول تلمبه خانه بر اثر بى احتياطى و کوتاهى، کليد ساختمان را به پسرش داده و او نتوانسته موتور را خاموش کند و اين که دختران نمى دانستند که نزديک شدن به موتور خطرناک است و از ورود دختران به محل موتور جلوگيرى نشده است، آيا نگهبان تلمبه خانه ضامن خون مقتوله است؟
جواب :
گرچه نگهبان تلمبه خانه کار خلافى انجام داده، ولى مسئول خون آن دختر نيست.
سوال 1594 :
فردى به اتّهام قتل، يا قتل هاى عمد محکوم به اعدام شده; ولى در زندان و يا در پاى چوبه دار بدون اجراى حکم به مرگ طبيعى فوت مى کند. آيا ديه مقتول يا مقتولين بايستى از دارايى او پرداخت شود؟
جواب :
آرى، ديه به مال او تعلّق مى گيرد.
سوال 1595 :
بيست سال پيش، پاسى از نيمه شب گذشته، دو نفر عابر پياده که يک نفر از آنان ظاهراً قصد استمداد و دريافت بنزين داشته، مقطع عرضى جادّه را با عجله و بدون رعايت احتياط طى مى نمايند، که متأسّفانه از بغل از ناحيه سر به شيشه يک اتومبيل سوارى برخورد و به علّت عکس العمل تصادم به وسط جادّه پرت مى گردد، اتومبيلى که از سمت مخالف در حرکت بوده به خارج از جادّه منحرف مى شود. توجّه شود که حادثه از جلو و برخورد روبه رو صورت نگرفته، بلکه دقيقاً به علّت همزمانى اتومبيل سوارى و عابر، وى به شيشه جلو برخورد مى نمايد. راننده پس از رؤيت حادثه مى بيند مصدوم خون آلود نيست; ولى در تاريکى به صورت بى هوش بر زمين افتاده است. به اتّفاق همراه مصدوم، تصميم به حمل او مى گيرند، ولى راننده پس از روشن کردن ماشين، صحنه را ترک و فرار مى کند. پس از گذشت ساليانى، راننده حادثه در وضعيّتى قرار دارد که عذاب وجدان و مسأله شرعى او را به احساس تکليف واداشته است و بيمار شده و چون وضعيّت بيمارى او شايد امکان حيات طولانى را براى وى ميسور نسازد و از سويى تلاش او براى يافتن مصدوم و يا کسب اطّلاع از اين که وى، فوت کرده يا در حيات است، ميسّر نيست. تکليف شرعى او براى رفع اداى دين چيست؟ هرچند واقعه به صورت عمد نبوده و بى احتياطى عابر علّت حادثه بوده و فرار راننده هم جزء مصاديق تقصير يا قصور است، در صورتى که ديه واجب باشد، با توجّه به اين که مقتول شناخته شده نيست، ديه به چه کسى پرداخت مى شود؟
جواب :
اگر مقصّر عابر پياده بوده، ديه ندارد، و اگر راننده به خاطر سرعت يا امور ديگر مقصّر بوده ديه دارد، و اگر هر دو مقصّر بوده اند بايد درصد تقصير را اجمالاً حساب کند و طبق آن از ديه بپردازد و اگر دسترسى به آن شخص يا ورثه او براى اداى ديه ندارد، اجازه مى دهيم ديه را به افراد نيازمند از فاميل يا غير فاميل بپردازد.
سوال 1596 :
اين جانب همسرى داشتم که از من جدا شد; پس از جدايى اقدام به ازدواج مجدّد نمودم، چهار فرزند همسر اوّلم نزد اين جانب و در کنار نامادرى، احساس راحتى نمى کردند. حدود 8 ماه قبل، دختر بزرگ همسر اوّل، که 16 ساله مى باشد، با کمال تأسّف نامادرى خود را به قتل رسانيد و موضوع توسّط مراجع قانونى در حال پيگيرى مى باشد. مراجع ذيصلاح انگيزه قتل را فشارهاى روحى و روانى بيان کرده اند، اين جانب بر سر دوراهى در قبال قتل همسرم و تکليف دختر و نهايتاً احقاق حقّ فرزندان همسر مقتولم از نظر شرع مقدّس و وجدان درونيم مى باشم. اين جانب از يک سو ولىّ قهرى فرزندان صغير، و از طرف ديگر مدافع فرزند قاتل مى باشم. ديگر اين که با مسأله ديه مواجه بوده که پرداخت کننده و گيرنده ديه نيز خودم مى باشم، هرچند از نظر مالى در مضيقه بوده و تنها مايملک اين جانب يک باب منزل مسکونى مى باشد که در حال حاضر مورد استفاده من است. لطفاً مرا راهنمايى فرماييد.
جواب :
شما نسبت به حقّ خودتان، به عنوان شوهر مقتول، مى توانيد گذشت کنيد; ولى نسبت به حقّ صغيران، يعنى بچّه هاى مقتوله، بايد بگذاريد کبير شوند و خودشان تصميم بگيرند; اگر تصميم بر قصاص بگيرند، بايد يک چهارم ديه را بپردازند که ظاهراً توانايى ندارند. طبيعتاً ناچارند، ديه بگيرند. در صورتى که دختر شما مالى از خودش داشته باشد، بايد سهم ديه آنها را بدهد، در غير اين صورت بر ذمّه او مى ماند; هر وقت توانايى پيدا کرد، قابل تعقيب است و اگر بچّه ها بعد از بلوغ و رشد عقلى کافى او را ببخشند، همه چيز تمام مى شود.
سوال 1597 :
يکى از علما با فرزند جوانش، که جهادگر جبهه هاى حق عليه باطل بود، هر دو در نيمه شب به دست عوامل يکى از گروهکها شهيد شدند; يکى را کشتند و صحنه تصادف تصنّعى برايش ايجاد کردند و پس از قتل صدماتى بر بدنش وارد کردند و ديگرى را در آب بسيار کم عمق خفه کردند و متأسّفانه به پرونده هاى ايشان رسيدگى نشده است. اگر اولياى دم (با توجّه به سفارش قرآن شريف مبنى بر اولويّت عفو) فقط قصاص را عفو کنند، در مورد ديه و کفّارات حکم چيست؟
جواب :
هرگاه صاحبان خون از قصاص صرفنظر کنند، مى توانند آن را مشروط به ديه (يا کمتر يا بيشتر از آن) نمايند; ولى موافقت قاتل يا قاتلين در آن شرط است و اگر آنها موافقت نکنند، تنها قصاص جايز است. واگر بطور مطلق عفو نمايند، ديه اى نيز نصيب آنها نمى شود و در هر صورت بايد کفّاره قتل عمد را بپردازند، که در زمان ما دو چيز بيشتر نيست. و ديه آسيب رساندن به جسد مقتول به خود او تعلّق مى گيرد و بايد در مصارف خير مصرف گردد.
سوال 1598 :
اين جانب يکى از کارمندان اداره راه و ترابرى استان مرکزى هستم، ماشينى از اداره در دست اين حقير بود که براى امورات اداره از آن استفاده مى کردم، امّا متأسّفانه در وقت ادارى با يکى از همکاران به دنبال کار اداره در جادّه اراک ـ شازند چپ کرديم که در اين حادثه همکارم صدمه سختى ديد و متأسّفانه بعد از 52 روز بى هوشى فوت کرد. کارشناس راننده را مقصّر قلمداد مى کند. از طرفى ماشين اداره، بيمه سرنشين نداشته است، اکنون خانواده آن مرحوم درخواست ديه مى کنند. آيا مى شود ماشين اداره، آن هم برون شهرى، بيمه نباشد؟ در صورتى که در روزهاى اوّل بيمه ضمانت کرده بود که من را از زندان آزاد کند، ولى حالا مى گويد بيمه نيست. آيا ديه آن مرحوم به عهده من است؟ چگونه بپردازم؟
سوال 1599 :
آيا ديه زن و مرد اهل کتاب مساوى است، يا متفاوت مى باشد؟
جواب :
ديه زن در هر حال نصف مرد است.
سوال 1600 :
کسى در يک نزاع دسته جمعى فردى را عمداً و ديگرى را بطور غير عمد به قتل مى رساند. پس از اجراى حکم قصاص او در مورد قتل عمد، بفرماييد نحوه وصول و مطالبه ديه مقتولِ غير عمد، چگونه و به عهده کيست؟
جواب :
در صورتى که قتل شبه عمد باشد، بايد ديه از اموال او برداشته شود.
سوال 1601 :
اگر مسلمانى فردى از اهل کتاب تحت ذمّه را عمداً بکشد ديه دارد يا قصاص؟
جواب :
قصاص ندارد; مگر اين که از اين حکم سوء استفاده کند و چندين مرتبه دست به اين کار بزند، در اين صورت قصاص خواهد شد.
سوال 1602 :
اگر کافر ذمّى مسلمانى را به صورت غير عمد بکشد، ديه دارد يا قصاص؟ ديه چه مقدار است؟
جواب :
ديه کامله دارد.