احکام حضانت

احکام حضانت

سوال 1063 :

در مواردى که بين زوجين مفارقت حاصل مى شود و فرزند مشترکى دارند، در خصوص حقّ حضانت پدر يا مادر نسبت به فرزند مشترک فتواى مشهور اين است که مادر در مورد فرزند دختر تا 7 سالگى و در مورد فرزند پسر تا دو سالگى اولويّت در حضانت دارد سپس در حضانتِ پدر است. از آن جا که مادّه 1169 قانون مدنى با الهام از اين فتوا تنظيم شده است، محاکم دادگسترى نيز در موارد مطروحه در پرونده هاى جارى بر اين اساس عمل مى نمايند ولى اين امر چند مشکل اجرايى در بر دارد:

الف) تعلّق عاطفى فرزندان، اعمّ از پسر و دختر، در سنين پايين به مادر بيشتر است و گرفتن پسر بچّه هاى 2 تا هفت ساله از مادر، در موارد زيادى موجب اخلال در مسائل تربيتى و عاطفى آنان مى شود.

ب) غالباً پدرهاى ازدواج نکرده در نگهدارى اين گونه کودکان دچار مشکلات مهمّى مى شوند و بيشتر به خاطر لجاجت، اصرار در گرفتن کودک دارند و بعد از تحويل غالباً کودک را به عمّه، يا مادربزرگ، يا يکى ديگر از اقوام مى سپارند و خود مباشرت در حضانت ندارند.

جواب :

به دليل تعلّق عاطفى شديد بين مادر و فرزند، در اغلب موارد گرفتن پسر بچّه 3 يا 4 ساله از مادر موجب عسر و حرج بر مادر است، در صورتى که با حضانت مادر، پدر نيز از طريق اعمال ولايت و نظارت کلّى، با بچّه هاى خود ارتباط دارد و فشارى بر وى وارد نمى شود.

د) نگران کننده ترين نکته اين است که در مواردى که در يک خانواده بيش از يک فرزند وجود دارد، بچّه ها با هم مأنوس و وابسته مى باشند و جدا کردن بچّه هاى خردسال از يکديگر و سپردن بعضى به پدر و بعضى به مادر، فشار شديدى بر آنان وارد مى آورد.

از طرفى بر طبق فتاواى برخى از فقها، از جمله مرحوم آية اللّه العظمى خوئى(رحمه الله)اولويّت در حضانت تا سن 7 سالگى، هم در دختر و هم در پسر، با مادر است و احاديثى، از جمله روايت ايّوب بن نوح(1)، نيز دلالت بر اين مسأله دارد. نظر حضرتعالى در اين مسأله چيست؟

جواب :

در صورتى که مصالح فرزندان واقعاً به خطر بيفتد و گرفتار ضرر عاطفى شديدى شوند، مى توان حضانت را به مادر سپرد.

سوال 1064 :

زنى هستم که چندين سال قبل، بنا به عللى همسرم مرا طلاق داد و حضانت تنها فرزندمان، که دخترى خردسال بود، نيز به من سپرده شد. با تمام مشکلات اقتصادى که جهت تأمين مخارج زندگى دخترم وجود داشت، او را بزرگ نمودم، حال که دخترم به سنّ ازدواج رسيده است، شوهر سابقم اصرار دارد که دختر را از من بگيرد. قابل ذکر است که:

1ـ در طول مدّتى که از هم جدا شده ايم، هيچ گونه کمکى از جانب شوهر سابقم براى دخترش نرسيده است.

2ـ چون دخترم در طول اين مدّت پدرش را اصلاً نديده است، شديداً در برابر تقاضاى پدرش امتناع مى کند، با توجّه به مطالب فوق به دو سوال زير پاسخ فرماييد:

الف) آيا شوهرم حق دارد دختر را از من بگيرد؟

جواب :

هرگاه دختر به سنّ بلوغ رسيده، نه پدر مى تواند او را اجبار کند و نه مادر; بلکه نزد هر کدام ميل داشته باشد، مى تواند زندگى کند.

ب) نفقه دخترم بر عهده کيست؟ آيا مى توانم حقوق و نفقه او را از شوهر سابقم مطالبه کنم؟

جواب :

در صورتى که به ميل خود نفقه او را داده ايد، نمى توانيد از پدر او چيزى بگيريد; ولى اگر پدر نفقه او را نمى داده و شما به اين قصد نفقه او را داده ايد که از او بگيريد، حق داريد که نفقه را مطالبه کنيد.

سوال 1065 :

آيا ولايت و حضانت زنازاده با زانى است؟

جواب :

ولايت و نفقه بر عهده زانى و حضانت طبق موازين فقهى با زانى و زانيه است.

سوال 1066 :

زنى است که شوهرش بر اثر تصادف از بين رفته و پنج فرزند از او باقى مانده است، که بعضى کبير و بعضى صغير هستند، اين زن با ميل و رضايت خود حقّ حضانت اولادش را به جدّ پدرى بچّه ها واگذار کرده و کلاّ حقّ حضانت را از خود اسقاط نموده است; بعد از يک سال و اندى ادّعاى رجوع حقّ حضانت مى کند، آيا حقّ رجوع دارد؟

جواب :

بعد از واگذارى حقّ حضانت، حقّ بازگشت ندارد.

سوال 1067 :

زوجه علاوه بر بذل تمام يا مقدارى از مهريّه، سرپرستى بدون نفقه و يا با نفقه فرزندان دختر بالاتر از هفت سال خود را بر عهده مى گيرد; ولى بعد از طلاق از نگهدارى اطفال امتناع مىورزد، آيا دادگاه مى تواند زوجه را به حضانت از فرزندان دختر الزام کند، يا اين که حضانت به زوج منتقل مى شود؟

جواب :

چنانچه شرعاً (از طريق مصالحه، يا شرط ضمن العقد) موظّف شده باشد، دادگاه مى تواند زوجه را به نگهدارى اطفال اجبار کند.

سوال 1068 :

چندى پيش راجع به يک نزاع خانوادگى چند سوال از محضرتان نموديم که فرموديد: «در صورت احراز حرج واقعى و عدم رضايت زوج به طلاق، حاکم شرع مى تواند ولايتاً طلاق را اجرا کند» حال پس از مذاکره مجدّد با زوج، ايشان قبول کرده است که همسرش را طلاق شرعى بدهد مشروط بر اين که همسرش در محکمه مدنى کشور سوئد به صورت رسمى کلاً از حضانت فرزندان صرف نظر کند و امر نگهدارى فرزندان را به شوهر بسپارد، همسرش اظهار مى دارد که جدايى از فرزندانم برايم بسيار مشکل و غير قابل تحمّل است; لکن شوهر اصرار دارد که يا بچّه ها را بطور کامل در اختيار او بگذارد که بتواند آنها را به هر کشورى که بخواهد ببرد و زن هيچ حقّى نداشته باشد و يا اين که حاضر به طلاق نيستم، آيا شوهر مى تواند امر طلاق را منوط به انصراف قانونى همسرش از حضانت فرزندان نمايد؟

جواب :

در صورتى که شوهرش حقّ شرعى خود را در مورد حضانت مطالبه کند و حاضر به طلاق باشد، نمى توان اجباراً صيغه طلاق را جارى کرد; ولى مى توان مرد را وادار کرد که به مقدار متعارف به زن، حقّ ديدن بچه ها را بدهد و مرد بايد از اين امر امتناع نکند و مسأله حضانت غير از مسأله حقّ ديدار است.

1. وسائل الشّيعه، جلد 15، ابواب احکام الاولاد، باب 81، حديث 6 و 7.