موجبات ضمان
سوال 1290 :
هرگاه يک نفر نفت يا مادّه محترقه ديگرى روى متاع شخصى بريزد و شخص ديگرى به آن کبريت بزند و آن مال تلف شود، ولى هرکدام مدّعى است که ديگرى کبريت زده، تکليف چيست؟
جواب :
در صورتى که معلوم شود يکى از آن دو نفر اين کار را انجام داده اند و دليلى بر اثبات مقصّر واقعى نباشد، ضمان در ميان آنها تقسيم مى شود.
سوال 1291 :
در منطقه جنگى، سرباز راننده اى به همراه مافوقش نفربرى را در آب عميق شستشو مى داده اند، موتور به علّتى خاموش شده و نفربر زير آب مى رود و تعدادى سرباز که روى آن بوده اند خود را در آب پرتاب مى کنند ولى دو نفر آنها غرق مى شوند. راننده تأکيد دارد که مافوق من دستور داده و شخص مافوق منکر است. حال با توجّه به اين که غرق شوندگان ملزم به سوار شدن نبوده اند و قبل از زير آب رفتن خود را در آب انداخته اند، آيا راننده ضامن است؟
جواب :
چنانچه نفربر را براى شستشو مى برده و همه مى دانسته اند و بعضى به ميل خود سوار آن شده اند يا باقى مانده اند، راننده ضامن نيست و همچنين اگر ماندن آنها روى نفربر موجب نجات آنها مى شده و آنها عجله کرده اند و خود را به آب پرتاب کرده اند، باز راننده ضامن نيست. ادّعاى راننده مبنى بر اين که مافوق دستور داده، در حالى که طرف منکر باشد هيچ فايده اى ندارد حتّى اگر منکر هم نباشد باز مسؤوليّت او را از بين نمى برد.
سوال 1292 :
شخصى مدّتى مرغ و گوسفند را با کارد استيل ذبح کرده وفروخته است، آيا نسبت آن مقدار پول که در قبال اين نوع مرغ و گوسفند گرفته ضامن است؟ در صورت ضامن بودن براى برىءالذّمه شدن چه بايد بکند؟
جواب :
ذبح با کارد استيل و فلزهاى برنده ديگر اشکالى ندارد.
سوال 1293 :
اگر بر اثر جارى شدن آب از ناودان شخصى، همسايه اش متضرّر شود، آيا خسارت بر عهده صاحب ناودان است؟ در صورتى که کارشناسى براى تشخيص مسأله بياورند، خرج او بر عهده کيست؟
جواب :
اگر دو طرف پيشنهاد کارشناس کرده اند خرج کارشناسى بر عهده هر دو مى باشد و نسبت به خسارت، اگر خانه صاحب ناودان قبلا ساخته شده و مطابق عرف و عادت بوده، خسارتى بر عهده او نيست.
سوال 1294 :
اگر انسان به مال شخصى عمداً يا سهواً در غياب وى آسيبى برساند و مطمئن باشد که اگر آن شخص را از موضوع مطّلع سازد ناراحت نمى شود و راضى مى گردد، حکم چيست؟
جواب :
اگر اطمينان به رضايت او دارد لازم نيست به او خبر دهد ولى ذمّه او (بنابر احتياط) بدون اسقاط صاحب مال برىء نمى شود.
سوال 1295 :
آيا شکسته شدن ظروف مسجد بطور ناگهانى مثلا در حال پذيرايى عزاداران در ايّام محرم موجب ضمان مى گردد؟
جواب :
هرکس بشکند ضامن است مگر ضايعاتى که اجتناب ناپذير است.
سوال 1296 :
طبق مقرّراتى در قانون راهنمايى و رانندگى اگر شخصى محلّ حادثه را ترک کند مقصّر شناخته مى شود. آيا از نظر شرع مقدّس اسلام کسى که از خسارت خود صرف نظر نمايد و محلّ حادثه را ترک کند شرعاً ملزم به پرداخت خسارت به ديگرى است؟
جواب :
اگر واقعاً مقصّر نبوده، عندالله مسئول نيست ولى قانون در ظاهر او را مسئول مى شمارد و خسارت از او مى گيرد و بعيد نيست عمل به اين قانون براى کارشناس و قاضى که علم به حقيقت حال ندارند مشروع باشد.
سوال 1297 :
صندوق قرض الحسنه اى قبل از شروع به کار، طىّ قراردادى مسئوليّت سرپرستى و نظارت بر کارگاه را به عهده يکى از معماران گذاشته است. بعلاوه همزمان با شروع عمليات ساختمانى صندوق قرض الحسنه، مسئوليّت جوشکارى ساختمان را طى قرارداد ديگرى به عهده يکى از جوشکاران گذاشته است. شخص ديگرى نيز مسئوليّت استخدام کارگر و تهيه مصالح ساختمانى را عهده دار گرديده، که اين شخص کودک هشت ساله اى را به عنوان کارگر استخدام مى نمايد و در حين جوشکارى درب گاو صندوق به روى اين کودک افتاده و متأسفانه اين کودک به قطع کامل نخاع دچار مى گردد، با توجّه به مراتب بالا چه کسى ضامن ديه اين کودک مى باشد؟
جواب :
اگر استخدام به اذن ولىّ و مطابق مصلحت و توان کودک بوده و کوتاهى در حفظ کودک نشده و حادثه اتفاقى بوده، هيچ کس ضامن نيست و در صورتى که بدون اجازه ولىّ بوده يا در حفظ او کوتاهى شده است، استخدام کننده ضامن ديه است.
سوال 1298 :
شخصى زراعت مى کند و مرغان خانگى قريه، تخم زراعت او را مى چينند و با پايشان آن زراعت را خراب مى کنند. اگر صاحب زراعت براى جلوگيرى از مرغان، دانه را زهرآلود کرده و بپاشد و مرغان بخورند و بميرند در حالى که صاحب مرغان را از سم پاشى نيز خبر کرده است آيا ضمان مرغهايى که بر اثر اين کار صاحب زراعت تلف مى شوند به عهده صاحب زراعت است؟
جواب :
اگر راهى براى جلوگيرى جز اين راه نباشد و به صاحبان مرغ اعلان کند مانعى ندارد و ضامن نيست.
سوال 1299 :
در بعضى جاها مرسوم است که گوسفندان روستا را هر خانه به نوبت به چراگاه مى برند و بعضى خانواده ها در روز نوبت خود اطفال صغير را روانه مى کنند و گرگ بعضى از گوسفندان را مى خورد، آيا تاوان به چه کسى تعلّق مى گيرد؟
جواب :
چنانچه قراردادى داشته اند يا رسم در محل چنان بوده که به همراه گوسفندان افرادى فرستاده مى شدند که از عهده جلوگيرى از خطر گرگ برآيند، تاوان بر ذمّه هرکسى است که خلاف قرارداد يا رسم محل عمل کند.
سوال 1300 :
اگر کسى چيزى مثلا لباسى را در مغازه اى بگذارد و بگويد اين لباس در مغازه شما باشد بعداً مى برم و صاحب مغازه هم قبول کند، آن شخص بعد از مدّتى مراجعه مى کند که مال خود را بردارد، مغازه دار مى گويد: آن را کس ديگرى برده، آيا صاحب مال حقّ شکايت و مطالبه را دارد؟
جواب :
هرگاه صاحب مغازه بدون تحقيق کافى لباس رابه ديگرى داده، ضامن است.
سوال 1301 :
اگر شخصى، ديگرى را اجير کند که يک ختم قرآن براى پدر او قرائت نمايد و در مقابل اجرتى را دريافت نمايد ولى بعد از ختم قرآن از پرداخت اجرت خوددارى کند، آيا در مقابل اجرت ضامن است؟
جواب :
ضامن است.
سوال 1302 :
در صورتى که نجات غريق که وظيفه امداد دارد ازنجات شخص غريق امتناع ورزد و آن شخص غرق شود، آيا مسئوليّتى متوجّه او خواهد بود؟
جواب :
اگر نجات غريق مسئوليّت مراقبت را پذيرفته و محل، جاى خطرناکى است که مردم به اعتماد پذيرش مسئوليّت او، وارد استخر يا دريا مى شوند، اگر کوتاهى کند مسئول است.
سوال 1303 :
شخصى در اثر سوختگى به بيمارستان منتقل مى شود و پزشک معالج در انجام معالجه کوتاهى مى کند و شخص مصدوم فوت مى نمايد، پزشک قانونى اعلام مى کند: ميزان سوختگى به حدّى بوده است که در نهايت منجر به فوت مى شده، امّا سهل انگارى پزشک، باعث گرديده که بيمار زودتر فوت کند، آيا در اين فرض مسئوليّتى متوجّه پزشک مى باشد؟
جواب :
پزشک گناه کرده و بايد تعزير شود.
سوال 1304 :
تعميرکار يانمايندگى مجاز، بخارى گازى را در منزل شخصى بدون رعايت اصول ايمنى يا با نقص فنّى يا بدون دودکش نصب مى نمايد و در نتيجه استفاده از آن، تمام اعضاى خانواده در اثر گازگرفتگى فوت مى نمايند و اولياى دم آنها از مقصّر شکايت مى نمايند. در صورتى که نمايندگى يا تعميرکار نقص فنّى يا عدم رعايت اصول ايمنى را به صاحب خانه اطّلاع و تذکّر داده يا نداده باشد، مسئوليّت متوجّه چه کسى است؟ و در هر حال چه نوع قتلى اتفاق افتاده است؟
جواب :
اگر خبر داده، مسئوليّتى ندارد ولى اگر خبر نداده و مسأله خطرناکى بوده، قتل شبه عمد محسوب مى شود و بايد از مال خود، ديه بدهد.
سوال 1305 :
سه نفر چوپان به نامهاى خسرو، محمّد و اسماعيل در بيابان قصد کشيدن آب از چاه براى گوسفندان خود داشته اند. خسرو و محمّد طى يک قرارداد لفظى، گوسفندان يکديگر را در نوبت دو ماهه مى چرانيده اند، تعدادى گوسفند نيز متعلّق به شخصى به نام مسعود در گله آنها نگهدارى مى شده است. روز حادثه، محمّد در نوبت خود خطاب به خسرو اظهار مى دارد: «من ديگر خسته شده ام چون اين قدر آب از چاه بيرون مى آورم فکرى به حال من بکن». خسرو موتورى را از منزل مى آورد و با هم آن را به درون چاه مى فرستند. محمّد مقدّمات نصب موتور آبکش را در عمق 12 مترى چاه فراهم و به داخل چاه مى رود و آن را روشن مى نمايد و سپس در اثر گاز گرفتگى جان مى سپارد. خسرو فرزندش اسماعيل را به درون چاه مى فرستد، در نتيجه او هم فوت مى نمايد، در آخرين مرحله، خود نيز به قصد نجات، به داخل رفته، متوجّه گازگرفتگى مى شود و سپس سريعاً بالا مى آيد و تلاش وى جهت نجات آن دو نتيجه اى نداشته است. حال نظر به مراتب فوق الاشاره مستدعى است بفرماييد شرع مقدّس اسلام چه کسى را مقصّر مى داند و در خصوص امر جزا و وصول و پرداخت ديه، چه کسى مسئوليّت کيفرى و مدنى دارد؟
جواب :
در مورد محمّد، که خودش اقدام به اين کار کرده کسى مسئول خون او نيست و درمورد اسماعيل فرزند خسرو، اگر پدر با علم و آگاهى از خطر او را به درون چاه فرستاده و پسر آگاهى نداشته، پدر مسئول است و در غير اين صورت اگر بچّه صغير نبوده و با آگاهى بر خطر اقدام کرده، پدر مسئوليّتى ندارد.
سوال 1306 :
روزى پدر و مادر و افراد خانواده ام به مسافرت رفتند و پسر خاله ام را نيز با رضايت پدر و مادرش به همراه خود بردند. در بين راه بر اثر تصادف همه سرنشينان ماشين از جمله پسر خاله ام از بين رفتند. مبلغى را که بيمه براى هرکدام ازافراد مشخص کرده، پرداخت خواهند کرد، آيا پدر و مادر پسر خاله ام مى توانند ديه از ورثه والدينم درخواست کنند؟
جواب :
اگرپدر او اجازه داده باشد، مسئوليّتى متوجّه پدر و مادر شما نيست.
سوال 1307 :
آيا شرب خمر سبب از بين رفتن عقل و شعور نيز هست، در صورتى که هست اگر شخصى مبادرت به اين عمل شنيع کند آيا ضامن اعمال خود مى باشد؟ و آيا در صورت توبه، خداوند او را خواهد بخشيد؟
جواب :
بدون شک شرب خمر در عقل انسان اثر مى گذارد و آن را ضعيف مى کند ولى هميشه منتهى به جنون و ديوانگى نمى شود و هرگاه توبه نموده و ترک نمايد ان شا اللّه جبران مى شود، امّا اعمالى که در حال مستى انجام مى دهد در برابر آن مسئول است.
سوال 1308 :
در کارخانه سنگبرى تمام وسايل از قبيل دستگاه و سنگ را صاحب کارخانه آماده مى کند و با کارگر قرارداد مى بندد که هر متر سنگ را مثلا در مقابل هزار تومان براى وى آماده سازد. اگر زمانى که کارگر مشغول کار مى شود، دست وى زير سنگ برود و قطع گردد، آيا ديه دست به صاحب کارخانه تعلّق مى گيرد؟
جواب :
چنانچه قراردادى با صاحب کارخانه نداشته باشد و او نيز مقصّر در تنظيم دستگاه شناخته نشود، ديه اى بر او تعلّق نمى گيرد. در ضمن اگر جبران اين خسارت در موادّ قانونى استخدام آمده باشد و آنها با توجّه به اين مواد، کسى را استخدام کرده باشند، آن هم به منزله قرارداد محسوب مى شود.
سوال 1309 :
اگر صاحب کار، شخصى را که در کار کندن چاه استاد و به کارش آگاهى کامل دارد و بيش از پنجاه سال دارد، براى کندن چاهى استخدام کند و آن شخص در حين انجام کار براى کندن و رفتن در چاه پايش بلغزد و در چاه سقوط کند و جان خود را از دست بدهد، آيا ورثه متوفى حقّى بر مالک محلّ مزبور دارند؟
جواب :
در شرايط بالا، مالک محلّ مسئوليّتى ندارد مگر اين که آن محل داراى ويژگى هاى خاصّى بوده که موجب خطر مى شده و مالک مى دانسته و در اعلام آن کوتاهى کرده باشد.
سوال 1310 :
فردى در مکانيکى مشغول کار است، برابر اظهار نظر پزشکى قانونى وى ناراحتى ريوى داشته و در حال نظافت مکانيکى دچار حسّاسيت شده و فوت نموده است، آيا صاحب مغازه، با توجّه به اين که علم به ناراحتى ريوى او نداشته است، ضامن است؟
جواب :
در فرض مسأله ضامن نيست، مگر در قوانين کار ضمان او پيش بينى شده باشد و او با علم و آگاهى اقدام به استخدام کارگر کرده باشد.
سوال 1311 :
کارخانه پتروشيمى بر خلاف اصول بهداشتى و امنيّتى، ضايعات و سموم خطرناک خود را جهت صرفه جويى در هزينه، در برکه آبى در حوالى کارخانه تخليّه مى نمايد و چند کودک بدون اطّلاع در آن آب شنا مى کنند و دچار مسموميّت شده و پس از مدّتى فوت مى نمايند، آيا مسئوليّتى متوجّه کارخانه مى باشد؟ لطفاً جواب اين سوال را در دو صورتى که برکه آب در زمين متعلّق به کارخانه باشد يا نباشد بيان فرماييد.
جواب :
چنانچه برکه در معرض رفتن بچّه ها بوده، کسانى که آب را آلوده کرده اند، در برابر ديه مسئولند و اگر در معرض نبوده،چيزى بر آنها نيست.
سوال 1312 :
بنده، خانه اى در دست تعمير داشتم که چندى پيش جهت سرکشى به آن جا رفته بودم، پاکتى به همراه داشتم که محتوى مقدار زيادى پول، ارز و چک بود. در همين اثنا دوستم(که از بستگان نيز مى باشد) وارد خانه شد. با ورود دوستم به خانه، من که نگران اين پاکت بودم و مى ترسيدم بر اثر اشتغال زياد به محتواى پاکت آسيبى برسد، آن را به دوستم سپردم البتّه به دو علّت موقع سپردن پاکت به دوستم نگفتم که اين پاکت محتوى پول است: اوّل به خاطر اين که پيمانکار و کارگران در محل حضور داشتند، دوّم به خاطر اين که در آن منطقه معمول است که پول را در پاکت معمولى کاغذى قرار مى دهند. بنابراين ايشان مى دانستند که اين پاکت محتوى پول است، متأسفانه موقع رفتن از آن جا غافل شدم و يادم رفت که آن پاکت را از او پس بگيرم. بعد از آن که چند دقيقه اى گذشت به خاطر آوردم که پاکت را به ايشان سپرده بودم. بعد از مراجعه به ايشان، به من گفتند که آن پاکت را در همان محل جا گذاشته ام، فوراً به آن محل مراجعه کردم و هر قدر گشتم آن را نيافتم، فهميدم که آن را ربوده اند، آيا ايشان در اين رابطه ضامن هستند؟
جواب :
اگر مى دانسته و يا احتمال قوى مى داده که در آن پاکت پول وجود دارد و در عين حال کوتاهى کرده ضامن است و اگر طرفين در اين مسأله اختلاف دارند، بايد به حاکم شرع مراجعه کنند