تشريح و کالبد شکافى
سوال 2143 :
لطفاً نظر شريف خود را پيرامون کالبد شکافى و تشريح جنازه ميّت، بيان فرماييد؟
جواب :
تشريح مرده غير مسلمان و قطع و پيوند اعضاى او مطلقاً جايز است; مگر اين که اولياى او مخالفت کنند و فتنه و فسادى به دنبال داشته باشد. امّا تشريح جسد مسلمان جايز نيست; هرچند که خود وصيت و اجازه داده باشد. يا اولياى او رضايت بدهند بلى در صورتى که فراگيرى مسائل پزشکى در حدّى باشد که حفظ جان يا سلامتى و مداواى بيماران مسلمان، ولو در آينده متوقف، بر آن باشد و تهيه مرده غير مسلمان گرچه با خريد آن مقدور نباشد; در اين صورت تشريح ميّت مسلمان، بقدر ضرورت جايز است. ولى بنابر احتياط ديه آن را طبق مسأله 1946 بپردازند که براى خود ميّت به مصرف حج يا صدقات و خيرات برسد و چيزى از آن به ورثه نمى رسد.
سوال 2144 :
در صورت جايز بودن کالبد شکافى، حکم عورتين و نگاه نامحرم به بدن ميت و مس ميّت موقع کالبد شکافى را بيان فرماييد؟
جواب :
در موردى که تشريح جايز باشد، اگر نگاه ضرورت داشته باشد و بدون نگاه مستقيم غرض حاصل نشود، به قدر ضرورت جايز است. و اگر جسد ميت مسلمان باشد و او را غسل ميت داده باشند، غسل مس ميت لازم نيست. و در غير اين صورت واجب است.
سوال 2145 :
آيا مجازيم مسلمانى را که وصيت کرده بعد از وفاتش، وى را تشريح کنند، تشريح کنيم؟
جواب :
در فرض سوال که وصيت کرده است، و به عملى وصيت کرده که
(صفحه576)
فايده عقلايى بر آن مترتب مى شود; تشريح وى بى اشکال است، بلکه على الظاهر واجب مى باشد.
سوال 2146 :
اگر ندانيم جسدى که در اختيار ماست، جسد مسلمان است يا کافر يا اهل کتاب، آيا مجازيم آن را تشريح کنيم؟
جواب :
مانعى ندارد.
سوال 2147 :
آيا تفاوتى بين اهل تسنن و اهل تشيّع، در عدم جواز تشريح جسد، وجود دارد؟
جواب :
خير.
سوال 2148 :
آيا مى توان جسد افراد به ظاهر مسلمان (مسلمان شناسنامه اى) را که به خاطر ارتداد، فساد اخلاقى، قاچاق مواد مخدر، مسائل سياسى و... اعدام شده اند، تشريح کرد؟
جواب :
خير، مگر اين که ارتداد و کفرشان ثابت شود. و بر فرض ثبوت در صورتى تشريح جايز است که مفسده اى نداشته باشد.
سوال 2149 :
آيا مى توان براى تشريح، جهت آموزش، به علّت کمبود جسد و استخوان (که بدون آنها آموزش امکان پذير نيست) اقدام به نبش قبر غير مسلمانان کرد؟
جواب :
نبش قبر کافر، اشکال شرعى ندارد.
سوال 2150 :
در فرض فوق، اگر ندانيم اين قبر متعلق به مسلمان يا غير مسلمان است، آيا مجازيم نبش قبر کنيم؟
جواب :
در بلاد اسلامى خير.
سوال 2151 :
در صورت کمبود جسد و استخوان، آيا مى توانيم استخوانهايى را که در بيابانها و قبرستانها مى يابيم و يا به وسيله عمليات حفارى شهرداريها، در سطح خاک ظاهر مى شوند (چه متعلق به مسلمانان و چه غير مسلمانان) مدتى جهت آموزش استفاده کرده، و بعد از اتمام کار، به يک مرکز آموزشى هديه کنيم و يا دفن کنيم؟
جواب :
استفاده از استخوانهايى که بدانيد متعلق به کفّار است، مانعى ندارد.
(صفحه577)
ولى استخوان مسلمان را بايد دفن کرد.
سوال 2152 :
اگر دانشجو نداند جنازه مسلمان است که تشريح مى کند يا کافر، تکليف چيست؟
جواب :
تحقيق لازم نيست.
سوال 2153 :
آيا تشريح جنازه افرادى که از نظر جمهورى اسلامى مجرم بوده و اعدام شده اند جايز است؟
جواب :
در عدم جواز، فرقى بين اعدامى و غير اعدامى نيست.
سوال 2154 :
در دانشگاههاى علوم پزشکى، از اجساد افرادى که صاحب ندارند، براى تشريح و يادگيرى دانشجويان استفاده مى شود و يا اعضاء آنها را مثل قلب، کبد، و کليه، اغلب بدون اجازه صاحبان ميّت در شيشه ها نگهدارى مى کنند; لطفاً نظرتان را در اين مورد بيان فرماييد؟
جواب :
چنانچه راه يادگيرى منحصر به همين باشد، مانعى ندارد.
سوال 2155 :
اگر شخصى وصيت کند که بعد از مرگش جنازه او را جهت تعليم به دانشکده پزشکى هديه کنند; آيا وصيت او صحيح است؟ در صورت صحيح بودن، آيا ديه به خاطر کالبد شکافى تعلق مى گيرد؟
جواب :
با عدم ضرورت و امکان استفاده از جسد کافر، گرچه به خريدن آن، به اين وصيت عمل نکنند. ولى اگر ضرورت بود و جسد کافر نبود، وصيت صحيح و نافذ است و چون فايده عقلايى بر آن مترتب مى شود، عمل به آن در اين فرض جايز است. و ديه آن را بنابر احتياط براى خود ميت در خيرات مصرف کنند.
سوال 2156 :
اگر شخصى وصيت نکند، اما ورّاث يا اولياى ميت بخواهند جنازه او را به دانشکده پزشکى، جهت تعليم علم طب، هديه کنند آيا صحيح است؟ اگر جنازه را بفروشند; آيا جايز است؟ آيا ولى فقيه يا حاکم شرع بدون رضايت صاحب ميت، مى تواند حکم به آن بکند؟
جواب :
اگر حفظ نفس مسلمانى متوقف بر آن باشد، و از غير مسلمان
(صفحه578)
جايگزين نباشد، مانعى ندارد. و فروش ميّت جايز و صحيح نيست. و در مواردى که حاکم شرع لازم دانست مى تواند به آن حکم کند.
سوال 2157 :
براى آموزش دانشجويان پزشکى، از استخوان ميّت که غالباً از قبرستانها، جمع آورى مى شود استفاده مى شود، آيا جمع آورى و فروش آنها براى اين منظور جايز است؟
جواب :
خريد و فروش آنها جايز و صحيح نيست و بايد استخوانها بعد از استفاده دفن شوند.
سوال 2158 :
ديه قطع اعضاى ميت و جراحات وارده بر او چه مقدار است؟
جواب :
اگر سر ميت را ببرند يا شکم او را پاره کنند يا با او کارى کنند که اگر زنده بود، در اثر آن مى مرد، بايد صد مثقال شرعى (18 نخود) طلاى سکه دار، بدهند و ديه قطع اعضاى و ساير جنايات وارده بر او به نسبت ديه قطع سر است. يعنى ديه قطع يک دست 50 مثقال، و دو دست 100 مثقال، و يک انگشت 10 مثقال طلا است و همينطور است نسبت به جراحات وارده بر سر و صورت و بدن و موارد ثبوت ارش. پيعنى يک دهم ديه انسان زنده و در اين مسأله فرقى بين زن و مرد و کوچک و بزرگ نيست. ولى اين ديه به وارث نمى رسد و بايد براى خود ميت در امور خيريه مصرف شود و اگر ميت، مديون است و مال ندارد، يا ورثه از دادن آن امتناع مى کنند; ظاهراً اداى آن از اين ديه مشروع است.