موارد متفرقه خمس
ارث
سوال 856 :
ارث باقى مانده از پدرم تعدادى موتور لنج است که هنوز تقسيم نشده است و فعلا با آنها کار مى کنند و از درآمد آنها سهم اينجانب را که طلبه هستم مى فرستند، آيا اصل ارث و سود حاصل از آن خمس دارد؟
جواب :
در صورتى که پدر خمس مى داده، ارث او خمس ندارد. ولى هرمقدار سود حاصل از آن که از مخارج سال شما اضافه بيايد متعلق خمس است و فرقى نمى کند که وارث طلبه باشد يا نباشد.
سوال 857 :
کسى از دنيا رفته است و خمس بدهکار است، ورثه او فعلا قدرت مالى ندارند که کلّ خمس را بپردازند. لذا ناچارند دستگردان کنند، تا پس از تمکّن پرداخت کنند. آيا بعد از دستگردان، ميّت برئ الذمه مى شود، و از عذاب الهى خلاص خواهد شد؟
جواب :
بعد از آنکهوارث دين ميت را بادستگردان بعهده گرفت و تصميم داشت عندالقدرة بپردازد. ميت برئ الذمه مى شود. و ان شاء الله از عذاب خلاص مى شود.
در روايت است که ابوسعيد خدرى مى گويد: ما با رسول خدا (صلى الله عليه وآله) همراه جنازه اى بوديم. هنگام نماز بر او، حضرت سوال کرد که آيا اين شخص مديون بوده است؟ گفتند بلى، دو درهم بدهکار بود. حضرت بر او نماز نخواند و فرمود: شما بر او نماز بخوانيد. حضرت على (عليه السلام) عرضه داشت يا رسول الله، من بدهى او را
(صفحه215)
به عهده مى گيرم. سپس رسول خدا (صلى الله عليه وآله)برخاست و بر او نماز خواند. بعد به حضرت امير (عليه السلام)فرمود: خداوند جزاى خير به تو عطا کند و آزادت کند، همانگونه که برادر ايمانى خود را از بدهى آزاد کردى(1).
سوال 858 :
عينى که متعلّق خمس است و به ارث رسيده، آيا براى پرداخت خمس بايد قيمت فعلى آن را حساب کرد، يا وقت اشتغال ذمّه مورِّث را؟
جواب :
در فرض سوال قيمت فعلى را بايد حساب کرد.
سوال 859 :
زمينهاى موروثى که متعلّق خمس نيست، اگر قيمت آن بالا رود، آيا ترقى قيمت آن خمس دارد؟
جواب :
از فرض سوال ترقى آن هم خمس ندارد.
سوال 860 :
زمينى است موروثى است که به آن خمس تعلّق گرفهت و قبل از پرداخت خمس تقسيم شده است، الآن وظيفه چيست؟
جواب :
لازم است هريک از ورثه به نسبت سهم خود، خمس آن را بپردازند.
مهريه زن
سوال 861 :
آيا مهريه اى که زن از شوهر مى گيرد خمس دارد؟
جواب :
خمس ندارد. اگرچه احتياط مستحب اين است که در صورتى که سال بر آن بگذرد خمس آن را بپردازد ولى اگر شوهر مهريه را از مالى که خمس به آن تعلق گرفته بپردازد لازم است زن خمس آن را بپردازد.
ديه و ارش جنايات
سوال 862 :
پولى که انسان به عنوان ديه يا ارش دريافت مى کند، آيا خمس دارد؟
1 ـ عن ابى سعيد الخدرى، قال: کنّا مع رسول الله (صلى الله عليه وآله) فى جنازة، فلمّا وضعت. قال (صلى الله عليه وآله): هل على صاحبکم من دين؟ قالوا: نعم، در همان. فقال (صلى الله عليه وآله): صلّوا على صاحبکم. فقال على (عليه السلام): هما علىّ يا رسول الله، و انا لهما ضامن: فقام رسول الله (صلى الله عليه وآله) فصلّى عليه، ثم اقبل على علىّ (عليه السلام) فقال: جزاک الله عن الاسلام خيراً و فکّ رهانک کما فککت رهان اخيک. (وسائل الشيعه/ ج 13/ ص 151/ باب 3/ ح 2).
(صفحه216)
جواب :
خمس ندارد. بلى احتياط مستحب اين است که خمس آن پرداخت شود. و در اين حکم فرقى بين ديه عضو و ديه نفس وجود ندارد.
پول بيمه و بازنشستگى
سوال 863 :
پولى که بيمه، طبق قرارداد به انسان مى دهد، آيا خمس دارد؟
جواب :
در صورتى که از مخارج سال اضافه بيايد، خمس دارد.
سوال 864 :
آيا حقوق بازنشستگى خمس دارد؟ با توجه به اينکه در دوران خدمت کارمند، هرماه مقدراى از حقوق او براى بازنشستگى کسر مى شود.
جواب :
اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس دارد.
سوال 865 :
معمولا پس از بازنشستگى افراد، پولى به صورت يکجا به عنوان سابقه کار به آنها مى دهند، آيا اين پول متعلّق خمس است؟
جواب :
اگر تا پايان سال خمسى در مؤونه مصرف نشود، خمس ندارد.
سوال 866 :
حقوقى که بعد از فوت شخص کارگر يا کارمند از طرف سازمان تأمين اجتماعى يا دولت يا شرکتهاى مختلف يا بيمه به خانواده متوفى داده مى شود. آيا از درآمد سال محسوب مى شود؟ که بر مازاد آن از مخارج سال خمس تعلق مى گيرد. يا به محض دريافت، بايد خمس آن را بپردازد؟
جواب :
از درآمد سال محسوب مى شود. که اگر از مخارج زياد آمد به احتياط واجب خمس دارد.
طلا و زيور آلات زنان
سوال 867 :
آيا طلا و زيورآلاتى که بانوان خريدارى مى کنند جزء مؤونه است؟ اگر وقت زينتشان گذشته باشد و آنها را بعنوان ذخيره نگهدارى مى کنند، چه حکمى دارد؟
جواب :
اگر از درآمد سال باشد و بيشتر از شأن آنها نباشد و از آن استفاده کنند خمس ندارد، ولى بعد از اين که ديگر به آن نياز نداشتند اگر صرف امور ديگر
(صفحه217)
زندگى خود نمودند خمس ندارد و اگر يک سال باقى ماند بايد تخميس کنند.
سوال 868 :
پيرزنى که فرزندانش مخارج او را مى دهند، مبلغى پول دارد. و با اينکه وقت زينت او گذشته است، با آن پولها طلا مى خرد تا زمانى که راه کربلا باز شد خرج سفر کربلا کند آيا اين طلاها خمس دارد؟
جواب :
در فرض سوال اگر سال از آنها بگذرد، خمس دارد.
سوال 869 :
خانمى مقدارى طلا و زيورآلات خريدارى کرده و از آن استفاده کرده است و بعد از چند سال آنها را مى فروشد، آيا به محض فروش بايد خمس آنها را بپردازد؟
جواب :
اگر از درآمد سال خريدارى کرده و در سالهاى بعد فروخته بايد خمس همه آنها را فوراً بپردازد و اگر از مال مخمّس خريدارى کرده، ترقى قيمت آن جزء درآمد سال فروش محسوب مى شود، که اگر تا پايان سال صرف در مؤونه نشود، خمس دارد.
سوال 870 :
شوهرى با مال متعلّق خمس مقدارى طلا و زيورآلات براى همسرش خريدارى کرده و به او بخشيده است، اگر شوهر خمس آنها را نپردازد، آيا پرداخت خمس بر همسر او واجب است؟
جواب :
بلى، در فرض سوال،لازم است همسرخمس طلا و زيورآلات را بپردازد.
هديه و بخشش و صدقات مستحبى
سوال 871 :
چند سال است در ايّام عيد مبلغى به عنوان عيدى از پدربزرگ و ديگر فاميلها به من داده شده است و اين پولها در دفترچه پس انداز مى باشد، آيا خمس دارد؟
جواب :
در فرض سوال، احتياط واجب اين است که پولهايى که سال از آنها گذشته، تخميس کنيد.
سوال 872 :
پولى که پدر به عنوان خرجى به انسان مى دهد، آيا خمس دارد؟
جواب :
اگر پول را به فرزند خود مى بخشد، آنچه که سال از آن بگذرد، بنابر احتياط واجب خمس دارد.
(صفحه218)
سوال 873 :
شخصى زنى را براى خود عقد کرده و پس از مدتى او را طلاق مى دهد و طلا و هدايايى که به او داده پس مى گيرد، با توجه به اينکه اينها را در سال قبل خريدارى کرده، آيا خمس دارد؟
جواب :
اگر به او هبه کرده، وقتى پس گرفت در صورتى که تا پايان سال خمسى آنها را در مؤونه مصرف نکند، بايد خمس آنها را بپردازد. و اگر به او هبه نکرده، بلکه به عنوان اينکه زن اوست به او اجازه تصرف داده، بايد پس از گرفتن فوراً خمس آنها را بپردازد.
سوال 874 :
اينجانب قبل از رسيدن سال خمسى براى فرزندانم که سن آنها کمتر از يازده سال است خانه اى تهيه کرده و به آنها هديه کرده ام، آيا به اين خانه خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
در صورتى که شرايط شغلى و شأنى شما مناسب با تهيه خانه براى فرزندان زير يازده سال نباشد، لازم است خمس قيمت فعلى ساختمان را بپردازيد و اگر توان پرداخت نداريد، مى توانيد بعد از دستگردان، بتدريج بپردازيد.
سوال 875 :
هبه و بخشش و هدايا و صدقات مستحبى در صورتى که از مخارج سال انسان زياد بيايد، آيا خمس دارد؟
جواب :
بنابر احتياط واجب خمس دارند.
سوال 876 :
اگر مقدارى از پولى را که شوهر براى خرجى خانه به زن مى دهد، پس انداز کند، آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟
جواب :
در صورتى که از مخارج سال زياد بيايد، بايد خمس آن را بپردازد.
سوال 877 :
پدر اينجانب قسمتى از زمين زراعتى خود را که خمس آن را پرداخته، به اينجانب بخشيده است و من در آن کشاورزى مى کنم، آيا به اين زمين خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازيد. و زمان پرداخت آن گذشت يکسال از زمان بخشش است. مگر اينکه به مقدار امرار معاش شما باشد و زياد نياوريد.
سوال 878 :
حضرت امام (رحمه الله) مبلغ پرداختى بنياد شهيد به خانواده شهدا را هديه دانسته و
(صفحه219)
مشمول خمس نمى دانند، نظر حضرتعالى چيست؟
جواب :
به نظر اينجانب اگر از مخارج سال زياد بيايد، بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازند.
سوال 879 :
اگر کسى چيزى که متعلّق خمس است به ديگرى هبه کند، آيا بر شخص گيرنده واجب است خمس آن را بپردازد؟
جواب :
اگر هبه کننده خمس آن را نمى دهد، برگيرنده واجب است پرداخت کند.
خمس، زکات، ردّ مظالم
سوال 880 :
آيا به شهريه طلاب در صورتى که از مخارج سال آنها اضافه بيايد خمس تعلق مى گيرد؟
جواب :
به شهريه خمس تعلّق نمى گيرد و چنانچه محتاج نباشد شهريه نگيرد.
سوال 881 :
خمسى که سادات مى گيرند، در صورتى که از مخارج سال آنها اضافه بيايد، آيا خمس دارد؟
جواب :
خمس تعلّق نمى گيرد.
سوال 882 :
پولى را که فقير بابت زکات دريافت کرده، اگر از مخارج سالش زياد بيايد، آيا خمس دارد؟
جواب :
خمس ندارد.
سوال 883 :
وجهى که فقير بابت ردّ مظالم دريافت کرده و از مؤونه سال اضافه آمده، آيا خمس دارد؟
جواب :
خمس ندارد. چون رد مظالم ملحق به صدقات واجبه است.
سود بانکى
سوال 884 :
آياسودى که به سپرده هاى بانکى تعلق مى گيرد حلال است؟ و آيا خمس دارد؟
جواب :
سود بانکى با توجه به رعايت ضوابط شرعى حلال است و اگر از
(صفحه220)
مخارج سال انسان زياد بيايد، متعلّق خمس است.
سوال 885 :
اگر انسان مقدارى پول مخمّس يا پولى که به آن خمس تعلّق نمى گيرد در بانک داشته باشد و سودى مشروع به آن تعلّق بگيرد، آيا اين سود متعلّق خمس است، يا همانند اصل پول خمس ندارد؟
جواب :
اگر از مخارج سال انسان زياد بيايد، خمس دارد.
سوال 886 :
اينجانب مقلّد حضرت امام (رحمه الله) هستم مقدارى پول به من بخشيده شده است و آنها را در بانک گذاشته ام و هرسال مقدارى سود به آنها تعلّق گرفته است، آيا خمس آنها را بايد بپردازم؟
جواب :
هريک از سودهاى ذکر شده که سال بر آن گذشته است، خمس دارد. و نسبت به اصل پول نيز به نظر آقا بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازيد. هرچند طبق فتوى امام (رحمه الله) خمس ندارد.
سرقفلى
سوال 887 :
پولى که شخص بابت سرقفلى مغازه از منافع سال خود پرداخت کرده، آيا خمس دارد؟
جواب :
در فرض سوال، حکم سرمايه را دارد و بايد خمس آن پرداخته شود.
سوال 888 :
شغل کسى خريد و فروش سرقفلى مغازه است. در موقع رسيدن سال خمسى که بعضى از سرقفلى ها را نفروخته، چگونه خمس خود را حساب کند؟
جواب :
نسبت به مقدارى که فروخته، منفعت حاصل از آن متعلق خمس است، که اگر از مخارج سالش زياد بيايد خمس دارد و آنچه را نفروخته، بايد به قيمت سرسال حساب کند و خمس ترقى قيمت آن را بپردازد.
معدن
سوال 889 :
اگر معدنى به حد نصاب برسد و خمس آن پرداخت شود و از مؤونه سال زياد بيايد، آيا دوباره بايد خمس آن پرداخته شود؟
جواب :
در معدنى که به حد نصاب رسيده، يک خمس واجب است.
(صفحه221)
مال حلال مخلوط به حرام
سوال 890 :
مال حلال مخلوط به حرام در چه صورتى بايد دوبار تخميس شود؟
جواب :
در صورتى که شخص خمس نمى داده. و از طرفى مال حرامى با مال حلال او مخلوط شده باشد، که نه صاحب آن را مى شناسد و نه مقدار آن معلوم است، دراين صورت ابتدا بايد خمس آن را جهت مخلوط شدن به حرام بپردازد و سپس خمس بقيه را از جهت منافع کسب پرداخت کند.
پرداخت خمس و دستگردان
سوال 891 :
بدهى خمسى خود را چگونه بايد پرداخت کنيم؟
جواب :
خمس به دو قسمت تقسيم مى شود: يک قسمت آن سهم سادات است، که بنابر احتياط واجب بايد يا به مجتهد جامع الشرايط بدهند و يا با اذن او به سيد فقير يا سيد يتيم يا به سيّدى که در سفر درمانده شده بدهند. و نصف ديگر آن سهم امام (رحمه الله)است، که در اين زمان بايد به مجتهد جامع الشرايط بدهند يا به مصرفى که او اجازه مى دهد برسانند.
سوال 892 :
اگر کسى با مرجع تقليد خود سهمين را دستگران کند و بعد مجتهد فوت کند، تکليف او چيست؟
جواب :
لازم است به مجتهد زنده اى که به او رجوع کرده، تسليم کند.
سوال 893 :
کسى از مرجعى اجازه اخذ وجوهات و تصرف در قسمتى از آن را دارد، آيا مى تواند از مقلّدين مراجع ديگر هم وجوهات دريافت کند؟
جواب :
در صورتى که از مراجع ديگر نيز اجازه داشته باشد، مى تواند.
سوال 894 :
مقلّدين حضرتعالى که با يکى از وکلاى شما دستگردان کرده اند، آيا مى توانند بقيه بدهى خود را به وکيل ديگر شما بدهند؟
جواب :
مانعى ندارد، ولى بهتر است به همان وکيل بدهند.
سوال 895 :
شخصى مبلغى وجوهات از سال قبل بدهکار بوده و با يکى از وکلاى مرجع
(صفحه222)
تقليد خود دستگردان کرده، آيا مى تواند بطور مستقيم به دفتر مرجع تقليد ارسال کند؟
جواب :
مانعى ندارد.
سوال 896 :
بعضى از علماى محل ضمن، محاسبه خمس آن را اخذ کرده و خود قبض مى دهند، نظر حضرتعالى چيست؟
جواب :
لازم است سهمين مبارکين به مرجع تقليديانماينده مسلّموى پرداخت شود.
سوال 897 :
زن مى داند شوهرش خمس نمى دهد، آيا مى تواند خمس چيزى که در خانه از مخارج سال زياد آمده بدون اجازه شوهر بپردازد؟
جواب :
اگر مرد از پرداخت امتناع کند و مفسده اى در کار نباشد، زن مى تواند با اجازه حاکم شرع، خمس آن را بپردازد.
سوال 898 :
پول به کسى داده مى شود تا بابت خمس به مرجع تقليد برساند، آيا مى تواند آن پول را براى خود برداشته و از پول خود به جاى آن بگذارد؟
جواب :
اگر به عنوان امانت به او داده نمى تواند، بلکه بايد عين آن پول را بپردازد. مگر اينکه بداند صاحب پول به اين امر راضى است.
سوال 899 :
کسى از اوّل تکليف بنا داشته خمس بدهد ولى مسامحه کرده و خمس نداده و اکنون فقير شده و توانايى پرداخت خمس ندارد، تکليف او چيست؟
جواب :
لازم است استغفار کند و تصميم بگيرد هروقت تمکن پيدا کرد، بپردازد.
سوال 900 :
اينجانب خانه اى به فرزندم بخشيدم و در اختيار او گذاردم، پس از مدتى که در خانه بود به جهت بعضى اختلافات خانه را از او گرفتم و فروختم، سپس پول را به او دادم تا براى خود خانه اى تهيه کند و از طرفى خمس اين پول را پرداختم سپس متوجه شدم که چون خانه را به فرزندم بخشيده بودم حق رجوع نداشته ام و خانه شرعاً متعلق به او بوده است، آيا خمسى را که پرداخت کرده ام مى توانم از خمس سال بعد کسر کنم؟
جواب :
نمى توانيد کسر کنيد، بلى اگر عين پولى که داده ايد موجود باشد مى توانيد آن را بگيريد.
(صفحه223)
سوال 901 :
در موقع رسيدن سال خمسى مبلغ ده هزار تومان خمس بدهکار شدم و با وکيل مجتهد دستگردان کردم، آيا مى توانم از منافع سال آينده بپردازم؟
جواب :
در صورتى که از منافع سال آينده پرداختيد، بايد خمس مبلغى را که مى پردازيد نيز بپردازيد و در فرض سوال اگر دوازده هزار تومان بپردازيد برئ الذّمه خواهيد شد.
سوال 902 :
معنى دستگردان در خمس و ثمره آن چيست؟
جواب :
دستگردان به معنى اين است که کسى که خمس به مال او تعلق گرفته، خمس مال خود را به مجتهد جامع الشرايط يا وکيل او مى دهد و بعد همان مقدار را از او قرض مى کند تا در آينده بدهد.
و ثمره آن اين است که شخص قبل از دستگردان، حق تصرف در اموال خود را ندارد و اگر با آن کار کند اموال او به مقدارى که رشد مى کند به صورت تصاعدى متعلق خمس مى شود يعنى سود مقدار خمس داخل مال خود را هم بايد بدهد. ولى بعد از دستگردان مى تواند در مال خود تصرف کند و اگر هم کار کند، خمس آن تصاعدى محاسبه نمى شود.
سوال 903 :
کسانى که سال قرار مى دهند و دستگردان مى کنند و بعداً وجه دستگردان شده را نمى دهند يا مقدار کمى از بدهکارى خود را داده و بقيّه را نمى دهند، آيا تصرّف در خانه و اثاث خانه و بقيّه اموالشان جايز است يا نه؟
جواب :
اگر از اوّل، که دستگردان کرده، قصد دادن نداشته، اموال او متعلّق خمس است و تصرّف در آن، جايز نيست و امّا اگر در موقع دستگردان قصد پرداختن داشته و بعد، مسامحه مى کند. تصرّف در آن اموال، مانعى ندارد. ولى بايد بدهى خود را بپردازد.
بخشش و مصالحه خمس
سوال 904 :
کسانى که از حضرتعالى اجازه اخذ وجوهات و دستگردان و مصالحه دارند، آيا مى توانند در موقع حساب خمس اشخاص، مقدارى از خمس را به آنها ببخشند؟
(صفحه224)
جواب :
مجاز نيستند. بلى در مواردى که تعلّق خمس مشکوک است، مى توانند مصالحه کنند.
سوال 905 :
آيا با فرض اشتغال ذمّه به خمس و تمکّن از اداى آن، مصالحه به کمتر جايز است؟
جواب :
در فرض سوال، جايز نيست. چون بر خلاف وضع خمس است.
مصرف خمس
سوال 906 :
آيا مى توان سهم سادات را به سادات فقير محلّ داد؟
جواب :
بنابر احتياط واجب، پرداخت سهم سادات بايد به اذن مرجع تقليد باشد.
سوال 907 :
آيا اجازه مى فرماييد سهمين را براى ساختن مسجد، حسينيه و ساير امور عامّ المنفعه مصرف کرد؟
جواب :
جايز نيست.
سوال 908 :
پدر و مادرم وضع مناسبى ندارند، آيا مى توانم مبلغى از سهم امام (عليه السلام) را به آنها کمک کنم؟
جواب :
در صورتى که پدر و مادر قدرت اداره زندگى خود را نداشته باشند و فرزند تمکّن مالى داشته باشد، لازم است از مال شخصى خود نفقه آنها را بپردازد يا کمبود آن را جبران کند و نمى تواند سهم امام (عليه السلام) را به آنها بپردازد.
سوال 909 :
شخصى وجوهات شرعيّه از قبيل سهم امام (عليه السلام) يا سهم سادات بر ذمّه دارد و مى خواهد به ديدن يک طلبه يا يک سيّد مستحق برود، آيا مى تواند چيزى خريده و بعنوان هديه منزل يا عروسى به خانه آنها برده و از بابت وجوهات خود حساب کند؟
جواب :
صرف سهمين مبارکين بايد با اجازه از مجتهد جامع الشرايط و مرجع تقليد باشد.
(صفحه230)