احکام وديعه (امانت)
مسأله 2416 :
اگر انسان مال خود را به ديگرى بدهد و بگويد نزد تو امانت باشد و او هم قبول کند يا بدون اين که حرفى بزنند صاحب مال بفهماند که مال را براى نگهدارى به او مى‌دهد و او هم به قصد نگهدارى کردن بگيرد بايد به احکام وديعه و امانتدارى که بعداً گفته مى‌شود عمل نمايد.
مسأله 2417 :
امانتدار و کسى که مال را امانت مى‌گذارد، بايد هر دو بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالى را پيش بچّه يا ديوانه امانت بگذارد، يا ديوانه و بچّه، مالى را پيش کسى امانت بگذارد صحيح نيست، ولى امانت گذاشتن نزد بچّه مميّز با اذن صاحب مال در صورتى که ولىّ او اذن دهد جايز است.
مسأله 2418 :
اگر از بچّه يا ديوانه چيزى را به طور امانت قبول کند، بايد آن را به صاحبش بدهد و اگر آن چيز مال خود بچّه يا ديوانه است بايد به ولىّ او برساند و چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد، ولى اگر براى اين که مال از بين نرود آن را از بچّه گرفته چنانچه در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد ضامن نيست.
مسأله 2419 :
کسى که نمى‌تواند امانت را نگهدارى نمايد، جايز نيست امانت را قبول کند، مگر آن که حال خود را به صاحب مال اظهار دارد.
مسأله 2420 :
اگر انسان به صاحب مال بفهماند که براى نگهدارى مال او حاضر نيست؛ چنانچه او مال را بگذارد و برود و اين شخص مال را برندارد و آن مال تلف شود، کسى که امانت را قبول نکرده ضامن نيست ولى احتياط مستحب آن است که اگر ممکن باشد آن را نگهدارى نمايد.
مسأله 2421 :
کسى که چيزى را امانت مى‌گذارد، هر وقت بخواهد مى‌تواند آن را پس بگيرد و کسى هم که امانت را قبول مى‌کند، هر وقت بخواهد مى‌تواند آن را به صاحبش برگرداند.
مسأله 2422 :
اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند بايد هرچه زودتر مال را به صاحب آن يا وکيل يا ولىّ صاحبش برساند، يا به آنان خبر دهد که به نگهدارى حاضر نيست و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2423 :
کسى که امانت را قبول مى‌کند، اگر براى آن، جاى مناسبى ندارد، بايد جاى مناسب تهيه نمايد و طورى آن را نگهدارى کند که مردم نگويند در امانت خيانت کرده و در نگهدارى آن کوتاهى نموده است و اگر در جايى که مناسب نيست بگذارد و تلف شود، حتّى اگر تلف آسمانى باشد، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2424 :
کسى که امانت را قبول مى‌کند، اگر در نگهدارى آن کوتاهى نکند و تعدّى يعنى زياده روى هم ننمايد و اتّفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نيست ولى اگر به اختيار خودش آن را در جايى بگذارد که گمان مى‌رود ظالمى‌بفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود بايد عوض آن را به صاحبش بدهد، مگر آن که جايى محفوظتر از آن نداشته باشد و نتواند مال را به صاحبش يا به کسى که بهتر حفظ کند برساند که در اين صورت ضامن نيست.
مسأله 2425 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن کند و به کسى که امانت را قبول کرده بگويد که بايد مال را در اينجا حفظ کنى و اگر احتمال هم بدهى که از بين برود نبايد آن را به جاى ديگر ببرى چنانچه امانتدار احتمال دهد که در آنجا از بين برود و بداند چون آنجا در نظر صاحب مال براى حفظ بهتر بوده گفته است که نبايد از آنجا بيرون ببرى مى‌تواند آن را به جاى ديگر ببرد و اگر به آنجا ببرد و تلف شود ضامن نيست. ولى اگر نداند به چه جهت گفته که به جاى ديگر نبر، چنانچه بجاى ديگر ببرد و تلف شود، دو صورت دارد: اگر جايى که بُرده بهتر از جاى معيّن شده بوده و تلف شده ضامن نيست، ولى اگر مساوى يا بدتر بوده ضامن است.
مسأله 2426 :
اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن کند ولى‌به کسى که امانت را قبول کرده نگويد که آن را به جاى ديگر نبر، چنانچه امانتدار احتمال دهد که در آنجا از بين مى‌رود بايد آن را بجاى ديگرى که مال در آنجا محفوظتر است ببرد و چنانچه مال در آن جاى اوّل تلف شود ضامن است مگر آن که صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد که در اين صورت کسى که امانت را قبول کرده ضامن نيست.
مسأله 2427 :
اگر صاحب مال ديوانه شود کسى که امانت را قبول کرده بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند و يا به ولىّ او خبر دهد و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2428 :
اگر صاحب مال بميرد، امانتدار بايد مال را به وارث او برساند يا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود ضامن است، ولى اگر براى آن که مى‌خواهد بفهمد کسى که مى‌گويد من وارث ميّتم، راست مى‌گويد يا نه، يا ميّت وارث ديگرى دارد يا نه، مال را ندهد و از خبر دادن هم کوتاهى کند و مال تلف شود ضامن نيست.
مسأله 2429 :
اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد کسى که امانت را قبول کرده بايد مال را به همه ورثه يا وکيل همه آنها بدهد، يا به کسى بدهد که همه آنان گرفتن مال را به او واگذار کرده‌اند، پس اگر بدون اجازه ديگران تمام مال را به يکى از ورثه بدهد ضامن سهم ديگران است.
مسأله 2430 :
اگر کسى که امانت را قبول کرده بميرد، يا ديوانه شود وارث يا ولىّ او بايد هرچه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد، يا امانت را به او برساند.
مسأله 2431 :
اگر امانتدار نشانه‌هاى مرگ را در خود ببيند چنانچه ممکن است بايد امانت را به صاحب آن يا وکيل او برساند و اگر ممکن نيست بايد آن را به حاکم شرع بدهد و چنانچه به حاکم شرع دسترسى ندارد، در صورتى که وارث او امين است و از امانت اطّلاع دارد، لازم نيست وصيّت کند وگرنه بايد وصيّت کند و شاهد بگيرد و به وصى و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصيّات مال و محلّ آن را بگويد.
مسأله 2432 :
اگر امانتدار نشانه‌هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه‌اى که در مسأله پيش گفته شد عمل نکند، چنانچه آن امانت از بين برود بايد عوضش را بدهد، اگرچه در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد و مرض او خوب شود، يا بعد از مدّتى پشيمان شود و وصيّت کند.