شيوه تيمّم کردن
مسأله 728 :
تيمم آن است که به قصد بدل از وضو يا غسل، کف دو دست را به چيزى که تيمّم بر آن صحيح است بزند و آنها را به صورت و پشت دستها بکشد، بنابر اين در تيمم چهار چيز واجب است:
اوّل: نيّت؛ يعنى قصد کند به جهت فرمانبردارى از دستور خداوند به جاى وضو و يا غسل تيمم کند. دوم: زدن کف هر دو دست بر چيزى که تيمّم بر آن صحيح است. سوم: کشيدن کف هر دو دست بر تمام پيشانى و دو طرف آن، از جايى که موى سر مى‌رويد تا ابروها و بالاى بينى، و بنابر احتياط واجب، بايد دستها روى ابروها نيز کشيده شود. چهارم: کشيدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست و بعد از آن کشيدن کف دست راست بر تمام پشت دست چپ، و احتياط واجب آن است که پس از مسح پيشانى و پيش از کشيدن کف دستها بر پشت يکديگر، يک بار ديگر دستها را بر زمين بزند.
مسأله 729 :
تيمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقى ندارند.
احکام تيمّم
مسأله 730 :
کسى که نمى‌تواند غسل کند، اگر بخواهد عملى را که براى آن غسل واجب است انجام دهد، بايد بدل از غسل تيمّم نمايد و اگر نتواند وضو بگيرد و بخواهد عملى را که براى آن وضو واجب است انجام دهد، بايد بدل از وضو تيمّم نمايد.
مسأله 731 :
در هنگام نيّت بايد معيّن کند که تيمّم او بدل از غسل است يا بدل از وضو و اگر بدل از غسل باشد، بايد آن غسل را و لو اجمالاً معيّن نمايد؛ ولى چنانچه اشتباها به جاى بدل از وضو، بدل از غسل يا به جاى بدل از غسل، بدل از وضو نيّت کند يا مثلاً در تيمّم بدل از غسل جنابت، نيّت بدل از غسل مسّ ميّت نمايد، تيمّم او صحيح است.
مسأله 732 :
اگر مختصرى از پيشانى و پشت دستها را نيز مسح نکند، تيمّم باطل است، چه عمدا مسح نکند و چه مسأله را نداند يا فراموش کرده باشد، ولى دقت زياد
(137)
نيز لازم نيست و همين قدر که بگويند تمام پيشانى و پشت دست مسح شده کافى است.
مسأله 733 :
براى آن که يقين کند تمام پشت دست را مسح کرده، بايد مقدارى بالاتر از مچ را نيز مسح نمايد، ولى مسح بين انگشتان لازم نيست.
مسأله 734 :
پيشانى و پشت دستها را بايد از بالا به پايين مسح نمايد و اعمال آن را بايد پشت سر هم بجا آورد و اگر بين آنها به قدرى فاصله بيندازد که نگويند تيمّم مى‌کند، تيمّم او باطل است.
مسأله 735 :
در تيمّم بايد پيشانى و کف دستها و پشت دستها پاک باشند و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکشد، احتياط واجب آن است که دو تيمّم کند، يکى با کف دست و ديگرى با پشت دست.
مسأله 736 :
بايد براى تيمّم انگشتر را از دست بيرون آورد و اگر در پيشانى يا پشت دستها يا در کف دستها مانعى باشد، مثلاً چيزى به آنها چسبيده باشد، بايد آن را برطرف کرد.
مسأله 737 :
اگر پيشانى يا پشت دستها زخم باشد و پارچه يا چيز ديگرى را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز کند، بايد دست را روى آن بکشد و نيز اگر کف دست زخم باشد و پارچه يا چيز ديگرى را بر آن بسته باشد و نتواند آن را باز کند، بايد دست را با همان پارچه به چيزى که تيمّم بر آن صحيح است بزند و بر پيشانى و پشت دستها بکشد.
مسأله 738 :
اگر پيشانى و پشت دستها مو داشته باشد، اشکال ندارد، ولى اگر موى سر روى پيشانى آمده باشد، بايد آن را عقب بزند.
مسأله 739 :
اگر احتمال دهد که در پيشانى و کف دستها يا پشت دستها مانعى وجود داشته باشد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، بايد جستجو نمايد تا يقين يا اطمينان پيدا کند که مانعى نيست.
مسأله 740 :
اگر وظيفه او تيمّم باشد و نتواند تيمّم کند، بايد نائب بگيرد و کسى که نائب مى‌شود، بايد دستهاى آن شخص را به چيزى که تيمّم بر آن صحيح است بزند و با آنها او را تيمّم دهد و اگر نتواند دستهاى او را بر چيزى که تيمّم بر آن صحيح است
(138)
بزند، چنانچه بتواند دستهاى او را بر آن چيز بگذارد و سپس او را با دستهاى خودش تيمّم دهد، بايد همين کار را بکند و اگر اين نيز ممکن نبود، بايد دست خود را به چيزى که تيمّم بر آن صحيح است بزند و بر پيشانى و پشت دستهاى او بکشد.
مسأله 741 :
اگر بعد از آن که مشغول بخشى از اعمال تيمّم شد، شک کند که قسمت پيش از آن را فراموش کرده يا نه و يا شک کند که آن را درست به جا آورده يا نه، اگر احتمال بدهد در حال عمل متوجه بوده، نبايد اعتنا کند و تيمّم او صحيح است.
مسأله 742 :
اگر بعد از مسح دست چپ شک کند که درست تيمّم کرده يا نه، چنانچه احتمال بدهد که در حال عمل متوجه بوده، تيمّم او صحيح است.
مسأله 743 :
کسى که وظيفه او تيمّم است، بنابر احتياط واجب نبايد پيش از وقت نماز براى نماز تيمّم کند، ولى اگر براى کار واجب ديگرى يا عمل مستحبّى تيمّم کند و تا وقت نماز عذر او باقى باشد، مى‌تواند با همان تيمّم نماز بخواند.
مسأله 744 :
اگر کسى که وظيفه او تيمّم است بداند يا گمان داشته باشد که تا آخر وقت عذر او باقى مى‌ماند، در وسعت وقت مى‌تواند با تيمّم نماز بخواند؛ بنابر اين با احتمال برطرف شدن عذر نيز تيمم در وسعت وقت جايز است، ولى اگر بداند يا گمان داشته باشد که تا آخر وقت عذر او برطرف مى‌شود، بايد صبر کند و با وضو يا غسل نماز بخواند يا در تنگى وقت با تيمّم نماز را بجا آورد.
مسأله 745 :
کسى که نمى‌تواند وضو بگيرد يا غسل کند، مى‌تواند نمازهاى قضاى خود را با تيمّم بخواند، هر چند احتمال بدهد که بزودى عذر او برطرف مى‌شود، ولى در صورتى که بداند و يا گمان داشته باشد که عذر او به زودى برطرف مى‌شود، بايد منتظر بماند.
مسأله 746 :
کسى که نمى‌تواند وضو بگيرد يا غسل کند، جايز است نمازهاى مستحبّى مثل نافله‌هاى شبانه‌روزى را که وقت معيّنى دارند، حتى در اوّل وقت ـ به شرط آن که علم و يا گمان به برطرف شدن عذر تا آخر وقت نداشته باشد ـ با تيمّم بخواند.
مسأله 747 :
کسى که احتياطا بايد بين غسل جبيره‌اى و تيمّم جمع نمايد، اگر بعد از
(139)
غسل و تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز حَدَث اصغرى از او سر زند ـ مثلاً ادرار کند ـ بايد براى نمازهاى بعد وضو بگيرد و احتياطا تيمّم بدل از غسل نيز بکند.
مسأله 748 :
اگر به واسطه نداشتن آب يا عذر ديگرى تيمّم کند، بعد از برطرف شدن عذر، تيمّم او باطل مى‌شود.
مسأله 749 :
چيزهايى که وضو را باطل مى‌کنند، تيمّم بدل از وضو را نيز باطل مى‌کنند و چيزهايى که غسل را باطل مى‌نمايند، تيمّم بدل از غسل را نيز باطل مى‌نمايند.
مسأله 750 :
اگر بر کسى که نمى‌تواند غسل کند چند غسل واجب باشد، احتياط واجب آن است که بدل هر يک از آنها يک تيمّم نمايد.
مسأله 751 :
اگر بدل از غسل جنابت تيمّم کند، لازم نيست براى نماز وضو بگيرد، ولى اگر بدل از غسل‌هاى ديگر تيمّم کند، احتياطا براى نماز بايد وضو بگيرد و اگر نتواند وضو بگيرد، بايد تيمّم ديگرى نيز بدل از وضو بنمايد.
مسأله 752 :
اگر بدل از غسل جنابت تيمّم کند و بعد کارى که وضو را باطل مى‌کند براى او پيش آيد، چنانچه براى نمازهاى بعد نتواند غسل کند، بايد وضو بگيرد و بنابر احتياط واجب، تيمّم بدل از غسل نيز بکند و اگر وضو نيز نتواند بگيرد، مى‌تواند يک تيمّم به نيّت ما فى الذمّه (اعم از وضو و غسل جنابت) به جا آورد و کافى است.
مسأله 753 :
اگر کسى که وظيفه او تيمّم است براى کارى تيمّم کند، تا تيمّم و عذر او باقى است، مى‌تواند اعمالى را که بايد با وضو يا غسل انجام داد بجا آورد، ولى اگر با داشتن آب براى نماز ميّت يا خوابيدن تيمّم کرده باشد، فقط کارى را که براى آن تيمّم نموده مى‌تواند انجام دهد و چنانچه به خاطر تنگى وقت تيمم کرده باشد، به احتياط واجب نبايد ساير اعمالى را که احتياج به وضو يا غسل دارند انجام دهد.
مسأله 754 :
در چند مورد مستحب است نمازهايى را که انسان با تيمّم خوانده ْدوباره بخواند:
اوّل: آن که از استعمال آب ترس داشته و عمدا خود را جنب کرده و با تيمّم نماز خوانده باشد. دوم: آن که مى‌دانسته يا گمان داشته که آب پيدا نمى‌کند و عمدا خود را
(140)
جنب کرده و با تيمّم نماز خوانده باشد. سوم: آن که تا آخر وقت عمدا در جستجوى آب نرود و با تيمّم نماز بخواند و بعد بفهمد که اگر جستجو مى‌کرد، آب پيدا مى‌شد. چهارم: آن که عمدا نماز را تأخير انداخته و در آخر وقت با تيمّم نماز خوانده باشد. پنجم: آن که مى‌دانسته يا گمان داشته که آب پيدا نمى‌شود و آبى را که داشته ريخته و با تيمّم نماز خوانده است.
(141)