احکام تقلید (آیت الله سید محمد حسینی شاهرودی)

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام على خير خلقه محمد و آله الطاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين الى يوم الدين.

احکام تقـليد

مسأله 1 :

مسلمان نمى تواند در اصول دين تقليد نمايد، يعنى بدون دليل گفته کسى را قبول کند. ولى در احکام دين بايد يا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روى دليل بدست آورد، يا از مجتهد تقليد کند، يعنى به دستور او رفتار نمايد، يا از راه احتياط طورى به وظيفه خود عمل نمايد، که يقين کند تکليف خود را انجام داده است. مثلاً اگر عده اى از مجتهدين عملى را حرام مى دانند و عده ديگر مى گويند حرام نيست، آن عمل را انجام ندهد. و اگر عملى را بعضى واجب و بعضى مستحب مى دانند، آن را بجا آورد پس کسانى که مجتهد نيستند و نمى توانند به احتياط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقليد نمايند.

مسأله 2 :

تقليد در احکام، عمل کردن به دستور مجتهد است. و از مجتهدى بايد تقليد کرد که مرد و بالغ و عاقل و شيعه دوازده امامى و زنده و عادل باشد. و احوط آن است که حلال زاده باشد. و عادل کسى است که کارهائى را که براو واجب است بجا آورد و کارهائى را که بر او حرام است ترک کند، که اگر از اهل محل يا همسايگان او يا کسانى که با او معاشرت دارند حال او را بپرسند خوبى او را تصديق نمايند. و نيز مجتهدى که انسان از او تقليد مى کند بايد اعلم باشد. يعنى در فهميدن حکم خدا از تمام مجتهدهاى زمان خود استادتر باشد، در صورتى که فتواى او مخالف با غيرش باشد.

مسأله 3 :

مجتهد و اعلم را از سه راه مى توان شناخت: اول آنکه خود انسان يقين کند، مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم آنکه دو نفر عالم عادل، که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند، مجتهد بودن يا اعلم بودن کسى را تصديق کنند، به شرط آنکه دو نفر عالمِ عادلِ ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند. سوم آنکه عده اى از اهل علم که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند، و از گفته آنان اطمينان پيدا مى شود، مجتهد بودن يا اعلم بودن کسى را تصديق کنند.

مسأله 4 :

اگر شناختن اعلم مشکل باشد، بايد از کسى تقليد کند که گمان به اعلم بودن او دارد، بلکه اگر احتمال ضعيفى هم بدهد که کسى اعلم است و بداند ديگرى از او اعلم نيست، بايد از او تقليد نمايد. و اگر چند نفر در نظر او اعلم از ديگران و با يکديگر مساوى باشند، بايد از يکى از آنان تقليد کند. ولى چنانچه يکى از آنان پرهيزکارتر باشد بنابر احتياط واجب بايد از او تقليد نمايد.

مسأله 5 :

بدست آوردن فتوى يعنى دستور مجتهد چهار راه دارد: اول شنيدن از خود مجتهد. دوم شنيدن از دو نفر عادل که فتواى مجتهد را نقل کنند. سوم شنيدن از کسى که انسان به گفته او اطمينان دارد. چهارم ديدن در رساله مجتهد، در صورتى که انسان به درستى آن رساله اطمينان داشته باشد.

مسأله 6 :

تا انسان يقين نکند که فتواى مجتهد عوض شده است، مى تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نمايد. و اگر احتمال دهد که فتواى او عوض شده جستجو لازم نيست.

مسأله 7 :

اگر مجتهد اعلم در مسأله اى فتوى دهد مقلدِ آن مجتهد يعنى کسى که از او تقليد مى کند نمى تواند در مسئله به فتواى مجتهد ديگر عمل کند ولى اگر فتوى ندهد و بفرمايد احتياط آن است که فلانطور عمل شود، مثلاً بفرمايد احتياط آن است که در رکعت سوّم و چهارم نماز سه مرتبه تسبيحات اربعه يعنى سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ للهِ وَ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَ اللهُ اکبَرْ بگويند، مقلد بايد يا به اين احتياط که احتياط واجبش مى گويند عمل کند و سه مرتبه بگويد، و يا به فتواى مجتهدى که علم او از مجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهاى ديگر بيشتر است عمل نمايد، پس اگر او يک مرتبه گفتن را کافى بداند مى تواند يک مرتبه بگويد. و همچنين است اگر مجتهد اعلم بفرمايد مسأله محل تأمل يا محل اشکال است.

مسأله 8 :

اگر مجتهد اعلم بعد از آنکه در مسأله اى فتوى داده احتياط کند مثلاً بفرمايد ظرف نجس را که يک مرتبه در آب کر بشويند پاک مى شود، اگر چه احتياط آن است که سه مرتبه بشويند، مقلد او نمى تواند در آن مسأله به فتواى مجتهد ديگر رفتار کند، بلکه بايد يا به فتوى عمل کند يا به احتياط بعد از فتوى که آن را احتياط مستحب مى گويند عمل نمايد.

مسأله 9 :

اگر مجتهدى که انسان از او تقليد مى کند، از دنيا برود مى تواند در مسائلى که از او ياد گرفته باقى بماند.

مسأله 10 :

بنابر جواز بقاء اگر در مسأله اى به فتواى مجتهدى عمل کند، و بعد از مردن او در همان مسأله به فتواى مجتهد زنده رفتار نمايد، دوباره نمى تواند آن را مطابق فتواى مجتهدى که از دنيا رفته است انجام دهد. حتى اگر مجتهد زنده در مسأله اى فتوى ندهد و احتياط نمايد و مقلد مدتى به آن احتياط عمل کند، دوباره نمى تواند به فتواى مجتهدى که از دنيا رفته عمل نمايد.

مسأله 11 :

مسائلى را که انسان غالباً به آنها احتياج دارد واجب است ياد بگيرد.

مسأله 12 :

اگر براى انسان مسأله اى پيش آيد که حکم آن را نمى داند، چنانچه ممکن است، بايد صبر کند تا فتواى مجتهد اعلم را بدست آورد. و اگر ممکن نيست بايد به فتواى مجتهدى که علم او کمتر از مجتهد اعلم و بيشتر از مجتهدهاى ديگر است عمل کند، يا اگر مى تواند از راه احتياط وظيفه خود را انجام دهد.

مسأله 13 :

اگر کسى فتواى مجتهدى را به ديگرى بگويد، چنانچه فتواى آن مجتهد عوض شود لازم نيست به او خبر دهد که فتوى عوض شده، ولى اگر بعد از گفتن فتوى بفهمد اشتباه کرده، در صورتى که ممکن باشد بايد اشتباه را برطرف کند.

مسأله 14 :

اگر مکلف مدتى اعمال خود را بدون تقليد انجام دهد، در صورتى اعمال او صحيح است که با فتواى مجتهدى که فعلاً بايد از او تقليد کند مطابق باشد، يا از راه ديگرى بفهمد که به وظيفه واقعى خود رفتار کرده است.