فصل اوّل : پيشينه تاريخى پيوند اعضا
حتماً در داستان ها و افسانه هاى کهن با موجوداتى خيالى و ساخته و پرداخته تخيلات پيشينيان آشناييد که داراى تنى شبيه به پاره اى از قسمت هاى تن حيوانات مختلف و گاهى به صورت موجودى با سر انسان روى تن حيوان بوده اند و مجسمه ابوالهول در مصر گوياترين نمونه اين موجودات است. گذشت زمان و پيشرفت دانش پزشکى و علم بيولوژى در نيمه دوم قرن بيستم, وجود موجودات خيالى در افسانه هاى کهن را به وسيله پيوند اعضا تحقق بخشيده است. موجودات افسانه اى قرن بيستم انسان هايى هستند که زندگى خود را مديون پيوند اعضايى مى دانند که از بدن شخص زنده يا مرده اى برداشت شده و به جاى اعضايى که به دليل بيمارى, ناتوان از انجام وظيفه خود بوده اند, جاى گزين شده اند. البته نقل و پيوند اعضاى بدن انسان به اشکال مختلف سابقه اى ديرينه دارد که به هزاران سال قبل باز مى گردد, چنين عملياتى به صورت ابتدايى در تمدن هاى چينى, هندى, مصرى, بابلى و عصر اسلام وجود داشته است.(1)
از زمان هاى بسيار دور, انديشه جاى گزينى و پيوند عضو از کار افتاده, به وسيله اشيا و اعضاى مصنوعى يا عضو طبيعى سالم انسان هاى تازه گذشته, وجود داشته است و آثار به جاى مانده از آن دوران ها اين امر را به اثبات مى رساند. در موزه (لوور) پاريس ظرفى وجود دارد که متعلق به چهار قرن قبل از ميلاد مسيح است و معلولى را با يک ساق پاى چوبى نشان مى دهد, و در تابلو نقاشى اى که در موزه (پرادو) مادريد نگه دارى مى شود, صحنه اى از شهر دمشق در قرن سوم پس از ميلاد طراحى شده است که پزشکان در حال پيوند پاى يک سياه پوست مرده به بدن سفيد پوستى هستند که با پاى له شده در حال مرگ است. ظاهراً اين عمل پيوند موفقيت آميز بوده و در جهان مسيحيت آن را معجزه سنت کاسمس (saint cosmas) و سنت دامين (saintتDamian) مى نامند. مسلمانان نيز در عصر تيمورى براى اوّلين بار موفق به پيوند دوباره بينى قطع شده شخصى شدند و به دنبال آن جهان غرب جراحى پلاستيک را از مسلمانان فرا گرفت.(2)
در قرن شانزدهم ميلادى عمليات ساده پيوند پوست انسان صورت گرفت و عمليات پيوند و کشت اعضا به صورت جديد از نيمه دوم قرن حاضر در روز 26 دسامبر 1952 با پيوند کليه مادرى به فرزندش آغاز شد. البته اين براى اوّلين بار در تاريخ پيوند کليه بود که به جاى برداشت کليه از تن يک مرده, از تن ژيلبرت رنار مادر ماريوس رنار برداشت شده بود تا براى نجات فرزندش که کليه خود را بر اثر حادثه از دست داده است, به او پيوند شود. پيوند با موفقيت انجام مى شود و بيمار پس از گذشت دوازده روز از عمل, از جاى خود بر مى خيزد و با شادابى به قدم زدن مى پردازد, لکن به دليل پنهان ماندن پديده (پراندن)(3) در 27 ژانويه, در حال تشنج, جان مى سپارد.
هفده فرد پيوند شده کليه نيز که بعد از او کليه هاى پيوندى دريافت کرده بودند بر اثر پديده پراندن يکى پس از ديگرى مى ميرند, تا اين که در 23 دسامبر 1954 پزشکان جراح به بيمارى که کليه هايش را از دست داده بود, کليه برادر دو قلويش را که دوقلوى واقعى و از يک تخم به وجود آمده بودند, پيوند مى زنند که در اين صورت چون بافت ها و نسوج بيمار با عضو پيوندى بيگانه نبودند, پيوند کليه با موفقيت روبه رو مى شود. پس از آن نيز چند پيوند کليه از دوقلوهاى يک تخمى با موفقيت انجام مى شود تا اين که در ژانويه 1959 جراحان به پيوند کليه دوقلوهاى دو تخمى مبادرت نمودند و پس از عمل پيوند براى متوقف ساختن پديده پراندن, دريافت کننده پيوند را در معرض پرتوگيرى (Telecobalt) قرار دادند که نتايج به دست آمده موفقيت آميز بود و کليه پيوندى پرانده نشد.
پس از اين که از طريق پرتودهى کبالتى گام مهمى در پيشرفت نتيجه هاى مساعد در پيوند حاصل شد, بنيادگذاران علمى شروع به مطالعه پيرامون هم سانى و ناهم سانى گروه هايى نمودند که ميان انسان ها وجود دارد و در خلال سال ها براى بيش تر مشکلات پيوند عضو راه حلى يافتند و با محفوظ داشتن عضو پيوندى قبل از پيوند و گروه بندى بافتى بين پيوند دهنده و گيرنده و آماده ساختن گيرنده قبل و پس از پيوند و مبارزه دارويى عليه پديده پراندن, امروزه پيوند عضو را با رعايت نکات فوق در سطح بالايى از موفقيت انجام مى دهند.
پس از پيوند کليه, براى اوّلين بار در سوم دسامبر 1967 نخستين پيوند قلب انسانى به انسان ديگر توسط دکتر کريستين برنارد انجام مى شود, لکن اوّلين انسان با قلب پيوندى, پس از هجده روز در اثر پيشرفت بيمارى عفونى در مى گذرد. اين جراح نااميد نمى شود و بلافاصله دست به کار شده و در دوم ژانويه 1968 براى دومين بار قلب انسانى را به انسان ديگر پيوند مى زند که اين پيوند با موفقيت روبه رو مى شود.(4)
بدين ترتيب جراح گمنام به خود جرئت داده و قلبى را که در گذشته تجاوزناپذير بود و مرکز روح حيوانى قلمداد مى شد, تعويض مى نمايد و افکار عمومى را که قلب را مظهر زندگى مى دانستند به جوش و خروش مى اندازد و تعريف کنونى دانش پزشکى از مرگ را که مرگ را منتسب به مرگ سلول هاى مراکز عالى مغز مى داند و مغز را برتر از قلب مى داند, به اثبات مى رساند و عملاً نشان مى دهد که قلب, اين پاره گوشتِ صنوبرى شکل, که در داخل قفسه سينه قراردارد, تلمبه اى بيش نيست و وظيفه آن پمپاژ خون و رساندن آن به تمام اعضا و قسمت هاى بدن انسان است.
متعاقباً عمليات پيوند اعضا به سرعت پيشرفت کرده, علاوه بر پيوند کليه و قلب, پيوند لوزالمعده, کبد و ريه نيز با موفقيت انجام مى شود تا اين که امروزه پيشرفت عمليات پيوند عضو به جايى رسيده است که عمل پيوند مغز استخوان بر روى جنينى که هنوز به دنيا نيامده است, انجام مى گيرد.(5)
----------------------
پاورقيها:
(1)محمدعلى بار, مقاله (تجارب جديدة لنقل الاعضاء من الموتى), مجله العالم, شماره514, ص55.
(2)همان, ص54.
(3)پديده پراندن يا پس زدن عبارت از واکنش مصونيت شناسى است که در خلال آن, عضو پيوندى فعاليت پادگنى از خود نشان مى دهد و اين فعاليت موجب ساخته شدن پادگن ها از سوى گيرنده عضو پيوندى با هدف از ميان بردن نسج بيگانه يعنى عضو پيوندى مى شود. براى اطلاعات بيش تر ر.ک: برژه وبولون, تاريخ پزشکى نوين, ترجمه تقى رضوى, فصل سيزدهم.
(4)برژه و بولون, تاريخ پزشکى نوين, ترجمه تقى رضوى, ص95 و 96.
(5)اشرف شتا, مقاله (پيوند اعضاى خوک به انسان), مجله العالم, شماره 509, ص46.