حديث شريف:
1 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:
"لا صلاة لمن لم يقرأ باُمّ الکتاب فصاعداً"(104).
"کسى که امّ الکتاب )سوره حمد( يابيشتر از آنرا در نماز نخواند، نمازى براى‌او نيست."
2 - محمّد بن مسلم مى‌گويد:
سألت أبا جعفرعليه السلام عن الذي لا يقرأ بفاتحة الکتاب في صلاته، فقال‌الإمام:
"لا صلاة له إلّا أن يقرأ بها في جهر أو إخفات".
قلت: أيما أحبّ إليک إذا کان خائفاً أو مستعجلاً يقرأ سورة أو فاتحةالکتاب؟
فقال: "فاتحة الکتاب"(105).
از امام باقرعليه السلام پرسيدم درباره کسى که سوره حمد را در نمازش نمى‌خواند.امام‌عليه السلام فرمود:
"نمازى براى او نيست مگر اينکه سوره حمد را بلند يا آهسته بخواند."
گفتم: در صورتيکه او در حالت خوف باشد ياعجله داشته باشد، سوره رابخواند يا حمد را، کدام يک بهتر است؟
فرمود: سوره حمد."
3 - امام رضاعليه السلام فرمود:
"اُمر الناس بالقراءة في الصلاة لئلا يکون القرآن مهجوراً مضيّعاً،ويکون محفوظاً مدروساً فلا يضمحلّ ولا يُجهل، وإنّما بدأ بالحمد دون سائرالسور لأنّه ليس شي‌ء من القرآن والکلام جُمع فيه من جوامع الخير والحکمةما جُمِع فى سورة الحمد..."(106).
"اينکه مردم به قرائت در نماز دستور داده شده‌اند براى اين است که قرآن درميان مردم، مهجور وضايع نشود بلکه مورد حفظ ومطالعه قرار گيرد ومجهول نماندوبه فراموشى سپرده نشود، واينکه از سوره حمد شروع شده نه ساير سوره‌ها بدين‌جهت است که هيچ چيزى از قرآن يا سخنى نيست که، به اندازه سوره حمد، جامع‌خير وحکمت باشد."
4 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"لا بأس بأن يقرأ الرجل في الفريضة بفاتحة الکتاب في الرکعتين الاُولتين‌إذا ما اعجلت به حاجة أو تخوّف شيئاً"(107).
"اگر کسى براى کارى مجبور به عجله شود يا از چيزى بترسد، اشکال ندارد که‌در دو رکعت اول ودوم نماز واجب، تنها سوره حمد را بخواند."
5 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّ اللَّه فرض من الصلاة الرکوع والسجود، ألاترى لو أن رجلاً دخل في‌الإسلام لا يُحسن أن يقرأ القرآن، أجزأه أن يکبّر ويسبّح ويصلّي"(108).
"خداوند از نماز، رکوع وسجده را، فرض وواجب کرده است. مگر نمى‌بينى‌اگر مردى )شخصى( اسلام بياورد وقرائت قرآن را نيکو بلد باشد، براى او کافى‌است که تکبير وتسبيح بگويد ونماز بخواند."
6 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"لا تقرأ في المکتوبة بأقلّ من سورة ولا بأکثر"(109).
"در نماز واجب، کمتر يا بيشتر از يک سوره نخوان."
7 - سعد بن سعد اشعرى مى‌گويد:
سألت أبا الحسن الرضاعليه السلام عن رجل قرأ في رکعةٍ الحمد ونصف‌سورة، هل يجزيه في الثانية أن لا يقرأ الحمد ويقرأ ما بقي من السورة؟فقال:
"يقرأ الحمد ثمّ يقرأ ما بقي من السورة"(110).
از امام ابوالحسن الرضاعليه السلام سوال کردم درباره کسى که در رکعت اول سوره‌حمد ونيمى از سوره‌اى را خوانده است، آيا کفايت مى‌کند که در رکعت دوم حمد رانخواند وبقيه آن سوره را بخواند؟ فرمود:
"حمد را بخواند بعد باقيمانده آن سوره را بخواند."
8 - اسماعيل بن فضل مى‌گويد:
صلّى بنا أبو عبداللَّه )أو أبوجعفر(عليهما السلام فقرأ بفاتحة الکتاب وآخر سورةالمائدة، فلمّا سلّم التفت إلينا فقال:
"اما انّي أردت أن اُعلّمکم"(111).
امام صادق يا امام باقرعليه السلام برما نماز خواند پس سوره حمد وآخر سوره مائده‌را تلاوت فرمود وچون سلام داد، روبه ما کرده فرمود:
"من خواستم به شما بياموزم."
9 - راوى از امام صادق‌عليه السلام پرسيد:
أيقرأ الرجل السورة الواحدة في الرکعتين من الفريضة؟ فقال الإمام:
"لا بأس إذا کانت أکثر من ثلاث آيات"(112).
آيا انسان مى‌تواند يک سوره را در دورکعت نماز واجب بخواند؟ امام فرمود:
"اگر آن سوره بيشتر از سه آيه باشد، اشکال ندارد."
10 - به امام على‌عليه السلام گفته شد:
أخبرنا عن بسم اللَّه الرحمن الرحيم، أهي من فاتحة الکتاب؟ فقال:
"نعم، فإنّ رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله کان يقرؤها ويعدّها آية منها ويقول: فاتحةالکتاب هي سبع المثاني"(113).
به ما خبر بده که آيا بسم اللَّه الرحمن الرحيم، جزء سوره حمد است؟ فرمود:
"بلى، زيرا رسول خداصلى الله عليه وآله آن را مى‌خواند ويک آيه مى‌شمرد ومى‌گفت:فاتحة الکتاب همان سبع المثانى است."
11 - کان الإمام الرضاعليه السلام يجهر بالقراءة في المغرب والعشاء الآخرةوصلاة الليل والشفع والوتر والغداة، ويخفي القراءة في الظهروالعصر"(114).
امام رضاعليه السلام در نمازهاى مغرب، عشاء، نماز شب، نماز شفع، وتر ونمازصبح، قرائت را بلند اما در ظهر وعصر آهسته مى‌خواند.
12 - امام باقرعليه السلام درباره کسى که در جاى آهسته، بلند ودر جاى‌بلند، آهسته خوانده است فرمود:
"أيّ ذلک فعل متعمّداً فقد نقض صلاته وعليه الإعادة، فإن فعل ذلک ناسياًأو ساهياً أو لا يدري فلا شي‌ء عليه وقد تمّت صلاته"(115).
"اگر از روى عمد اين کار را کرده است، نمازش باطل است وبايد اعاده کند اما اگراز روى فراموشى يا سهو ياندانستن چنين کرده، چيزى براو نيست ونمازش تمام‌ودرست است."
13 - از يکى از دو امام )امام باقرعليه السلام يا امام صادق‌عليه السلام( روايت‌شده:
"إنّ اللَّه تبارک وتعالى فرض الرکوع والسجود، والقراءة سنّة؛ فمن ترک‌القراءة متعمّداً أعاد الصلاة، ومن نسي فلا شي‌ء عليه"(116).
"خداوند رکوع وسجود را فرض کرده است، وقرائت سنت است پس کسى که‌عمداً قرائت را ترک کند، نمازش را اعاده نمايد، اما اگر که قرائت را فراموش کند،چيزى بر او نيست."
14 - سماعه مى‌گويد: از امام‌عليه السلام پرسيدم درباره شخصى که به نمازمى‌ايستد وقرائت سوره حمد را فراموش مى‌کند. امام فرمود:
"فليقل: استعيذ باللَّه من الشيطان الرجيم إنّ اللَّه هو السميع العليم،ثمّ ليقرأها مادام لم يرکع، فإنّه لا صلاة له حتّى يقرأ بها في جهر أو إخفات،فإنّه إذا رکع أجزأه إن شاء اللَّه"(117).
"او )استعيذ باللَّه من الشيطان الرجيم ان اللَّه هو السميع العليم( بگويد وسپس‌اگر هنوز به رکوع نرفته، حمد را بخواند زيرا بدون قرائت حمد، بطور آهسته يابلند، نمازى براى او نيست. اما اگر رکوع کرده باشد، کفايت مى‌کند - ان شاء اللَّه -ونمازش صحيح است."
15 - على بن جعفر، از برادرش‌امام موسى بن جعفرعليه السلام پرسيد که:
النساء هل عليهنّ الجهر بالقراءة في الفريضة؟ قال:
"لا، إلّا أن تکون امرأة تؤمّ النساء فتجهر بقدر ما تُسمع قراءتها"(118).
آيا زنها هم در نماز واجب، حمد وسوره را بلند بخوانند؟ فرمود:
"نه، مگر اينکه زنى براى زنان امامت کند که در اين صورت به اندازه‌اى که‌قرائت او شنيده شود، بلند بخواند."
16 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"الإجهار أن ترفع صوتک، تُسمعه من بَعُد عنک، والإخفات أن لا تُسمع‌من معک إلّا يسيراً"(119).
"بلند خواندن اين است که صداى خود را بلند کنى وبه کسى که از تو دور است‌برسانى وآهسته خواندن اين است که کسى که باتو است، صداى تو را جز اندکى‌نشنود."
17 - سکونى روايت مى‌کند که: امام صادق‌عليه السلام درباره شخصى که‌در محلّى نماز مى‌خواند وسپس مى‌خواهد جلوتر برود فرمود:
"يکفّ عن القراءة في مشيه حتّى يتقدّم إلى الموضع الذي يريد، ثمّ‌يقرأ"(120).
"در هنگام جلو رفتن از قرائت خود دارى کند تا به محلى که مى‌خواهد برسد،بعد بخواند."
18 - زراره از امام باقر يا امام صادق‌عليهما السلام روايت مى‌کند که فرمود:
"لاتقرأ في‌المکتوبة بشي‌ء من‌العزائم، فإنّ‌السجود زيادةفي‌المکتوبة"(121).
"در نماز واجب، سوره‌هاى سجده را نخوان زيرا در نماز واجب، سجده زيادمى‌شود."
19 - حسن بن زياد صيقل مى‌گويد: به امام صادق‌عليه السلام عرض کردم‌درباره شخصى که نماز مى‌خواند ودر همان حال چراغ را نزديکش‌گذاشته وبه قرآن نگاه مى‌کند ومى‌خواند چه مى‌فرمائيد؟ فرمود:
"اشکال ندارد.(122)"
20 - زراره مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام درباره دو رکعت اخير نمازظهر پرسيدم. فرمود:
"تسبّح وتحمد اللَّه وتستغفر لذنبک، وإن شئت فاتحة الکتاب فإنّها تحميدودعاء"(123).
"تسبيح مى‌گويى وخدارا حمد و ستايش مى‌کنى وبراى گناه خود استغفارمى‌جويى واگر هم خواستى سوره حمد را بخوان زيرا سوره حمد نيز شامل برحمدودعا است."
21 - معاوية بن عمار مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام پرسيدم درباره‌قرائت در پشت سر امام در دورکعت اخير، فرمود:
"يقرأ بفاتحة الکتاب ومن خلفه يسبّح، فإذا کنت وحدک فاقرأ فيهما، وإن‌شئت فسبّح"(124).
"امام حمد را مى‌خواند وکسى که پشت سر اواست تسبيح مى‌گويد واگر تنهابودى، دراين دورکعت حمد را بخوان واگر هم خواستى تسبيح بگو."
22 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"أدنى ما يجزي من القول في الرکعتين الأخيرتين ثلاث تسبيحات؛ أن‌تقول: سُبْحانَ اللَّهِ، سُبْحانَ اللَّهِ، سُبْحانَ اللَّهِ"(125).
"کمترين چيزى که در دورکعت اخير کفايت مى‌کند سه تسبيح است يعنى‌بگويى: سُبْحانَ اللَّهِ، سُبْحانَ اللَّهِ، سُبْحانَ اللَّهِ."
23 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"تلبية الأخرس وتشهّده وقراءته القرآن في الصلاة تحريک لسانه‌وإشارته باصبعه"(126).
"تلبيه "لبّيک گفتن" لال، وتشهد وقرائت او در نماز، حرکت دادن زبان‌واشاره باانگشتان است."
24 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إذا افتتحت صلاتک بقل هو اللَّه أحد وأنت تريد أن تقرأ بغيرها فامضِ فيهاولا ترجع، إلّا أن تکون في يوم الجمعة، فإنّک ترجع إلى )الجمعة(و)المنافقون( منها"(127).
"اگر در نماز به سوره )قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد( شروع کرده‌اى ومى خواهى غير آن رابخوانى، به همان سوره قل هواللَّه ادامه بده وبرنگرد مگر در روز جمعه که مى‌توانى‌به سوره )جمعه( و)منافقون( برگردى."
25 - بازهم امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"يجوز للمريض أن يقرأ في الفريضة فاتحة الکتاب وحدها، ويجوزللصحيح في قضاء صلاة التطوّع بالليل والنهار"(128).
"براى شخص مريض جايز است که درنماز واجب، تنها سوره حمد را بخواندوبراى شخص سالم هم در قضاى نماز نافله در شب ياروز جايز است."