6 - آداب ازدواج
1 - خواندن خطبه، پيش از عقد مستحب است، وبهتر است‌شامل حمد وثناى خداوند وتوصيه به تقوا باشد، وشايسته است هرآنچه را زن وشوهر وحضّار نياز دارند در خطبه يادآورى شود، ماننداصول ايمان ومحاسن اخلاق وآداب وآنچه را دانشمند خواننده‌خطبه مناسب ببيند.
خطبه امامان معصوم براى ما نمونه خوبى است. در خطبه اميرالمؤمنين آمده است که ايشان پس از حمد خدا چنين خطبه کردند:
"اُوصيکم بتقوى اللَّه العظيم، فإنّ اللَّه عزّ وجلّ قد جعل للمتّقين‌المخرج ممّا يکرهون، والرزق من حيث لا يحتسبون، فتنجّزوا من اللَّه‌موعوده، واطلبوا ما عنده بطاعته، والعمل بمحابه، فإنّه لا يدرک الخيرإلّا به، ولا ينال ما عنده إلّا بطاعته، ولا تکلان فيما هو کائن إلّا عليه،ولاحول ولا قوة إلّا باللَّه.
أمّا بعد، فإن اللَّه أبرم الاُمور وأمضاها على مقاديرها، فهي غيرمتناهية عن مجاريها دون بلوغ غاياتها، فيما قدر وقضى من ذلک، وقدکان فيما قدر وقضى من أمره المحتوم وقضاياه المبرمة، ما قد تشعبت به‌الأخلاف، وجرت به الأسباب، وقضى من تناهي القضايا بنا وبکم إلى‌حضور هذا المجلس الذي خصنا اللَّه وإيّاکم للذي کان من تذکرنا آلائه،وحسن بلائه، وتظاهر نعمائه، فنسأل اللَّه لنا ولکم برکة ما جمعنا وإيّاکم‌عليه، وساقنا وإيّاکم إليه، ثمّ انّ فلان بن فلان ذکر فلانة بنت فلان وهوفي الحسب من قد عرفتموه، وفي النسب من لا تجهلونه، وقد بذل لهامن الصداق ما قد عرفتموه، فردوا خيراً تحمدوا عليه وتنسبوا إليه‌وصلّى اللَّه على محمّد وآله وسلم."(469)
2 - مستحب است گواهانى را بر ازدواج گرفت تا نسب و ارث‌اثبات گردد. وچه بسا حکمت اين مسأله شامل همه مواردى گردد که‌نسب وارث را حفظ مى‌کند واختلافها را از ميان مى‌برد ؛ مثل ثبت درمحضر ونظاير آن. در حديثى از امام صادق‌عليه السلام آمده است: "بيّنه‌هابراى اثبات نسب وارث مقرّر شده است."(470)
3 - مستحب است در ازدواج، آن هم بدور از زياده روى وريا،وليمه داده شود، وبايد از اين طعام به فقرا نيز داده شود وتنها به‌توانگران وشخصيتها محدود نشود. ونبايد جشن ازدواج را بهانه‌اى‌قرار داد براى برترى جويى به مردم، وآنچه قشرهاى آسيب پذيروميانى را به سبب عدم توانايى در همراهى با توانگران به دشوارى‌افکند. از پيامبر صلى الله عليه وآله روايت است که فرمود: "اطعام هنگام ازدواج ازسنتهاى پيامبران است."(471)
ونيز پيامبرصلى الله عليه وآله مى‌فرمايد: "وليمه روز نخست، حق است، ودرروز دوم نيکى، وافزون برآن ريا وشهرت‌طلبى."(472)
4 - از آداب ازدواج است گزينش وقت مناسب براى زفاف. پس‌دخول در شب بهتر از روز است، وروز براى وليمه بهتر از شب. درروايتى از امام صادق‌عليه السلام رسيده است که: "عروسهايتان را شب‌زفاف کنيد، ووليمه را در روز دهيد."(473)
اسلام شب زنده دارى را جز در سه مورد نهى کرده که از آن جمله‌است زفاف. از پيامبرصلى الله عليه وآله رسيده است که فرمود: "شب زنده دارى‌نيست جز در سه مورد: تهجّد با قرآن، يا در طلب دانش، يا عروسى‌که به خانه بخت مى‌رود."(474)
5 - اسلام خوش نمى‌دارد ساعت گرمى براى زفاف برگزيده شود.به امام باقرعليه السلام خبر رسيد که مردى در ساعت گرم نيمروز ازدواج‌کرده، پس حضرت‌عليه السلام فرمود: "آنها را نمى‌بينم که به توافق برسند"پس از هم جدا شدند.(475)
6 - نيز اسلام خوش نمى‌دارد عروسى در روزى صورت پذيرد که‌قمر در برج عقرب است. امام صادق‌عليه السلام مى‌فرمايد: "هرکه به‌هنگامى که قمر در برج عقرب است ازدواج کند روى خوبى رانخواهد ديد."(476)
7 - همچنين است هنگام محاق ماه )روزهاى پايانى ماههاى‌قمرى( امام حسن عسکرى مى‌فرمايد: "کسى که به هنگام محاق ماه‌ازدواج کند بايد تسليم سقط جنين شود."(477)
8 - مستحب است هنگام دخول، مرد وضو داشته باشد ودعاى‌مأثورى را بخواند که از امام صادق‌عليه السلام روايت شده است: "هرگاه برهمسرت وارد شدى دست بر پيشانى او بگذار وروى به قبله آوروبگو:
"اللّهمّ بأمانتک أخذتها، وبکلماتک استحللتها؛ فإن قضيت منها ولداًفاجعله مبارکاً تقيّاً من شيعة آل محمّد، ولا تجعل للشيطان فيه شرکاًولانصيباً."(478)
وهرگاه آهنگ نزديکى کند دعايى را بخواند که از امام باقرعليه السلام‌رسيده است:
"اللّهمّ ارزقني ولداً واجعله تقيّاً زکيّاً ليس في خلقه زيادة ولا نقصان،واجعل عاقبته إلى خير."(479)
9 - وهنگام نزديکى شايسته نيست زن را به شتاب اندازد، ونبايدتا وقتى که نياز زن بر آورده نشده او را رها سازد. اسلام از زبان‌حضرت على‌عليه السلام اين چنين به ما تعليم مى‌دهد: "هرگاه فردى از شماآهنگ همسر خود کرد نبايد او را به شتاب افکند، زيرا زنان نيزنيازهايى دارند."(480) حکمت اين کار آن است که اگر زنى کامياب نشودچه بسا در انديشه مرد ديگرى افتد. امام صادق‌عليه السلام مى‌فرمايد: "چه‌بسا کسى از شما با همسرش همبستر شود وزنش از او چنان جدا شودکه اگر حتى مرد زنگى را هم ببيند به او در آويزد. پس هر کسى آهنگ‌همسر خود کرد بايد ميان آن دو ملاعبه‌اى صورت پذيرد که اين بهتراست."(481)
10 - مستحب است اگر مردى با ديدن زنى ديگر غريزه‌اش به‌هيجان آيد سراغ همسر خويش آيد واز او کام بگيرد. على‌عليه السلام به ماتعليم مى‌دهد که: "هرگاه کسى از شما زنى را ديد که از او خوشش‌آمد، کام از زن خود گيرد، زيرا زن او همان دارد که آن زن، پس نبايددر قلبش براى شيطان راهى قرار دهد که نگاه او را از زنش متوجه آن‌ديگرى کند."(482)
ولى شايسته نيست آدمى با شهوت زن ديگرى خود را تحريک‌کند وسپس به شهوت آن زن با همسر خويش در آميزد، اين عمل برحسب روايت رسيده از پيامبرصلى الله عليه وآله مکروه است. چه، پيامبرصلى الله عليه وآله‌مى‌فرمايد: "اى على! با شهوت زن ديگرى با همسرت نزديکى‌مکن، زيرا در اين صورت من از آن بيم دارم که اگر نطفه فرزندى منعقدگردد، کودک شما نامرد وبى عقل باشد."(483)
11 - برخى از فقها، هنگام ميل و رغبت زن، آميزش با او رامستحب مى‌دانند، وحديث پيامبرصلى الله عليه وآله را مى‌آورند که به مردى‌فرمود: "آيا با روزه وارد صبح شدى؟ عرض کرد: خير."
فرمود: "پس تهيدستى را اطعام کردى؟ عرض کرد: خير."
پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: "پس نزد همسرت برو وبا او آميزش کن، که اوبراى تو به منزله صدقه است."(484)
12 - شرعاً اشکالى ندارد که مرد با هر وسيله ممکنى همسرش رااز نظر جنسى کامياب نمايد، ولى نبايد در کاميابى همسرش از چيزى‌جز اعضاى خودش )اعضاى مرد( بهره گيرد. امام صادق‌عليه السلام‌مى‌فرمايد: "اشکالى ندارد که مرد در کاميابى با همسرش از همه‌قسمتهاى بدن خود کمک بگيرد، ولى نبايد با ابزارى غير از پيکر خودبه کامگيرى بپردازد."(485)
13 - اگر چه نگاه کردن به شرمگاه همسر جايز است، ولى هنگام‌آميزش کراهت دارد، چنان که سخن گفتن در آن حال نيز مکروه‌است.
در احاديثى از پيامبرصلى الله عليه وآله رسيده است که نگاه کردن به فرج زنان‌مکروه است زيرا کورى به بار مى‌آورد، ونيز مکروه است سخن گفتن‌به هنگام جماع که لالى در پى دارد، ونيز آميزش جنسى زير آسمان‌مکروه است.(486)
14 - مستحب است هر يک از زن وشوهر پس از جماع براى پاک‌کردن موضع، از دستمالى جداگانه استفاده کنند ويک دستمال به کارنبندند. پيامبرصلى الله عليه وآله به على‌عليه السلام مى‌فرمايد: "با همسرت نزديکى مکن‌مگر آن که تو دستمالى داشته باشى واو دستمالى، وخود را با يک‌دستمال تميز نکنيد تا مبادا شهوت بر شهوت قرار گيرد، که اين کاردشمنى ميان شما دو را در پى دارد."(487)
15 - از حديثى چنين پيداست که به هنگام حصر - يعنى نيازى که‌آدمى را به شتاب اندازد - جماع کراهت دارد. امام صادق‌عليه السلام فرمود:"انسانى که خضاب کرده جماع نمى‌کند" راوى عرض کرد: فدايت‌گردم چرا انسانِ خضاب کرده جماع نمى‌کند؟ فرمود: "زيرا در حصراست."(488)
16 - نيز بلافاصله پس از خوردن غذا با شکم پر نبايد همبستر شد.از امام صادق‌عليه السلام روايت است که فرمود: "سه چيز بدن را ويران‌مى‌کند وچه بسا آدمى را بکشد: با شکم پر به حمام رفتن، با شکم پربا همسر آميزش کردن وازدواج با پير زنان."(489)
17 - شايسته است در اين اوقات که در حديث امام باقر ذکر شده‌از مباشرت خوددارى کرد. ظاهراً آنچه همه اينها را گرد مى‌آوردحالت اضطراب وخوف است که بر کودک حتى زن وشوهر اثرمى‌نهد. از امام‌عليه السلام پرسيدند: آيا وقتى هست که جماع حلال در آن‌مکروه باشد؟ حضرت‌عليه السلام فرمود: "آرى، بين طلوع فجر وطلوع‌آفتاب، واز غروب آفتاب تا غروب شفق )يعنى سرخى آسمان(،ودر شب وروز خسوف وکسوف، ودر شب وروزى که باد سياه ياسرخ يا زرد بوزد، وشب وروزى که در آن زمين لرزه پيش آيد."
امام‌عليه السلام سپس فرمود: "به خدا سوگند هيچ کس در اين اوقات که‌پيامبر جماع در آن را نهى کرده وخبر اين روايت به او رسيده،همبسترى نکرد مگر آن که خداوند کودکى بدو دهد که آنچه درکودکش مى‌بيند وى را خوش آيد."(490)
وممکن است هر گونه حالت اضطراب زايى همين حکم را داشته‌باشد، همچون آميزش هنگام ترس از سلطان ستمگر يا در وضعيتهاى‌جنگى ونظاير آن.
پيامبرصلى الله عليه وآله نهى فرموده از اين که در شب اول ماههاى قمرى‌همبسترى کنند، وبه على‌عليه السلام مى‌فرمايد: "اى على! در شب اول ماه‌ونيمه ماه وآخر ماه همبسترى مکن، که هر کس چنين کند بيم آن‌مى‌رود کودکش کودن از کار در آيد."(491)
18 - از نظر اسلام کراهت دارد مردى پس از بازگشت از سفرشبانگاه بر خانواده‌اش وارد شود، وبهتر است تا صبح شکيبايى کند.در حديثى از امام صادق‌عليه السلام روايت است که فرمود: "کراهت داردمردى که شبانگاه از سفر رسيده بر خانواده‌اش وارد شود، بلکه بايد تاصبح صبر کند."(492)
19 - نيز کراهت دارد مردى در شب مسافرت که غالباً با اضطراب‌همراه است واحتمال ضعف مى‌رود، با همسرش همبستر شود. ازپيامبرصلى الله عليه وآله رسيده است که حضرت‌صلى الله عليه وآله کراهت داشت مرد در شبى‌مباشرت کند که آهنگ سفر دارد.(493)
چنين است هنگام سفرهاى کوتاه. در حديثى از پيامبر رسيده‌است که فرمود:
"اى على! هنگامى که براى سفرهاى کوتاه به مدت سه شبانه روزاز خانه خارج مى‌شوى با همسرت در نياميز که اگر فرزندى از شماپديد آيد يار ستمگر خواهد شد."(494)
20 - اسلام دستور مى‌دهد همبستر شدن در پنهان صورت پذيردنه در حضور هوو ويا فرزندى که صداى آنها را مى‌شنود وپيکرشان رامى‌بيند. از امام صادق‌عليه السلام روايت شده است که فرمود: پيامبرصلى الله عليه وآله‌فرموده است: "سوگند به خدايى که جان من در يد قدرت اوست،اگر مردى با زنش در آميزد در حالى که کودکى بيدار آن دو را مى‌بيندوصدايشان را مى‌شنود وصداى نفسهاى زن وشوهر به گوش اومى‌رسد اين کودک روى رستگارى را نخواهد ديد، اگر پسر باشد زناکار خواهد شد، واگر دختر باشد زانيه خواهد شد."
حديث مى‌افزايد: "هرگاه على بن الحسين‌عليه السلام آهنگ همسر شدن‌داشت، در را مى‌بست وپرده‌ها را مى‌انداخت وخدمتگزاران را بيرون‌مى‌کرد."(495)
21 - اسلام کراهت دارد کسى زير آسمان(496) يا روى بام ساختمان(497) يادر برابر خورشيد(498) يا زير درختان ميوه دار(499) جماع کند.
22 - احاديث حاکى از کراهت همبستر شدن رو و يا پشت به قبله،يا در حال برهنگى کامل، يا در کشتى يا بر سر راه. امام صادق‌عليه السلام به‌نقل از پدرانش فرموده است: "پيامبر نهى مى‌کرد از اين که مردى روبه قبله، يا بر سر راهى آباد با زنش در آميزد وهرکه چنين کند لعنت‌خدا وفرشتگان وهمه مردم بر او باد."(500)
23 - اسلام کراهت دارد که مردى ايستاده مباشرت کند وآن را کاردراز گوشها مى‌داند. در حديثى نبوى آمده است: "اى على! ايستاده‌با زنت جماع نکن که اين کار دراز گوشهاست."(501)
24 - نيز مباشرت پس از احتلام کراهت دارد. پيامبرصلى الله عليه وآله‌مى‌فرمايد: "کراهت دارد مردى پس از احتلام با زنش در آميزد، مگرآن که از احتلام غسل کند، پس اگر بعد از احتلام وبدون غسل با زنش‌در آميخت وفرزندى ديوانه از او پديد آمد هيچ کس جز خود رانکوهش نکند."(502)
25 - اسلام دستور مى‌دهد هنگام مباشرت به خداى توجه کرد وازشر شيطان بدو پناه برد. امير المؤمنين‌عليه السلام مى‌فرمايد: "هرگاه کسى ازشما مباشرت کرد بايد بگويد: بسم اللَّه وباللَّه اللهم جَنِّبْنِي الشيطانَ‌وَجَنِّبِ الشيطان ما رزقتني." وسپس فرمود: "پس اگر خداوند کودکى‌به آن دو داد هرگز شيطان زيانى بدو نرساند."(503)
26 - اسلام توصيه مى‌کند پيش از مباشرت با زن حامله وضو گرفته‌شود. پيامبرصلى الله عليه وآله مى‌فرمايد: "اى على! هرگاه زنت باردار شد، با اونزديکى مکن مگر آن که وضو داشته باشى."(504)
27 - اسلام از اينکه مرد براى مدتى با همسرش آميزش جنسى‌نداشته باشد، نهى کرده است، چه بسا اين کار موجب فساد وتباهى‌زن گردد.
امام صادق‌عليه السلام مى‌فرمايد "هرکه چند زن داشته باشد، وبا آنهانزديکى نکند، ويکى از آنها زنا کند گناهش به گردن او خواهد بود."(505)
28 - اسلام نهى کرده از اين که از پشت زنان با ايشان نزديکى کرد.پيامبرصلى الله عليه وآله مى‌فرمايد: "پشت زنان امت من بر مردان امت من حرام‌است."(506)
29 - اسلام مردان را به غيرت دستور مى‌دهد، وزنان را از غيرت‌نسبت به مردان خود باز مى‌دارد، وبه شکيبايى بر غيرت )وناموس‌پرستى( مردان دستورشان مى‌دهد. امام صادق‌عليه السلام مى‌فرمايد:"خداوند غيور است وهر غيورى را دوست دارد واز غيرت اوست که‌بدکاريها را - چه پيدا وچه پنهان - حرام کرده است."(507)
امام‌عليه السلام در حديث ديگرى مى‌فرمايد: "خداوند جهاد را بر مردان‌وزنان واجب کرد. جهاد مرد آن است که مال وخونش را بدهد ودر راه‌خدا کشته شود، وجهاد زن آن است که بر آزار همسرش وغيرت اوصبر کند."(508)
امير المؤمنين‌عليه السلام مى‌فرمايد: "غيرت زن کفر است وغيرت مردايمان"(509)
30 - شرع براى مرد حقوق بسيارى را بر عهده زن نهاده است، تااو را از کامجويى ولذت‌طلبى در جاى ديگر مصون بدارد.
در حديثى از امام صادق‌عليه السلام آمده است که فرمود: "زنى نزدپيامبرصلى الله عليه وآله آمد وعرض کرد: يا رسول اللَّه! حق شوهر بر همسرچيست؟ فرمود: بيش از آن است که تصور مى‌کنيد.
آن زن عرض کرد: بخشى از آن را به من بگوييد.
پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: زن حق ندارد جز با اجازه شوهرش روزه‌مستحبى بگيرد، يا از خانه بيرون رود. زن بايد بهترين عطر خود رابزند، وبهترين جامه خويش را بر تن کند وزيباترين آرايش خود را به‌کار برد وبام وشام، خويش را به شوهرش عرضه کند وحقوق مرد برزن بيش از اينهاست."(510)
در حديثى از پيامبرصلى الله عليه وآله آمده است که: "حلال نيست زنى بخوابدپيش از آن که خود را بر شوهرش عرضه کند، جامه خود را از تن‌برگيرد، وزير روانداز مرد رود، وپوست خود را به پوست او بچسباندواگر چنين کند خود را به شوهرش عرضه داشته است."(511)
31 - حقوق ووظايف زن وشوهر طرفينى است، وهر کدام از آنهاديگرى را به خشم آورد عذاب خداوندى از آن او خواهد بود. درحديثى از پيامبرصلى الله عليه وآله بتفصيل، آداب رفتار زن وشوهر بيان شده‌است: "اگر زنى شوهرش را بيازارد نماز وحسنه‌اش پذيرفته نيست،مگر آن که شوهر خود را راضى کند، واگر چنين نکند حتى در صورتى‌که عمرش را روزه بگيرد وشب زنده دارى کند وبرده‌ها آزاد نمايدواموالش را در راه خدا انفاق کند باز نخستين کسى خواهد بود که به‌آتش در مى‌آيد. سپس حضرت رسول‌صلى الله عليه وآله فرمود: مرد نيز همين کيفررا خواهد داشت اگر زنش را بيازارد وبدو ستم کند، وهر کس بر بداخلاقى زنش شکيبايى کند وآن را به روز جزا واگذارد، خداوند براى‌هر بار صبر پاداشى بدو دهد که به هنگام سربلندى در آزمون بدومى‌دهد."(512)
حتى شايسته نيست طولانى شدن نماز زن، توجيه کننده خوددارى زن از اهميت دادن به شوهر وپاسخ به تمايلات او باشد.
پيامبرصلى الله عليه وآله به زنان مؤمن چنين تعليم مى‌دهد: "نماز خود راطولانى نکنيد تا شوهرانتان را بازداريد."(513)
پيامبرصلى الله عليه وآله بسيار مردان را به زنان توصيه مى‌کرد ومى فرمود:"بيشتر اهل بهشت زنان مستضعف هستند که خداوند ضعف آنها رادانسته وبر آنها رحم گرفته است."(514)
نيز پيامبرصلى الله عليه وآله مى‌فرمايد: "بهترين شما بهترين شماست براى‌خانواده‌اش، ومن بهترين شما هستم نسبت به خانواده‌ام."(515) در جاى‌ديگرى پيامبر اکرم‌صلى الله عليه وآله مى‌فرمايد:
"نفرين باد ونفرين بر کسى که نانخور خود را تباه سازد."(516)
امير المؤمنين‌عليه السلام در نامه‌اى به پسرش امام حسن‌عليه السلام مى‌فرمايد:"کارى را به زن نه سپار که از مسائل شخصى او فزون باشد، که اين‌براى وضع او بهتر، وبراى خيال او خشنود کننده‌تر، وبراى زيبايى اوماندنى‌تر است، وزن گل است نه پيشکار."(517)
پيامبرصلى الله عليه وآله کارها را ميان صديقه کبرى فاطمة زهرا سلام اللَّه عليهاوهمسرش امام على‌عليه السلام تقسيم مى‌کرد وکارهاى داخل خانه را به‌فاطمه مى‌سپرد وکارهاى بيرون خانه را به على.(518)