مقدّمه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
واژه جهاد، بخشها و شاخه‌هاى گوناگونى از کوشش و تلاش انسانى راشامل مى‌شود؛ جهاد از مبارزه با نفس و هواهاى نفسانى آغاز، و به وقف‌نمودن خود براى خدا در قالب تشکل‌هاى ربّانى الهى و داوطلب شدن براى‌جنگ و پيکار در راه خدا پايان مى‌پذيرد، و با کوشش مداوم وخستگى‌ناپذيربراى برپاداشتن حق و انجام امر به معروف و نهى از منکر و مبارزه باستمگران، ادامه مى‌يابد.
جهاد برترين وسيله‌اى است که مى‌توان با آن براى تقرّب به خدا توسّل‌جست و به حضرت حق نزديکتر شد. خداوند متعال در قرآن مجيد مى‌فرمايد:)يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّکُمْ‌تُفْلِحُونَ(1)).
"اى کسانى که ايمان آورده‌ايد از خدا بترسيد و وسيله‌اى براى تقرّب به او بجوئيدو در راه او جهاد کنيد، باشد که رستگار شويد."
از اين آيه استفاده مى‌شود که جهاد يک وسيله الهى است که گاهى واجب‌ولازم است مانند جهاد براى دفاع از مسلمانان و دفاع از دين در برابر خطرها،و گاهى هم سنّت مؤکّد است مانند جهاد در راه تبليغ رسالت خدا و اشاعه دين درجهان.
در حديث شريف نيز اين تقسيم درباره جهاد وارد شده است. فضيل بن‌عياض از امام صادق‌عليه السلام درباره جهاد پرسيد که جهاد واجب است يا سنّت؟امام‌عليه السلام فرمود: جهاد بر چهار قسم: دو قسم آن واجب و قسم سوّم آن سنّت‌است امّا جز در کنار واجب، انجام نمى‌شود و يک قسم هم سنّت است. امّا دوقسم واجب عبارتنداز: مبارزه انسان با نفس خود در برابر گناهان و معصيت‌خداوند، و اين والاترين جهاد است؛ و پيکار با کفّارى که به شما نزديک‌هستند. امّا جهادى که سنّت است ولى جز با واجب برپا نمى‌شود، اين است که‌جهاد با دشمن بر همه امّت واجب است و اگر همگى ترک کنند، عذاب الهى‌دامنگير همه آنان مى‌شود، و اين جهاد براى امام سنّت است که همراه امّت به‌ميدان جنگ برود و با دشمن نبرد کند. امّا جهاد سنّت، هر سنّتى است که انسان‌آن را برپا دارد و در راه احيا و برپاداشتن آن مجاهدت نمايد، زيرا کاروکوشش دراين راه از بهترين اعمال و موجب احياى سنّت است. پيامبرگرامى اسلام‌صلى الله عليه وآله فرمود: "کسى که سنّت حسنه‌اى را ايجاد و برپا دارد،براى اوست پاداش آن سنّت و پاداش همه کسانيکه بدان عمل مى‌کنند بدون‌اينکه از پاداش خود آنان، چيزى کم شود."(2)
اين حديث از روايات محکمه‌اى است که درباره اقسام گوناگون جهاد به‌تفصيل سخن مى‌گويد. در آيات قرآن و روايات پيامبرصلى الله عليه وآله و اهل بيت طاهرين‌اوعليهم السلام همه انواع جهاد شرح و بسط داده شده است، در حاليکه در فقه تنها دربخش "جنگ و پيکار در راه خدا" به تفصيل سخن گفته شده است. و ما به‌پيروى از قرآن و حديث و سيره فقهارحمهم الله در اين کتاب ابتدا درباره همه بخشهاى‌جهاد و اقسام آن بحث کرده‌ايم و سپس به حسب روش فقها درباره موضوع‌جنگ در راه خدا نيز سخن گفته‌ايم.
البتّه در مورد جهاد با نفس تنها به متن آيات و روايات اکتفا نموده‌ايم، زيرامتن آيات قرآن و احاديث شريف اثر بخش‌تر وروشن‌تر است در حاليکه بعضى‌از مسائل فقهى را از آيات و روايات جهاد بر ضد ستمگران الهام گرفته‌ايم. و درموضوع جنگ و قتال در راه خدا روش فقها را در پيش گرفته‌ايم، و همچنين‌بخش اخير کتاب را به "امر به معروف و نهى از منکر" اختصاص داده و آن رابه روش فقها بررسى نموده‌ايم.
از خداوند سبحان مى‌خواهيم که به ما توفيق دهد تا به آنچه مى‌گوئيم عمل‌کنيم، و عمل ما را قبول فرمايد و ذخيره روز قيامت قرار دهد، و به فضل‌ورحمت خود، عمل به اين رساله مختصر را مجزى گرداند. انّه سميع الدّعاء.
محمّدتقى المدرسى
5 / جمادى الاُولى / 1418ه. ق