چيزهايى که تيمم بر آنها صحيح است
چيزهايى که تيمم بر آنها صحيح است، سه مرحله دارند که با بودن مرحله اول، نوبت‌به دوم، و با بودن مرحله دوم، نوبت‌به مرحله سوم نمى‌رسد.
مرحله اول: عبارت است از همه زمين غير از روييدنيها و معادن آن; مثل: طلا، نقره، نمک و... بنابراين در مرحله اول مى‌توان با خاک يا ريگ يا کلوخ يا سنگ تيمم کرد، ولى اگر خاک باشد، بهتر است. چيزى که بر آن تيمم مى‌شود، مستحب است گردى داشته باشد که در دست‌بماند و اگر هيچ‌کدام از اينها نبود، نوبت‌به مرحله دوم مى‌رسد.
مرحله دوم: عبارت است از گرد و غبار چيزى که تيمم بر آن صحيح است;مانند: خاک (نه مانند آرد و...). البته بايد دانست که وقتى انسان مى‌تواند به گرد و غبار تيمم کند که نتواند از مجموع آنها خاک تهيه کند والا بايد خاک تهيه کرده و بر خاک تيمم نمايد، چون به مرحله اول بر مى‌گردد ولى اگر نتواند به صورت خاک درآورد، بايد بنابر احتياط واجب، جايى را که گرد و غبارش بيشتر است، مقدم بدارد.
مرحله سوم: عبارت است از گل، و بايد دانست که وقتى مى‌توان بر گل تيمم کرد که نتوان آن را خشک کرده و از آن، خاک تهيه کرد و الا به مرحله اول بر مى‌گردد; البته لازم به تذکر است که تمام اين سه مرحله‌اى که گفته شد، داراى سه شرط هستند، که با دارا بودن تمامى اين سه شرط در هر مرحله مى‌توان بر آن تيمم کرد و اما آن سه شرط:
1- پاک باشد.
2- با چيزى که تيمم بر آن صحيح نيست مخلوط نباشد; مانند: کاه‌خاک، خاک و خاکستر، مگر اينکه آنچه که مخلوط شده، خيلى کم‌باشد.
3- بنابر احتياط واجب چيزى که بر آن تيمم مى‌شود، غصبى نباشد.
و اگر هيچ کدام از اين سه مرحله را با اين شرايط ندارد، احتياط مستحب آن است که نماز را بدون وضو و تيمم بخواند و بنابر احتياط واجب بعدا [دوباره] آن را به جا بياورد.
عروة‌الوثقى، فى مايصح التيمم به، مسأله 10 و توضيح المسائل، مسأله 684، 686 - 689، 692 694.
يادآورى
1- به مسائل 684، 685، 688، 690 692 و 695 699 مراجعه شود.
2- اگر بر چيزى تيمم کند، با اعتقاد به اينکه آن از چيزهايى است که تيمم بر آن صحيح است، ولى بعد بفهمد تيمم بر آن صحيح نبوده و يا بر مرحله بعدى تيمم کند و بعد بفهمد وظيفه‌اش تيمم بر مرحله قبلى بوده، تيمم او باطل است و نمازى که خوانده، اگر در وقت است آن را اعاده و اگر وقت آن گذشته، قضا نمايد.
عروة‌الوثقى، فيما يصح التيمم به، مسأله 12.
3- تيمم کردن بر شن و زمين شوره‌زار، هرگاه نمک روى آن را نگرفته باشد (والا جايز نيست) و همچنين بر گودالها و خاکى که روى آن، راه رفته‌اند و خاک جاده مکروه است و مستحب است که انسان بر زمين بلند غالبا از معرض آلودگى و نجاست مصون است، تيمم نمايد.
عروة‌الوثقى، فى ما يصح التيمم به، مسأله 9، 10.
مواردى که به جاى وضو و غسل، بايد تيمم کرد در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمم کرد که در توضيح المسائل از مسأله 648 به بعد مشروحا بيان شده است.
يادآورى
1- کسى که حدث اکبر از او سرزده است، اگر حدثش جنابت‌باشد، اگر براى نمازش فقط يک تيمم بکند، کافى است -اگر نمى‌تواند غسل کند و اما اگر حدث اکبرش غير از جنابت‌باشد، بايد علاوه بر تيمم وضو هم بگيرد و اگر نمى‌تواند وضو بگيرد، بايد دو تيمم بنمايد:يکى بدل از غسل و يکى بدل از وضو.
تحرير الوسيله، ج1، ص112،مسأله 3.
2- آنچه وضو را باطل مى‌کند، تيمم بدل از وضو را هم باطل مى‌کند و آنچه غسل را باطل مى‌کند، تيمم بدل از غسل را هم باطل مى‌کند، بحثى که هست اين است که آيا آنچه وضو را باطل مى‌کند تيمم بدل از غسل را باطل مى‌کند يا نه؟ مثلا کسى که به خاطر جنابت، تيمم بدل از غسل کرده و بعد حدث اصغرى از او سر زده، آيا بايد دوباره تيمم کند يا نه، همان تيمم اول کافى است و فقط براى نماز بايد وضو بگيرد؟ حضرت امام مى‌فرمايند:در اين مسأله دو قول است:
1- تيمم بدل از غسل را باطل مى‌کند;
2- باطل نمى‌کند; ولى طهارت او را از بين مى‌برد.
که قول اول مشهورتر است، ولى قول دوم قوى‌تر است. بنابراين به فرمايش ايشان، شخص جنب اگر بعد از تيمم بدل از غسل حدث اصغر از او سربزند، مثل کسى است که بعد از غسل حدث اصغر از او سرزده باشد و فقط بايد براى نماز وضو بگيرد و همچنين زن حائضى که غسل حيض کرده،اگر حدث اصغر از او سر بزند،فقط وضو يا تيمم بدل از وضوى او را از بين مى‌برد; ولى احتياط مستحب آن است که در جنب جمع کند بين تيمم بدل از غسل و وضو اگر امکان دارد -البته در صورتى که نمى‌تواند وضو بگيردو اگر امکان ندارد يک تيمم به نيت مافى‌الذمه انجام دهد و اما غير جنب احتياطا دو تا تيمم کند:يکى بدل از غسل و ديگرى بدل از وضو.
تحريرالوسيله، ج1، ص112، مسأله 5.
3- کسى که بجاى غسل يا وضو تيمم مى‌کند تا وقتى که تيمم و عذر او باقى است‌به حکم شخص طاهر است و تمام کارهايى که شرطش طهارت بود، مى‌تواند انجام دهد، مگر اينکه تيممش به خاطر تنگى وقت‌يا نماز ميت‌يا تيمم براى خوابيدن با وجود دسترسى به آب باشد که با اين تيممها نمى‌تواند دست‌به خط قرآن بزند و يا اگر جنب است،نمى‌تواند سوره‌هايى را که سجده واجب دارد، بخواند و يا داخل مسجد شود; البته حضرت امام در مورد تيمم به خاطر تنگى وقت،احتياط واجب دارند.
عروة‌الوثقى، احکام تيمم، مسأله 9.
4- اگر مس قرآن بر انسان واجب شود، تيمم واجب است و اما اگر مباح (جايز) باشد، تيمم براى مس آن مشروع نيست;ولى اگر براى هدف ديگرى تيمم کند، مى‌تواند دست‌به خط قرآن بزند.
عروة‌الوثقى، احکام تيمم، مسأله 33.
5- در مواردى که بايد دو تيمم کند، يکى بدل از غسل و يکى بدل از وضو، مانند: حائض و نفساء و کسى که مس ميت کرده و... بهتر است تيمم سومى هم به قصد پاک شدن بنمايد، بدون توجه به بدليت از وضو و يا غسل; زيرا احتمال دارد يک تيمم بيشتر مطلوب نباشد (از باب تداخل) و اگر به وسيله تيمم دو قصد مافى‌الذمه کند، از تيمم سومى کفايت مى‌کند. عروة‌الوثقى، احکام تيمم، مسأله 36.