فصل :گفتار در اینکه مجوز تیمم چیست و چند است

فصل :گفتار در اينکه مجوز تيمم چيست و چند است

در اين فصل گفتار درباره مجوز تيمم و اينکه بر چه چيز تيمم صحيح است و کيفيت تيمم و شرائط و احکام آنست .

1 - ناياب بودن آب به مقدارى که بتوان با آن طهارت کسب کرد غسل کرد و يا وضوء گرفت که در صورت ناياب بودن آن بر مکلف واجب است بجستجوى آب برخيزد اگر از يافتن ماءيوس شد آنوقت تيمم کند و در جستجوى از آب کافى است که در زمين هموار از چهار طرف بمقدار دو تيز انداز و در زمين ناهموار بمقدار يک تيزانداز برود و اگر در يک يا دو طرف يقين دارد که آب نيست رفتن به آن طرف واجب نيست همچنانکه اگر نسبت به همه اطراف يقين دارد که آب نيست وظيفه فحس ساقط مى شود هرچند که احتمال دهد در مساحت دورتر از يک تيرانداز و يا دو تيرانداز آب باشد، بله اگر يقين داشته باشد که در مساحت دورتر آب هست در اين صورت اگر رفتن بدانجا دشوار نباشد و وقت همه تنگ نباشد واجب است برود وضوء بگيرد.

مساءله 2 - ظاهرا واجب نيست مکلف شخصا بجستجوى آب برود بلکه کافى است شخصى و يا اشخاصى را که مورد وثوق او باشند و گفتارشان برايش ‍ اطمينان بياورد نايب خود بگيرد همچناکه کافى است شخص واحدى براى جماعتى از کاروانيان ) بجستجوى آب برود و اما کيفيت مطلق امين و موثق هرچند که گفتارش اطمينان آور نباشد محل اشکال است .

مساءله 3 - اگر زمين در يک طرف از چهار طرف هموار و در طرفى ديگر ناهموار باشد هرطرف حکم خودش را دارد آن که هموار است يک تيرانداز و آن که ناهموار است دو تيرانداز.

مساءله 4 - معيار در تيرى که مى اندازد و کمانى که با آن تير را رها مى کند وقوت بازوى تيزاندار متعارف است و اما معيار در انجام اين عمل نهايت درجه توانائى تيرانداز است .

مساءله 5 - اگر جستجوى از آب در چهار طرف را ترک کند تا وقت تنگ شود تيمم مى کند و نماز را مى خواند و نمازش صحيح است هرچند که در ترک آن وظيفه گناه کرده است و به احتياط نزديک تر قضاء آن در خارج وقت است خصوصا در جائيکه بعدا معلوم شده باشد که اگر بطلب آب مى رفت آبرا مى يافت و اما در وسعت وقت اگر بدون طلب آب تيمم کند و نمازش ‍ بخواند بعدا معلوم شود اگر بطلب آب مى رفت آنرا مى يافت هم تيممش ‍ باطل است و هم نمازش و اگر اين معنا کشف نشود صحت نمازش در صورتى که فرض شود نماز و تيمم را بقصد قربت انجام داده بعيد نيست .

مساءله 6 - اگر بمقدار لازم بجستجوى آب رفت و نيافت و در نتيجه تيمم گرفت و نماز خواند آنگاه در همان محلى که جستجو کرد و نيافت به آب برخورد و يا متوجه شد که دربار و بنه خودش و يا قافله اش آب بوده نمازش ‍ صحيح است نه در داخل وقت اعاده آن لازم است و يا در خارج وقت قضاء آن .

مساءله 7 - در صورتيکه در جستجو کردن از آب ترس بر جان خود و يا عرض و يا مال معتد به خود داشته باشد مثلا بترسد از اين که درنده اى او را پاره کند و يا دزدى مال او را ببرد و يا احتمال خطر ديگرى بدهد و همچنين در صورتى که وقت براى جستجو کردن ندارد وجوب فحص ساقط مى شود و اگر باعتقاد اين که وقت تنگ است جستجو را ترک کند و با تيمم نماز خواند بعدا معلوم شود که وقت باقى بوده اگر در همان مکانيکه نماز خوانده متوجه وسعت وقت شد بجستجو بپردازد اگر آب نيافت نمازيکه خوانده بود صحيح است و اگر آب يافت نماز را با وضوء اعاده مى کند و اگر وقت جهت جستجوى از آب تنگ است احتياط آنستکه تيمم را تجديد نموده نماز را اعاده کند و همچنين است در فروع آينده که در آن ها حکم مى شود به اين که اگر دسترسى بآب پيدا کرد نماز را در وقت اعاده کند.

و اما اگر از آن مکان بمکانى ديگر رفته اگر علم پيدا کرد به اين که در صورتى که دنبال آب رفته بود پيدا مى کرد بايد نماز را اعاده کند هرچند که فعلا قادر بر جستجو نباشد و تکليفش تيمم است و اگر بداند به اينکه اگر دنبال آب هم مى رفت آنرا نمى يافت نمازيکه خوانده صحيح است و اعاده آن واجب نيست و اگر وضع برايش مشتبه باشد يعنى نداند که اگر جستجو مى کرد مى يافت يا نه مسئله مورد اشکال است و احتياط به اعاده نماز در وقت و قضاء آن در خارج وقت ترک نشود.

مساءله 8 - ظاهرا لازم نيست که جستجوى آب در وقت نماز انجام شود پس ‍ اگر قبل از وقت نماز جستجو کرده و آب نيافت و با تيمم نماز خوانده احتياج به تجديد جستجو در وقت نيست و همچنين اگر در وقت يک نماز جستجو کرد و نيافت در اوقات ساير نمازها ديگر جستجو لازم نيست بله اگر احتمال دهد که در اطراف آبى پيدا شده و نشانه اى هم که مظنه آور باشد اين احتمال را تاءييد کند واجب است جستجو را از سر گيرد و احتياط آن استکه با نبود اماره ظنى نيز مجددا جستجو کند.

مساءله 9 - اگر غير از يک آب که کافى براى وضوء يا غسل به تنهائى است ندارد جائز نيست بعد ازداخل شدن وقت آنرابريزد و اگر وضوء دارد و آبيکه بارديگر با آن وضوء بگيرد نداشته باشد جائز نيست وضوء خود را باطل سازد حال اگر معصيت کرد و آن آب را ريخت و يا وضوء خود را باطل کرد تيمم و نمازش صحيح است هرچند که قضاء آن به احتياط نزديک تر است و همچنين ريختن آب و باطل کردن وضوء قبل از داخل شدن وقت و در صورت دسترس نداشتن به آبى ديگر جائز نيست .

مساءله 10 - اگر نماز گذار فاقد آب بتواند براى بدست آوردن آب براى طهارت بدون حرج چاه بکندبنابراحتياط واجب است چنين کند.

يکى ديگر از مجوزات تيمم ترس از دزد يا درنده است يعنى اگر بخواند به آب برسد ترس يکى از اين دو را دارد و يا مى ترسد مالش تلف شود و يا بجهاتى ديگر ترس ضرر برجان يا عرض يا مال معتدبه خود دارد بشرطى که ترسش منشائى عقلائى داشته باشد.

يکى ديگر ترس ضرر از استعمال آب است چه بخاطر بيمارى يا درد چشم يا ورم باشد و چه بخاطر وجود جراحت يا زخم عفونى و امثال آن باشد البته زخم و جراحتى که به حد جبيره و آنچه در حکم جبيره است نرسيده باشد و در اين ترس فرقى نيست بين اين که ناشى از احتمال پيدا شدن بيمارى باشد يا آن که ناشى از احتمال شدت يافتن و دير خوب شدن آن و يا بيشتر شدن درد آن باشد و دردش غير قابل تحمل شود چه بخاطر سرما چنين شود وچه به جهتى ديگر.

سوم ترس از اين که اگر آب موجوديکه دارد به مصرف وضوء يا غسل برساند جاندارى محترم دچار عطش شود.

چهارم جائيکه بدست آوردن آب و يا استعمال آن موجب جرح و مشقت شديد و غير قابل تحمل باشد هرچند که ضرر و يا ترس از ضرر در کار نباشد و از همين قبيل است درخواست آب از کسى که آب دادنش باعث منتى غير قابل تحمل است و همچنين است جائيکه ناچار باشد براى خريدن آب بکارى دست بزند که موجب ذلت و خواريش باشد.

پنجم در جائيکه آب بدست نيايد مگر آن که هرچه دارد بدهد که دادن آن مضر بحالش باشد و اما اگر ضررى بحالش نداشته باشد واجب است آن بهاء را بدهد هرچند که چندين برابر بهاء واقعى آب باشد.

ششم تنگى وقت از اين که آب بدست بياورد و يا اگر هست با آن وضوء بگيرد يا غسل کند.

هفتم آبى که دارد تنها بقدر تطهير بدن و يا جامه نجس است که تطهيرش ‍ واجب است و غير از آب چيزى آنرا پاک نمى کند که در اين صورت بايد تيمم نموده آب را در تطهير مصرف کند ولکن نزديکتر به احتياط آن استکه تا آب موجود است تيمم نکندبلکه اول آب را درشستن خود و يا جامه مصرف کند آنگاه تيمم کند.

مساءله 11 - در عطشى که گفتيم مجوز تيمم است فرقى نيست بين اين که موجب هلاک جاندار شود و يا باعث بيمارى او و يا مشقت شديدى که قابل تحمل نيست بگردد هرچند که از ضرر ايمن باشد همچنانکه فرقى نيست بين اينکه ترس هلاکت خودش را داشته باشد يا انسانى ديگر و يا جاندارى غيرانسان را چه اين که آن جاندار ملک خودش باشد و يا ملک غير باشد ولى حفظش از هلاکت واجب باشد بلکه بعيد نيست که حکم را بامثال ذمى که حفظ جان او واجب نيست ولى کشتنش هم جائز نيست تعدى دهيم .

بله ظاهرا اين حکم شامل حيوانيکه کشتنش بهر حيله اى واجب است مانند مار و عقرب و درندگان و هم چنين کسيکه خون او هدر است مانند کافر حربى و مرتد فطرى و امثال آنها بشود و اگر برطرف کردن عطش بوسيله شراب و يا مايعى نجس ممکن باشد و آب طاهرى نيز دارد واجب است آب را براى رفع عطش خود حفظ کند و براى نمازش تيمم کند زيرا وجود مايع حرام مثل عدم آن است .

مساءله 12 - اگر مکلف متمکن بوده باشد از اين که نماز خود را با طهارت آبى بخواند لکن آن را تاءخير بيندازد تا وقت براى وضوء گرفتن يا غسل کردن تنگ شود تيمم کند و نماز بخواند و نمازش صحيح است لکن بخاطر تاءخير آن گناه کرده و احتياط شديد آن استکه بعد ازوقت آن را قضاء کند.

مساءله 13 - اگر مکلف شک کند در مقدار باقيمانده از وقت ودر نتيجه ترديد کند بين اين که آيا وقت تنگ است تا تيمم کند و يا مقدار وضوء گرفتن و يا غسل کردن وسعت دارد واجب است بر او که تيمم کند و همچنين اگر بداند چه مقدار از وقت باقى است لکن شک داشته باشد که آيا در اين مقدار وقت ميتواند وضوء بگيرد يا غسل کند يا نه بايدتيمم کند و نماز بخواند.

مساءله 14 - اگر امر دائر شود بين اين که تيمم کند و همه نماز را در وقت واقع سازد يا آنکه وضوء بگيرد و تنها يک رکعت از نمازش را در وقت بجاى آورد ( که البته اين نماز نيز اداء و صحيح است ) بايد شق اول را مقدم بدارد و تيمم کرده همه نماز را در وقت واقع سازد که اين اقوى است لکن برک احتياط به قضاء کردن نماز در خارج وقت با وضوء يا غسل سزاوار نيست .

مساءله 15 - تيمم ناشى از تنگى وقت تنها نمازيکه وقتش تنگ است را مباح مى سازد و يا اينکه آب وجود دارد با آن تيمم هيچ عمل ديگريکه مشروط به طهارت است مباح نمى شود مثلا اين تيمم سودى بحال نماز ديگر که وقت آنها تنگ نيست ندارد هرچند که در وقت آن نماز نيز آب نداشته باشد بله اگر در بين نمازيکه وقتش تنگ است آبى که داشته از بين برود و ديگر دسترسى به آب نداشته باشد بعيد نيست بگوئيم تيمم او براى نماز ديگر نيز کافى است و احتياط اين است که مکلف با تيممى که بخاطر تنگى وقت گرفته هيچ کار ديگريکه مشروط به طهارت است انجام ندهد و غير آن نمازى که وقتش تنگ است نخواند حتى در حال خواندن اين نماز دست بخطوط قرآن کريم نزند.

مساءله 16 - در نبودن آب فرقى نيست بين اينکه اصلا وجود نداشته باشد ويا بقدر همه اعضاء نباشد مثلا تنها بقدر شستن صورت در وضوء و يا سرو گردن در غسل باشد که در اينجا نيز وظيفه تيمم کردن است و اگر بتواند آب اندکى که دارد با آب مضافى مخلوط کند بطوريکه آب وضويش مضاف نشود و براى وضوء کافى شود احتياط واجب آنستکه چنين کند.

مساءله 17 - اگر کسيکه وظيفه اش تيمم بوده مخالفت وظيفه کند و وضوء بگيرد يا غسل کند وضوء و غسلش بنابراحتياط باطل است هرچند که براى مسئله تفصيلى است و اگر مکلف در ضيق وقت که وظيفه اش تيمم است بقصد داشتن طهارت و يا اهدافى ديگر غير نماز وضوء بگيرد وضوءش ‍ صحيح است همچنانکه اگر در موردى که دادن بهاء و خريدن آب مضر بحال اوست آب بخرد و يا جائيکه نبايد زير بار منت برود و يا در تحصيل آب خود را بخطر بيندازد و امثال آن از مواردى که مقدمات طهارت ممنوع است نه خود طهارت و او برخلاف وظيفه عمل کند نيز وضوئش صحيح است و اما اگر خود وضوء ضررى و يا خرجى باشد ظاهرا اگر برخلاف دستور وضوء يا غسل کند باطل است بله در صورتيکه ضرر و خرج غير باعث تيمم شود و او برخلاف دستور وضوء گرفت صحت وضوئش بعيد نيست .

مساءله 18 - تيمم براى نماز ميت و براى خوابيدن حتى با تمکن از آب صحيح است الا اينکه سزاوار است براى خواب تنها به منظور رفع حدث اصغر تيمم کند و در رفع حدث اکبر، آوردن تيمم رجاءا اشکالى ندارد همچنانکه خوبست وقتى به تيمم اکتفاء شود که بعد از رفتن در رختخواب بيادش ‍ بيفتد که وضوء ندارد و اگر قبلا بياد داشته خوبست وضوء بگيرد و اگر نگرفت و خواست تيمم کند به نيت رجاء انجام دهد همچنانکه دراول يعنى درتيمم کردن براى نماز ميت در غير صورت خوف فوت نماز بهتر آنست که به نيت رجاء آورده شود.