گفتار در اقسام حج
حج سه قسم است : تمتع و قران و افراد حج تمتع بر کسى واجب است که منزلش از مکه دور باشد، و حج قران و افراد وظيفه کسانى است که حاضر باشند (يعنى از مکه دور نباشد) حد دورى از مکه بنابر اقوى چهل و هشت ميل از هر طرف است ، و کسى که در سرچهل و هشت ميلى قرار داردعلى الظاهر وظيفه اش تمتع است و اگر کسى شک کند در اينکه منزلش داخل حد است و يا خارج آن واجب است فحص کند و اگر تمکن از فحص ندارد رعايت احتياط را بنمايد (هم وظيفه دور را انجام دهد و هم وظيفه نزديک را) آنچه گفته شد درباره حجة الاسلام است واما حج نذرى و امثال آن شخص مى تواند هر يک از اين قسم را نذر کند و يا عهد نموده و يا بر اداء آن سوگند ياد کند و اما حج افسادى تابع حجى است که فاسد شده اگر تمتع بوده بايد تمتع بياورد و اگر قران يا افراد بوده بايد قران يا افراد بياورد.
مساءله 1 - کسى که داراى دو وطن است يکى داخل در حدت و يکى در خارج آن و يا در سر حدبايد ببيند در کدام وطن بيشتر زندگى مى کند وظيفه آنرا انجام دهد لکن به شرطى که دوسال در مکه اقامت نکرده باشد، و اگر از اين نظر مساوى بودنداگر استطاعت حج از هر دو منزل را دارد مخير معين دو وظيفه است هرچند که بهتر انتخاب تمتع است و اگر استطاعت حج از يکى از دو منزلش را دارد و از منزل ديگر استطاعت ندارد واجب است وظيفه وطن استطاعت را بياورد.
مساءله 2 - کسى که از اهل مکه بوده و به بعضى از شهرها رفته و سپس برگشته احتياط آن است که واجب اهل مکه را بياورد بلکه اين خالى از قوت نيست .
مساءله 3 - آفاقى (کسى که منزلش در مکه نيست ) اگر در شهر مکه مقيم شود، اگر اقامه اش بعد از استطاعت و وجوب حج تمتع بوده که اشکالى نيست در اينکه حکم تمتع درباره اش باقى است چه اينکه اقامتش به قصد توطن بوده باشد يا بقصد مجاور ولو به پيش از دو سال ، و اما اگر مستطيع نبوده وبعد از اقامت مستيطع شده (چنانچه استطاعت او بعد از ورود به سال سوم باشد) وظيفه اش منقلب مى شود و بايد واجب اهل مکه را بياورد لکن به شرطى که اقامتش بقصد مجاورت بوده باشد و اما اگر به قصد توطن بوده از همان زمان که قصد کرده وظيفه اش منقلب شده است و در صورت انقلاب نسبت به استطاعت نيز حکم کلى را پيدا مى کند يعنى در مستطيع شدنش همين کافى است که بتواند از مکه حج کند ديگر مشروط به اين نسبت که استطاعت حج از وطن را پيدا کند و اگر بعد از اقامت در مکه و قبل از گذشته دو سال استطاعت برايش حاصل شد چنانچه قبل از دو سال مبادرت به وظيفه کند ظاهرا مثل کسى مى شود که در وطنش مستطيع شده که بايد حج تمتع بياورد هرچند که تا سال سوم يا بيشتر هم در مکه بماند، و اما مکى از اگر از مکه خارج شود و در شهرى از شهرهاى آفاق مجاور شود حکم اهل آن شهر را پيدا نمى کند يعنى وظيفه اش حج تمتع نمى شود مگر وقت که قصد توطن در آنجا را داشته باشد(و بعد از قصد) و مستطيع شده باشد که در اينصورت حتى از همان سال اول وظيفه اش تمتع مى شود.
مساءله 4 - کسى که در مکه اقامت دارد اگر حج بر او واجب شود مثل اينکه حصول استطاعت براى او در وطنش بوده ويا قبل از انقلاب وظيفه در مکه مستطيع شده باشد، واجب است از مکه خارج شود و به ميقات برود ودر آنجا براى عمره تمتع احرام ببندد، و به احتياط نزديکتر اين است که به ميقات مخصوص سرزمين خود برود و از آنجا محرم شود، بلکه اين خالى از قوت نيست واگر برايش امکان ندارد کافى است که به نزديکترين ميقات برود و احتياط آنست که هر قدر که مى تواند از مکه دور شود و در جائى محرم شود که نزديکترين نقطه به ميقات سرزمين خودش است و اگر برايش امکان ندارد که به نزديکترين ميقات برود در همانجائى که هست احرام مى بندد و نزديکتر به احتياط همان است که تا مى تواند از مکه دور شود.