گفتار در حکم ظن در افعال و رکعت هاى نماز
مساءله 1 - ظن ( گمان ) در عدد رکعات نماز حتى در دو رکعت اول نمازهاى چهاررکعتى و در رکعات نمازهاى دو رکعتى و سه رکعتى معتبر است و با آن معامله يقين مى شود تا چه رسد به ظن در دو رکعت اخير از نمازهاى چهار رکعتى و بنابر اين بر مکلف واجب است بمقتضاى آن عمل کند هرچند که مسبوق بشک باشد به اين معنا که اگر مثلا در اينکه دو رکعت خوانده يا سه رکعت شک کند بعدا ( با کمى فکر) مظنه پيدا کند که دو رکعت خوانده بايد بر طبق حالت دوم خود که همان ظن است عمل کند.
و اما اگر نخست ظن پيدا کند و ( پس از کمى فکر) ظن او مبدل به شک شد و يا شک او که در مثال بالا بين دو و سه رکعت بود مبدل به شک بين سه و چهار بايد بحال اخير خود عمل کند پس اگر در حال قيام شک کند بين سه و چهار و بنا را بر چهاربگذارد ولى همين که مثلا سر از سجده برداشت شک او منقلب شود بشک بين چهار و پنج بر طبق شک دوم عمل مى کند.
و همچنين در مثال هاى ديگر و نزديکتر به احتياط آن است که اگر ظن حاصل مربوط به غير دو رکعت اخيرازنمازهاى چهار رکعتى باشد اول بر طبق ظن عمل کند و سپس نماز را اعاده نمايد.
و اما ظن در افعال نماز معتبر بودنش محل اشکال است پس احتياط واجب آن است که هر جا ظن مخالف با وظيفه شک بود مثلا مظنه داشت به اينکه رکوع رفته و يا قرائت خوانده و محل هم براى تدارک رکوع دارد - قرائت را به نيت قربت بخواند و رکوع را بياورد و دوباره نماز را اعاده کند و همچنين اگر بعد از محل مظنه دارد که رکوع نکرده و حمد و سوره نخوانده اگر جاى تدارک باقيمانده تدارک کند و با تجاوز محل نيز نماز را تمام کند و در مثل رکوع نماز را دوباره بخواند.
اگر ترديد کند در اينکه احتمالى که درباره فلان فعل نماز مى دهم بحد ظن رسيده يا هنوز در حد شک است ( يعنى شک دارد در اينکه احتمالش هفتاد درصد است يا پنجاه درصد) در چنين موردى مشکل است حکم ظن يا شک جارى شود و احتياط واجب آن است که بعلاج بپردازد باينطور که در رکعات هم بر طبق يکى از دو طرف احتمال عمل کند و هم نماز را اعاده نمايد و نزديکتر به احتياط آن است که طبق وظيفه شک عمل نموده سپس نماز را اعاده نمايد و اما در افعال نماز طبق آنچه جلوتر گذشت عمل نمايد.
بله اگر حالت فعليش از ظن يا شک مسبوق به حالتى خلاف آن بوده و شک کند در اينکه آن حالت باقى است و يا منقلب شده مثلا قبلا ظن داشته فعلا شک دارد در اينکه حالت فعليش ظن است و يا شک و يا قبل شک داشته و فعلا ترديد دارد که حالت فعليش هنوز شک است يا مبدل به ظن شده بعيد نيست بگوئيم بنا را بر حالت سابقش بگذارد.