شكيّـات نمـاز

گاهى ممكن است نمازگزار در انجام جزئى از نماز شك كند؛ مثلاً نمى‌داند تشهّد را خوانده است يا نه، يا شك كند يك سجده بجا آورده است يا دو سجده. گاهى در تعداد ركعاتى كه خوانده است شك مى‌كند؛ مثلاً نمى‌داند اكنون مشغول ركعت سوم است يا چهارم.

براى شك در نماز اقسام و احكام خاصّى است.

اقسام شك در نماز

1 ـ شك در انجام جزء

الف) شك در اجزاء نماز

2 ـ شك در صحت جزء

1 ـ شك‌هايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

ب) شك در ركعات نماز2 ـ شك‌هايى كه نماز را باطل مى‌كند

3 ـ شك‌هايى كه نماز را باطل نمى‌كند

1 ـ شك در انجام نماز

ج) شك در اصلِ نماز

2 ـ شك در صحت نماز

1 ـ شك در اجزاى نماز :

الف) اگر در انجام جزئى از اجزاى نماز شك كند؛ يعنى، نمى‌داند آن جزء را بجا آورده است يا نه، اگر جزء بعدى را شروع نكرده است، يعنى هنوز از محل آن جزء نگذشته است؛ بايد آن را بجا آورد. ولى اگر بعد از داخل شدن در جزء بعدى شك پيش آمده است؛ يعنى، از محل آن گذشته است، به چنين شكى اعتناء نمى‌شود و نماز را ادامه مى‌دهد و صحيح است. مثلاً اگر پس از سجده، پيش از شروع كردن تشهد، شك كند يك سجده بجا آورده يا دو سجده، بايد يك سجده ديگر بجا آورد، ولى اگر تشهد را شروع كرده باشد لازم نيست سجده ديگرى انجام دهد و نماز صحيح است.

ب) اگر در صحّت جزئى از نماز شك كند، يعنى نمى‌داند جزئى را كه بجا آورده، صحيح انجام شده است يا نه، مثلاً در صحيح خواندن آيه يا كلمه و حتى حرفى از يك كلمه شك كند، در اين صورت به شك خود اعتناء نمى‌كند؛ يعنى، بنا مى‌گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مى‌دهد و صحيح است.

2 ـ شك در ركعات :

شك در ركعات نماز به سه دسته تقسيم مى‌شود كه در اينجا موارد، مورد نياز و ابتلاء آورده مى‌شود. كسانى كه علاقه‌مند آشنايى به تمام موارد آن هستند مى‌توانند به رساله توضيح المسائل يا ديگر كتاب‌هاى فقهى مراجعه كنند.

الف) شكهائى كه نبايد به آنها اعتناء كرد :

1 ـ در نماز مستحبى.

2 ـ در نماز جماعت؛ كه توضيح اين دو خواهد آمد.

3 ـ پس از سلام نماز؛ اگر بعد از تمام شدن نماز شك در ركعت يا اجزاء پيش آيد، لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

4 ـ بعد از گذشت وقت نماز؛ اگر پس از گذشت وقت نماز، شك كند كه نماز را خوانده است يا نه، خواندن آن نماز لازم نيست.

5 ـ و كسى كه در نماز زياد شك مى‌كند كه به او كثيرالشك مى‌گويند.

ب) شكهائى كه نماز را باطل مى‌كند :

1 ـ اگر در نماز دو ركعتى؛ مثل نماز صبح يا در نماز مغرب، شك در شماره ركعت پيش آيد نماز باطل است.

2 ـ شك بين يك و بيشتر از يك، يعنى اگر شك كند يك ركعت خوانده يا بيشتر، نماز باطل است.

3 ـ شك بين دو و بيشتر از دو، پيش از تمام شدن سجده‌ها؛ مثلاً بين دو سجده شك كند ركعت دوم است يا سوم، نماز باطل است.

4 ـ اگر در نماز نداند چند ركعت خوانده نماز باطل است.

ج) شك‌هايى كه نماز را باطل نمى‌كند :

نمازگزار بايد مطابق دستورى كه در جدول صفحه بعد گفته مى‌شود عمل كند و نمازش صحيح است.

شك در اصل نماز

شك در اصل نماز دو حالت دارد :

الف) شك در انجام نماز، يعنى انسان نداند نماز را خوانده است يا نه كه در اين صورت اگر هنوز وقت آن نماز باقى است، مثلاً ساعت 9 شب شك مى‌كند نماز عشاء را خوانده است يا نه، كه بايد نماز عشاء را بخواند ولى

چنانچه وقت نماز گذشته باشد، به شك خود اعتناء نمى‌كند و لازم نيست نماز را بخواند.

ب) شك در صحت نماز، يعنى نمى‌داند نمازى كه خوانده صحيح بود يا نه، مثلاً شك مى‌كند نمازش رو به قبله بود يا نه كه در اين صورت به شك خود اعتناء نمى‌كند و نماز خوانده شده صحيح است و اين يكى از موارد شك پس از سلام است.

يـاد آورى :

1 ـ آنچه در نماز خوانده يا بجا آورده مى‌شود، جزئى از نماز است. خواه واجب باشد يا مستحب.

2 ـ اگر در تعداد ركعتهاى نماز مستحبى شك كند، بنابر دو مى‌گذارد چون تمام نمازهاى مستحبى ـ بجز نماز وتر ـ دوركعتى است پس اگر شك بين يك و دو يا دو و بيشتر از آن پيش آيد، بنابر دو مى‌گذارد و نماز صحيح است.

3 ـ در نماز جماعت، اگر امام جماعت شك كند ولى مأموم شك نداشته باشد و مثلاً با بلند گفتن اذكار نماز امام را مطّلع كند، امام جماعت به شك خود اعتناء نمى‌كند و همچنين اگر مأموم شك كند ولى امام جماعت شك نداشته باشد، همانگونه كه امام جماعت نماز را انجام مى‌دهد او هم عمل مى‌كند و صحيح است.

4 ـ اگر براى نمازگزار يكى از شكهائى كه نماز را باطل مى‌كند پيش آيد، بايد كمى فكر كند تا اگر به يادش آمد مطابق همان عمل مى‌كند و چنانچه چيزى يادش نيامد و شك باقى ماند، نماز را به هم مى‌زند و دوباره شروع مى‌كند.

نماز احتياط

1 ـ در مواردى كه نماز احتياط واجب مى‌شود؛ مثل شك بين 3 و 4 بايد بعد از سلام نماز بدون آنكه صورت نماز را به هم بزند و يا مبطلى از مبطلات نماز را انجام دهد برخيزد و بدون اذان و اقامه تكبير بگويد و نماز احتياط را بخواند.

2 ـ تفاوت نماز احتياط با نمازهاى ديگر :

* اذان و اقامه ندارد.

* نيّت آن را نبايد به زبان آورد.

* سوره و قنوت ندارد (هر چند دور ركعتى باشد).

* حمد را بايد آهسته بخواند (بنابر احتياط واجب).

3 ـ اگر وظيفه نمازگزار خواندن يك ركعت نماز احتياط باشد، پس از سجده‌ها، تشهد مى‌خواند و سلام مى‌دهد و اگر دو ركعت واجب شده باشد، نبايد در ركعت اول تشهد و سلام بخواند، بلكه بايد يك ركعت ديگر هم (بدون تكبيرة‌الاحرام) بخواند و در پايان ركعت دوم تشهد مى‌خواند و سلام مى‌دهد.

سجده سهو

1 ـ در مواردى كه سجده سهو واجب مى‌شود (مانند شك بين 4 و 5 در حالت نشسته)، بايد بعد از سلام نماز، به سجده برود و بگويد: «بِسْمِالله وَ بِاللهِ اَلّلهُمَ صَلِ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّدٍ» و بهتر است بگويد: «بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيْکَ اَيُّها النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ» و بعد بنشيند و دوباره به سجده برود و يكى از ذكرهاى بالا را بگويد، سپس بنشيند و تشهد و سلام را بجا آورد.

2 ـ سجده سهو تكبيرة‌الاحرام ندارد.

پـرسـش؟

1 ـ اگرهنگام خواندن تسبيحات اربعه شك كند تشهد را خوانده‌است يا نه تكليف چيست؟

2 ـ براى شك در اجزاى نماز چهار مثال بزنيد؟

3 ـ اگر در تعداد ركعات نماز صبح يا مغرب شك كند تكليف چيست؟

4 ـ اگر در ركوع نماز چهار ركعتى شك كند كه ركعت سوم است يا چهارم تكليف چيست؟

5 ـ اگر ساعت چهار بعد از ظهر شك كند نماز ظهر و عصر را خوانده است يا نه تكليف چيست؟

6 ـ شخصى پس از گفتن تكبيرة‌الاحرام شك كند صحيح گفته است يا نه تكليف چيست؟

7 ـ اگر در حال قيام شك بين 4 و 5 پيش آيد تكليف چيست؟

8 ـ آيا مى‌دانيد چرا در نماز احتياط بايد حمد را آهسته خواند؟

9 ـ آيا تاكنون در نماز شك كرده‌ايد؟ اگر پاسخ مثبت است توضيح دهيد چگونه عمل كرده‌ايد؟

10 ـ كيفيت سجده سهو را توضيح دهيد.