هــبـه
سوال 863 :
ـ لطفاً معناى هبه و بخشش را بيان فرماييد، و آيا در آن صيغه عربى لازم است؟
جواب :
هبه و بخشش به معناى تمليک مجانى مال يا منفعت به ديگرى است و در هبه صيغه و لفظ خاصى لازم نيست، بلکه اگر هبه کننده به قصد هبه، چيزى رابه کسى بدهد و او هم به همين قصد بگيرد هبه صحيح است.
سوال 864 :
ـ هبه دين به شخص مديون با ابراء ذمه مديون از دين چه تفاوتى دارد؟
جواب :
يک تفاوت ماهوى دارند و آن اين است که هبه دين به مديون تمليک دين به مديون است، اما ابراء دين اسقاط حق و طلب است که معناى آن فراغ ذمه مديون از بدهى است(1) و يک تفاوت حکمى دارند و آن اينکه در هبه دين بنابر اقوى قبول لازم است (که اگر مديون هبه را قبول نکند، همچنان مديون باقى مى ماند و مثلاً چنانچه فوت کرد بايد بدهى او را
----------
1 ـ البته فايده هبه دين همان فايده ابراء است که سقوط دين باشد، ولى سقوط دين در هبه به دلالت التزامى است ولى در ابراء، به دلالت مطابقى مى باشد و اين نيز فرق ديگرى است که بين آنها وجود دارد.
----------
(صفحه326)
بدهند) اما در ابراء قبول لازم نيست و مديون برئ الذمه مى شود اگرچه اطلاع هم پيدا نکند، و يک وجه مشترک دارند و آن اينکه همانطور که در ابراء دين رجوع جايز و صحيح نيست، در هبه دين نيز بنابر اقوى رجوع جايز و صحيح نيست هر چند که هبه، غير معوّضه و به غير ذى رحم باشد.
ضمناً در هبه دين قبض لازم نيست، چون قبض حاصل است و در ابراء اصلاً قبض معتبر نيست.
سوال 865 :
ـ آيا در تحقّق هبه، قبول لازم است؟
جواب :
بلى قبول طرف، لازم است و اگر قبول نکرد هبه واقع نمى شود.
سوال 866 :
ـ شخصى مال خود را به کسى بخشيد ولى تحويل او نداد، آيا در صورت پشيمان شدن، مى تواند آن را تحويل ندهد يا بايد تحويل دهد؟ هبه به فرزند چطور؟
جواب :
بطور کلى در هبه، قبض و تحويل دادن، شرط است و فرقى بين فرزند و غيره نيست لذا در فرض سوال هبه کننده مى تواند مال را تحويل ندهد.
سوال 867 :
ـ شخصى مال خود را به فرزند صغير خود هبه کرده است، آيا اين هبه صحيح است؟
جواب :
اگر پدر يا جد پدرى چيزى از مال خود را به فرزند صغير خود ببخشند، در صورتى هبه صحيح است که خودشان هبه را از طرف صغير قبول و قصد تصرف و تحويل گرفتن براى او را بکنند و نيز چنانچه غير آنها مالى را به صغير هبه کند چنانچه پدر يا جد پدرى صغير هبه را از طرف صغير قبول و تحويل بگيرند، هبه صحيح است والاّ هبه باطل و مال به ملک واهب باقى مى ماند.
سوال 868 :
ـ پير زنى در حال حيات پول نقدى نداشته و ملکى داشت که مستطيع
----------
(صفحه327)
محسوب مى گرديد. ولى ملکش نيز کاملاً در اختيارش نبود تا بفروشد و نقد کند و حج واجب را ادا کند. پسر کوچکش با پول خودش براى مادر وديعه واريز کرده. حالا مادر فوت کرده است. آيا اين وديعه به پسرش که واريز کرده تعلق دارد، يا ماترک محسوب مى شود و وراث ديگر هم در اين وجه سهيم اند؟
جواب :
پولى را که پسر واريز کرده، اگر به مادر بخشيده باشد، ملک مادر شده و از ترکه او محسوب مى شود و اگر به او نبخشيده و نيت کرده که با پول خودش، مادر را به حج ببرد، در اين صورت پول وديعه مال خودش است.
سوال 869 :
ـ آيا بايد پس از بخشش فوراً تحويل انجام شود؟ يا اگر پس از مدتى (مثلاً بعد از چند روز) تحويل دهند کفايت مى کند؟
جواب :
در قبض و تحويل فوريت شرط نيست.
سوال 870 :
ـ شخصى ملک خود را به کسى هبه کرده و پيش از آنکه آن را به تصرف او بدهد فوت کرده است، آيا اين ملک به ورثه واهب مى رسد يا به کسى که به او هبه شده است؟ و اگر به فرزند خود هبه کرده ولى قبل از اينکه به تصرف او بدهد، فوت کند چطور؟
جواب :
بطور کلى اگر هبه کننده پيش از آنکه مال را تحويل دهد، فوت کند هبه باطل مى شود و آن مال به ورثه واهب منتقل مى شود و فرقى نيست که به فرزند هبه کرده باشد يا به بيگانه و همين طور است اگر طرف پيش از تحويل گرفتنِ مال فوت کند، هبه باطل مى شود و ورثه او مالک آن نمى شوند و عين موهوبه به ملک واهب باقى مى ماند.
سوال 871 :
ـ آيا واهب مى تواند به هبه خود رجوع و آنچه را بخشيده پس بگيرد؟
جواب :
بلى مى تواند رجوع و عين مال خود را پس بگيرد مگر در چند مورد:
----------
(صفحه328)
اول: مال خود را قربةً الى الله و به قصد ثواب به کسى بخشيده باشد.
دوم: در عوض هبه، چيزى از طرف گرفته باشد، که آن را اصطلاحاً هبه معوضه مى گويند.
سوم: هبه به يکى از ارحام و خويشان باشد.
چهارم: مالى که هبه شده به حال خود باقى نمانده باشد، مثل اينکه پارچه را بريده باشند، يا آن را رنگ کرده باشند يا تلف شده باشد، يا آن را به ديگرى بخشيده باشند و به او تحويل شده باشد و امثال اينها. >
پنجم: يکى از طرفين فوت کنند، پس اگر واهب فوت کند ورثه او نمى توانند مال موهوبه پس بگيرند و نيز اگر متهب (هبه گيرنده) بميرد واهب نمى تواند رجوع کند و مال منتقل به ورثه او مى شود.
سوال 872 :
ـ شخصى از کسى طلبى داشته و به او گفته است طلبم را نمى خواهم و بخشيدم و او هم قبول کرده است، پس از چند روز پشيمان شده، آيا شرعا حق رجوع و مطالبه دارد؟
جواب :
بطور کلى چنانچه انسان طلب خود را به بدهکار ببخشد، او برئ الذمّه مى شود و طلبکار نمى تواند رجوع کند.
سوال 873 :
ـ شخصى از کسى طلبى داشته و آن را به وى هبه کرده است، آيا اين هبه صحيح است و بر فرض صحت، آيا بعداً مى تواند رجوع کند؟
جواب :
هبه دين به مديون صحيح است و مديون برئ الذمّه مى شود و واهب حق رجوع ندارد.
سوال 874 :
ـ خانمى مهر خود را که به ذمه شوهرش بوده به او بخشيده است، بعداً پشيمان شده يا شوهر او تصميم گرفته او را طلاق دهد، آيا مى تواند رجوع و مهر خود را مطالبه کند؟
----------
(صفحه329)
جواب :
خير، در فرض سوال حق رجوع و مطالبه ندارد (چون بخشيدن طلب به مديون، اسقاط و ابراء ذمه او است و به منزله تلف مال است که موجب لزوم هبه مى باشد).
سوال 875 :
ـ خانمى حق زحمتها و کارهايى را که در منزل شوهر انجام داده به شوهرش بخشيده است، بعداً پشيمان شده، آيا مى تواند مطالبه و اخذ کند؟
جواب :
خير، بعد از هبه دين به مديون، حق رجوع مشروع نيست، بلى چنانچه شرطى کرده باشد و شوهر به آن شرط عمل نکرده باشد، مى تواند رجوع کند.
سوال 876 :
ـ اجرة المثل که توسط کارشناس براى زن در قبال کارهاى او در خانه معين شده اگر زن به مرد ببخشد، آيامى تواند بعد از طلاق به آن رجوع کند؟
جواب :
بطور کلى، بنابر اقوى رجوع در هبه و بخشش دين جايز و صحيح نيست، لذا در فرض سوال زن نمى تواند رجوع کند.
سوال 877 :
ـ آيا زن و شوهر مى توانند در هبه خود رجوع کنند يا حکم ارحام را دارند؟
جواب :
زن و شوهر بنابر اقوى مى توانند رجوع کنند و حکم ارحام را ندارند، بلى رجوع آنها به يکديگر در هبه کراهت دارد.
سوال 878 :
ـ شخصى براى دلگرم کردن همسرش به زندگى، قطعه زمينى را به او هبه مى کند ولى سرپرستى و هزينه هاى نگهدارى آن زمين کمافى السابق در دست شوهر باقى مى ماند پس از چند سال، زن بدون اذن شوهر خانه را ترک کرده و تمکين نمى کند، آيا مرد مى تواند به عين موهوبه رجوع کند؟
جواب :
درمورد سوال اگرعين موهوبه تغييرنکرده و عيناً باقى مانده است و بدون عوض بوده،واهب حق رجوع دارد واحتياط مستحب عدم رجوع است.
----------
(صفحه330)
سوال 879 :
ـ خانمى مهر خود را که به ذمه شوهرش بوده، به شوهرش بخشيده است به شرط اينکه او همسر ديگرى نگيرد، ولى شوهر به شرط عمل نکرده و زن ديگرى گرفته است، آيا خانم مى تواند رجوع کند و مهر خود را مطالبه و اخذ کند؟
جواب :
بلى در فرض سوال که هبه مشروط بوده و طرف به شرط عمل نکرده است واهب حق رجوع دارد.
سوال 880 :
ـ شخصى مغازه و سرمايه خود را به فرزند خود بخشيده است، مشروط بر اينکه تا وقتى پدر زنده است، تمام مخارج پدر را بطور متعارف بدهد. فرزند تا دو سال به شرط عمل کرده ولى حالا طبق شرط عمل نمى کند و به همين دليل پدر از بخشش خود پشيمان شده است. آيا مى تواند مغازه و سرمايه خود را پس بگيرد؟
جواب :
بلى در فرض سوال که فرزند به شرط عمل نکرده است پدر مى تواند رجوع کرده و مغازه و سرمايه خود را پس بگيرد.
سوال 881 :
ـ شخصى چيزى را به فردى بخشيده است، مشروط بر اينکه آن فرد کارى براى او انجام دهد ولى آن شخص به آن شرط عمل نکرده و کار مورد نظر را انجام نمى دهد، ضمن اينکه آن چيز تلف شده و از بين رفته است، آيا واهب در فرض سوال مى تواند رجوع کرده مثل يا قيمت چيزى را که بخشيده بگيرد؟
جواب :
بلى، در فرض سوال مى تواند رجوع کند و مثل يا قيمت آن را بگيرد.
سوال 882 :
ـ آيا در هبه دين به مديون، قبول شرط است؟
جواب :
بلى در صحت هبه مطلقاً قبول شرط است، لذا چنانچه مديون، بخشش را قبول نکند، هبه باطل است و دين همچنان به ذمّه مديون باقى مى ماند.
(صفحه331)
سوال 883 :
ـ شخصى از کسى طلبى داشته و بدون اينکه به او بگويد او را برئ الذمه کرده است، آيا در صورت پشيمان شدن، مى تواند رجوع و طلب خود را بگيرد؟
جواب :
پس از آن که طلبکار مديون را برئ الذمّه کرد نمى تواند به او رجوع کند و در ابراء، قبول و اطلاع مديون، لازم نيست.
سوال 884 :
ـ شخصى مقدارى از املاک خود را به فرزند خود هبه کرده و در ضمن عقد هبه شرط کرده که تا وقتى زنده است منافع آن ملک مال خودش باشد، آيا اين هبه صحيح است؟ در ضمن قبض هم صورت گرفته است.
جواب :
چنين هبه اى صحيح است و شرط آن نيز لازم الوفاء مى باشد.
----------
(صفحه332)