معاملات باطل
مساله 2055 :
در چند مورد معامله باطل است: اول: خريد و فروش عين نجس، مثل بول و غائط و مسکرات، بنابر اقوى در بعضى و بنابر احتياط واجب در بعضى. دوم: خريد و فروش مال غصبى، مگر آنکه صاحبش معامله را اجازه کند. سوم: خريد و فروش چيزهايى که مال نيست. چهارم: معامله چيزى که منافع معمولى آن حرام باشد، مثل آلات قمار و موسيقى. پنجم: معامله‌اى که در آن ربا باشد. و حرام است غش در معامله، يعنى فروختن جنسى که با چيز ديگر مخلوط است در صورتى که آن چيز معلوم نباشد و فروشنده هم به خريدار نگويد، مثل فروختن روغنى که آن را با پيه مخلوط کرده است، و اين عمل را غش مى‌گويند. از پيغمبر اکرم صلى الله عليه و آله و سلم منقول است که فرمودند: از ما نيست کسى که در معامله با مسلمانان غش کند يا به آنان ضرر بزند يا تقلب و حيله نمايد، و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزى او را مى‌برد و راه معاش او را مى‌بندد و او را به خودش واگذار مى‌کند.
مساله 2056 :
فروختن چيز پاکى که نجس شده و آب کشيدن آن ممکن است اشکال ندارد ولى اگر مشترى بخواهد آن چيز را بخورد بايد فروشنده نجس بودن آن را به او بگويد.
مساله 2057 :
اگر چيز پاکى مانند روغن و نفت که آب کشيدن آن ممکن نيست نجس شود ، چنانچه مثلا روغن نجس را براى خوردن به خريدار بدهند معامله باطل و عمل حرام است و اگر براى کارى بخواهد که شرط آن پاک بودن نيست، مثلا بخواهند نفت نجس را بسوزانند فروش آن اشکال ندارد.
مساله 2058 :
بايد دوايى را که مثل شراب عين آن نجس است معامله نکنند،ولى معامله دوايى که عينش نجس نيست، اگر به آن احتياج داشته باشند اشکال ندارد.
مساله 2059 :
خريد و فروش روغن و دواهاى روان و عطرهايى که از ممالک غير اسلامى مى‌آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولى روغنى را که از حيوان بعد از جان دادن آن مى‌گيرند چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگيرند و از حيوانى باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن مى‌کند نجس است و معامله آن باطل مى‌باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگيرند معامله آن باطل است، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خريده است.
مساله 2060 :
اگر روباه را به غير دستورى که در شرع معين شده کشته باشند يا خودش مرده باشد، خريد و فروش پوست آن حرام و معامله آن باطل است.
مساله 2061 :
خريد و فروش گوشت و پيه و چرمى که از ممالک غير اسلامى مى‌آورند يا از دست کافر گرفته مى‌شود باطل است، ولى اگر انسان بداند که آنها از حيوانى است که به دستور شرع کشته شده خريد و فروش آنها اشکال ندارد.
مساله 2062 :
خريد و فروش گوشت و پيه و چرمى که از دست مسلمان گرفته شود اشکال ندارد، ولى اگر انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته و تحقيق نکرده که از حيوانى است که به دستور شرع کشته شده يا نه، خريدن آن حرام و معامله آن باطل است.
مساله 2063 :
خريد و فروش مسکرات حرام و معامله آنها باطل است.
مساله 2064 :
فروختن مال غصبى باطل است، و فروشنده بايد پولى را که از خريدار گرفته به او برگرداند.
مساله 2065 :
اگر خريدار قصدش اين باشد که پول جنس را ندهد معامله اشکال دارد.
مساله 2066 :
اگر خريدار بخواهد پول جنس را بعدا از حرام بدهد و از اول هم قصدش اين باشد معامله اشکال دارد، و اگر از اول قصدش اين نباشد معامله صحيح است، ولى بايد مقدارى را که بدهکار است از مال حلال بدهد.
مساله 2067 :
خريد و فروش آلات لهو مثل تار و ساز حتى سازهاى کوچک حرام است.
مساله 2068 :
اگر چيزى را که مى‌شود استفاده حلال از آن ببرند به قصد اين بفروشد که آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به اين قصد بفروشد که از آن شراب تهيه نمايند، معامله آن حرام و باطل است.
مساله 2069 :
خريد و فروش مجسمه و صابون يا چيزهاى ديگرى که روى آن مجسمه دارد اشکال ندارد.
مساله 2070 :
خريدن چيزى که از قمار يا دزدى يا از معامله باطل تهيه شده باطل و تصرف در آن مال حرام است و اگر کسى آن را بخرد بايد به صاحب اصليش برگرداند.
مساله 2071 :
اگر روغنى را که با پيه مخلوط است بفروشد، چنانچه آن را معين کند، مثلا بگويد اين يک من روغن را مى‌فروشم، مشترى مى‌تواند معامله را به هم بزند، ولى اگر آن را معين نکند بلکه يک من روغن بفروشد، بعد روغنى که پيه دارد بدهد، مشترى مى‌تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص مطالبه نمايد.
مساله 2072 :
اگر مقدارى از جنسى را که با وزن يا پيمانه مى‌فروشند به زيادتر از همان جنس بفروشد، مثلا يک من گندم را به يک من و نيم گندم بفروشد ربا و حرام است، و گناه يک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خود زنا کند، بلکه اگر يکى از دو جنس سالم و ديگرى معيوب، يا جنس يکى خوب و جنس ديگرى بد باشد يا با يکديگر تفاوت قيمت داشته باشند، چنانچه بيشتر از مقدارى که مى‌دهد بگيرد باز هم ربا و حرام است، پس اگر مس درست را بدهد و بيشتر ازآن مس شکسته بگيرد، يا برنج صدرى را بدهد و بيشتر از آن برنج گرده بگيرد، يا طلاى ساخته را بدهد و بيشتر از آن طلاى نساخته بگيرد ربا و حرام مى‌باشد.
مساله 2073 :
اگر چيزى را که اضافه مى‌گيرند غير از جنسى باشد که مى‌فروشد، مثلا يک من گندم به يک من گندم و ده تومان پول بفروشد باز هم ربا و حرام است، بلکه اگرچيزى زيادتر نگيرد ولى شرط کند که خريدار عملى براى او انجام دهد، ربا و حرام مى‌باشد.
مساله 2074 :
اگر کسى که مقدار کمتر را مى‌دهد چيزى علاوه کند، مثلا يک من گندم و يک دستمال را به يک من و نيم گندم بفروشد، اگر مقدار کمتر در قيمت مساوى با مقدار بيشتر همجنس آن باشد و کسى که مقدار کمتر را مى‌دهد براى خلاصى از فروش آن به زيادتر از همجنس، چيزى علاوه کند، مثلا يک من گندم اعلا و يک دستمال را به‌يک من و نيم گندم متوسط بفروشد اشکال ندارد، و همچنين است اگر از هر دو طرف چيزى زياد کنند، مثلا يک من گندم و يک دستمال را به يک من و نيم گندم و يک دستمال بفروشد، ولى اگر چيز علاوه براى فرار از ربا باشد، مثلا يک من گندم خوب را به يک من و نيم گندم خوب مثل آن بخواهد نسيه بفروشد و براى فرار از ربا چيزى بر يک من گندم علاوه کند جايز نيست.
مساله 2075 :
اگر چيزى را که مثل پارچه با متر و ذرع مى‌فروشند يا چيزى را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله مى‌کنند بفروشد و زيادتر بگيرد، مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و يازده تا بگيرد اشکال ندارد.
مساله 2076 :
جنسى را که در بعضى از شهرها به وزن يا پيمانه مى‌فروشند و در بعضى‌از شهرها با شماره معامله مى‌کنند، اگر در شهرى که آن را با وزن يا پيمانه مى‌فروشند زيادتر بگيرد ربا و حرام است و در شهر ديگر ربا نيست.
مساله 2077 :
اگر چيزى را که مى‌فروشد و عوضى را که مى‌گيرد از يک جنس نباشد زيادى گرفتن اشکال ندارد، پس اگر يک من برنج بفروشد و دو من گندم بگيرد معامله صحيح است.
مساله 2078 :
اگر جنسى را که مى‌فروشد و عوضى را که مى‌گيرد از يک چيز عمل آمده باشد بايد در معامله زيادى نگيرد، پس اگر يک من روغن بفروشد و در عوض آن يک من و نيم پنير بگيرد ربا و حرام است، و احتياط واجب آن است که اگر ميوه رسيده را با ميوه نارس معامله کند زيادى نگيرد.
مساله 2079 :
جو و گندم در ربا يک جنس حساب مى‌شود، پس اگر يک من گندم بدهد و يک من و پنج‌سير جو بگيرد ربا و حرام است، و نيز اگر مثلا ده من جو بخرد که سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتى گندم را مى‌دهد مثل آن است که زيادى گرفته و حرام مى‌باشد.
مساله 2080 :
اگر مسلمان از کافرى که در پناه اسلام نيست ربا بگيرد اشکال ندارد،و نيز پدر و فرزند و زن و شوهر مى‌توانند از يکديگر ربا بگيرند.