ربـــا
مسأله 1766 :
رباخوارى حرام است و آن بر دوگونه است: نخست رباى در قرض که در بحث قرض به خواست خدا خواهد آمد، دوم رباى در معامله است و آن اين است که مقدارى از جنسى را که با وزن يا پيمانه مى فروشند به زيادتر از همان جنس بفروشد، مثلاً يک من گندم را به يک من و نيم بفروشد، در روايات اسلامى مذمّت از ربا بسيار شده است و از گناهان بسيار بزرگ محسوب مى شود.
احکام ربــا
مسأله 1767 :
هرگاه يکى از آن دو جنس، معيوب و ديگرى سالم، يا يکى مرغوب و ديگرى نامرغوب باشد، يا به خاطر جهات ديگر تفاوت قيمت داشته باشد، مثل
[330]
اين که ده کيلو گندم مرغوب يا سالم را بدهد، و پانزده کيلو نامرغوب يا ناسالم را بگيرد آن هم ربا و حرام است; بنابراين، اگر طلاى ساخته را بدهد و بيشتر از آن طلاى نساخته بگيرد، يا مس ساخته را بدهد و بيشتر از آن مسهاى شکسته را بگيرد، يا برنج درجه يک بدهد و بيشتر از آن درجه دو و سه بگيرد همه ربا و حرام است و همچنين اگر اضافه اى از غير جنس آن بگيرد مثل اين که ده کيلو گندم مرغوب را بدهد و ده کيلو گندم نامرغوب به اضافه ده تومان پول بگيرد آن هم ربا و حرام است، بلکه اگر چيزى زيادتر نگيرد ولى شرط کند خريدار کارى براى او انجام دهد آن نيز ربا و حرام است.
مسأله 1768 :
هرگاه کسى که مقدار کمتر را مى دهد جنس ديگرى به آن اضافه کند مثلاً ده کيلو گندم به اضافه يک متر پارچه را به پانزده کيلو گندم بفروشد اشکال ندارد، همچنين اگر به هر دو طرف چيز ديگرى اضافه کنند. ولى حيله هاى ربا که قصد جدّى در آن نيست، مثل آنچه در ميان بعضى معمول است که وامى را به کسى مى دهند و بعد سود آن را که مبلغ هنگفتى است با يک سير نبات مصالحه مى کنند باطل و بى اساس است و مبلغ اضافى ربا محسوب مى شود.
مسأله 1769 :
جنس هايى را که با وزن و پيمانه نمى فروشند بلکه با عدد و متر مى فروشند مانند تخم مرغ و پارچه و بسيارى از ظروف و يا با مشاهده مى فروشند مانند بسيارى از حيوانات، اگر تعداد کمتر را به تعداد بيشتر بفروشند اشکال ندارد.
مسأله 1770 :
جنسهايى که در بعضى از شهرها با وزن يا پيمانه فروخته مى شود و در بعضى از شهرها با شماره (مانند تخم مرغ که امروز در بعضى از مناطق با وزن و در بعضى با شماره مى فروشند) هرگاه در شهرى که با وزن يا پيمانه مى فروشند زيادتر بگيرند ربا و حرام است و در شهر ديگر اشکال ندارد.
مسأله 1771 :
خريد و فروش چيزهايى که از يک جنس نيست به هر صورت که باشد مانعى ندارد، مثل اين که ده کيلو برنج را به بيست کيلو گندم بفروشند.
مسأله 1772 :
معامله جنسهاى مختلفى که از يک ريشه گرفته شده است با تفاوت
[331]
اشکال دارد، مثل اين که ده کيلو روغن را به بيست کيلو پنير بفروشند، يا به پنجاه کيلو شير، يا پانزده کيلو کره.
مسأله 1773 :
جو و گندم در ربا يک جنس حساب مى شود، بنابراين نمى توان ده کيلو گندم را با دوازده کيلو جو يا بالعکس معامله کرد، حتّى اگر ده کيلو جو بخرد که در مقابل آن هنگام خرمن ده کيلو گندم بدهد آن نيز حرام است، زيرا جو را نقد گرفته و بعد از مدّتى گندم را مى دهد و اين مانند آن است که زيادى گرفته باشد.
مسأله 1774 :
در چند مورد ربا گرفتن حرام نيست:
1ـ ربا گرفتن مسلمانان از کفّارى که در پناه اسلام نيستند.
2ـ ربا گرفتن پدر و فرزند از يکديگر.
3ـ ربا گرفتن زن و شوهر از يکديگر.