خمس منافع کسب
سوال 513 :
اگر سرمايه کسى مخمّس شود و با گذشت يک سال مالى، در اثر تورّم ناشى از افزايش حجم پول در گردش، ارزش پولى آن افزايش بيابد; ولى جنس عوض نشود و مقدار آن ثابت بماند آيا در اين جا ربح صدق مى کند و مشمول خمس مى شود؟
جواب :
ربح در اين جا صدق مى کند، زيرا نوسانات محدود و کوتاه مدّت در عرف بازار هنوز به رسميّت شناخته نشده است و تنها در محافل علمى مورد بحث است; توضيح اين که در بعضى از جوامع کنونى کمترين تغيير در تورّم، در محاسبات بدهى ها و مطالبات در عرف بازار لحاظ مى شود، مثلاً بانکهاى اين کشورها هر سال، هنگامى که بهره سپرده ها را مى دهند در کنار بهره، تفاوت تورّم را هم مى پردازند، يعنى در عرف بازار آنها، محاسبه تورّم به عنوان يک اصل اقتصادى شناخته شده است; در اين کشورها مى توان تورّم را در همه داد و ستدها ملحوظ داشت; ولى در عرف کشورهاى ديگر اين مسأله فقط در محافل علمى مطرح است و مى دانيم مسائل فقهى بر محور موضوعات عرفى دور مى زند; نه موضوعات خاصّ محافل علمى.
سوال 514 :
چندين سال است که مشغول ساختن منزل مسکونى مى باشم، فقط پول زمين را يکجا پرداخته ام; ولى بقيّه کارهايش را به تدريج انجام داده ام، حکم خمس آن را بيان فرماييد.
جواب :
در صورتى که مبلغ اوّليّه از درآمد همان سال بوده خمس ندارد; امّا اگر از درآمد سالهاى قبل بوده خمس دارد; ولى بقيّه را که تدريجاً ساخته ايد، مشمول خمس نيست.
سوال 515 :
يک منزل مسکونى ساخته ام که يک سوّم پول آن غير مخمّس، و يک سوّم آن قرض مضاربه اى، و يک سوّم آن وام مى باشد، آيا در صورت فروش خمس به آن تعلّق مى گيرد؟
اگر آن را با زمين معامله کنم و اضافى آن را خرج خودش کنم چطور؟
اگر از پول فروش آن بلافاصله زمين خريده و اقدام به ساخت کنم چطور؟
جواب :
نسبت به غير مخمّس خمس تعلق مى گيرد.
سوال 516 :
آيا پولى که به خاطر خريدن خانه، يا ازدواج، يا مانند آن نگهدارى مى شود، مشمول خمس است؟
جواب :
اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد و در موارد ضرورى حاکم شرع مى تواند ارفاقهايى لحاظ کند.
سوال 517 :
وقتى شوهرم فوت کرد خانه اى حدود هشتاد متر داشتم که آن هم در طرح خيابان بود، با کار کردن و زحمت فراوان، در حالى که سه کودک يتيم داشتم، بطور اقساط زمينى خريدم و اکنون آن زمين را به قيمت دو ميليون تومان فروخته و قصد دارم که با مقدارى از اين پول به زيارت حجّ بيت اللّه الحرام بروم و بقيّه را در بانک بگذارم و از سود آن زندگى خود را بگذرانم تا محتاج فرزندان و خلق روزگار نباشم، آيا به اين پول خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
اگر زمين را براى خانه مسکونى خريده ايد و بعداً ناچار به فروش آن شديد خمس ندارد، در غير اين صورت خمس دارد; ولى مى توانيد با يکى از نمايندگان ما دستگردان کنيد تا به شما ارفاق کند و تخفيف بدهد.
سوال 518 :
طبق فتواى امام راحل (قدّس سرّه) به قيمت منزل مسکونى خمس تعلّق مى گيرد; هرچند وسط سال خمسى آن را بفروشد و سال بر پول آن نگذرد، آيا براى کسانى که مقلّد معظّم له هستند; راه حلّى وجود دارد که از خمس آن معاف باشند و آن را در جاى ديگرى منزل خريدارى کنند؟
جواب :
در اين مسأله، مى توانند از ديگرى تقليد کنند و ما معتقديم که در فرض بالا خمس واجب نيست.
سوال 519 :
برادرم مى خواهد يک باب منزل مسکونى براى اين جانب بخرد، در حالى که يقين دارم مال ايشان مخلوط به حرام است و خمس نمى پردازد; حجّ واجب بر گردن دارد و به وظايف شرعى خود عمل نمى کند، آيا استفاده کردن از چنين منزلى براى بنده جايز است؟ معاشرت با چنين اشخاصى چه حکمى دارد؟
جواب :
در مورد منزل بايد خودتان وجوه آن را بپردازيد، و اگر مخلوط به حرام است نيز طبق وظيفه اى که در مورد اين اموال در شرع مقدّس وارد شده عمل کنيد.(1) و در مورد معاشرت، چنانچه توأم با امر به معروف و نهى از منکر و احتمال تأثير باشد اشکالى ندارد، و اگر در اموال غير مخمّس او تصرّف مى کنيد خمس آن را بپردازيد.
سوال 520 :
آيا حقّ التّوليه متولّى، که در آخر سال بابت انجام امور توليتى به او تعلّق مى گيرد، مشمول خمس مى گردد؟
جواب :
آرى مشمول خمس است.
سوال 521 :
چيزى را که انسان لازم دارد، مانند تمبر، پاکت و غيره، اگر براى نياز بلند مدّت تهيّه کند و يک سال از خريد باقيمانده، يا خريد همه آنها بگذرد، در صورتى که از نظر عقلى تهيّه آن براى استفاده تدريجى معقول باشد، آيا خمس بر آنچه يک سال از خريد آن گذشته تعلّق مى گيرد؟
جواب :
احتياط آن است که خمس آن را بدهد.
سوال 522 :
در گذشته از روى علاقه و بدون قصد فروش، تمبر يادگارى جمع مى کردم، حال قصد فروش آنها را دارم، آيا بعد از فروش به پولش خمس تعلق مى گيرد؟ و اصولاً آيا خود تمبر يادگارى خمس دارد؟
جواب :
بعد از فروش، اگر تا آخر سال خمسى خرج نشود، خمس دارد.
سوال 523 :
شخصى در وسط سال خمسى به مسجد کمک مى کند، آيا اين، جزء مؤونه حساب مى شود؟
جواب :
آرى، جزء مؤونه است.
سوال 524 :
مستأجرين بايد مبلغى به عنوان وديعه و سپرده به مالکين بدهند تا به آنها خانه اجاره دهند وگرنه، يا خانه را اجاره نمى دهند، يا مال الاجاره بيشترى طلب مى کنند، آيا مبلغ وديعه و سپرده که طبعاً سال بر آن مى گذرد مشمول خمس است؟
جواب :
مبلغ مذکور جزء مؤونه است و خمس ندارد; امّا اگر آن را بازپس گرفت و نيازى به آن نداشت احتياط آن است که خمس آن را بدهد.
سوال 525 :
برادرى از صندوق قرض الحسنه وام چهارساله اى دريافت مى کند و در مدّت سه سال و نيم اقساط آن را مى پردازد، در آخر سال که حساب خود را مى رسد حدود پنج هزار تومان پس انداز و مبلغ بيست هزار تومان بدهى دارد، آيا مى تواند بدهى مزبور را کسر نمايد، يا اين که پنج هزار تومان مشمول خمس است؟
جواب :
چنانچه اقساط وجه فعلى را پرداخته باشد، وجه موجود خمس دارد; ولى اگر بدهى دارد مى تواند از آن کم کند.
سوال 526 :
پدرى در طول سال گاهى براى فرزندان خود مبلغى را پس انداز مى کند، در واقع اين پس انداز را به تمليک آنها درمى آورد، آيا به پس اندازهاى فوق خمس تعلّق مى گيرد؟ در صورت تعلّق، خمس آن بر عهده ولىّ است، يا فرزندان پس از بلوغ؟
جواب :
چنانچه به فرزندان خود بخشيده، و اگر بالغ هستند به قبض ايشان داده، احتياطاً بايد خود فرزندان خمس آن را بدهند، و اگر نابالغ هستند و مال تا سنّ بلوغ باقى باشد، بنابر احتياط واجب خمس به آن تعلّق مى گيرد و فرزندان بايد بپردازند.
سوال 527 :
دانشگاهها پولى به عنوان قرض (بورسيّه) به دانشجويان مى دهند و بعداً به تدريج پس مى گيرند، آيا اين پول خمس دارد.
جواب :
خمس ندارد.
سوال 528 :
اگر بعد از اتمام بافت قالى، بدون اين که سال بر آن بگذرد، آن را بفروشند و به مصرفى برسانند، خمس دارد؟
جواب :
هرگاه سال خمسى بر آن نگذشته، خمس ندارد.
سوال 529 :
چنانچه شغل و درآمد فرد از قاليبافى نباشد، بلکه قالى صرفاً جنبه کمک هزينه زندگى داشته باشد، آيا خمس دارد؟
جواب :
فرقى نمى کند، اگر سال بر آن گذشته باشد خمس دارد.
سوال 530 :
افرادى که سال خمسى دارند، اگر هنگام حساب سال قالى ناتمام باشد، خمس آن را چگونه حساب کنند؟
جواب :
جزء درآمد سال بعد حساب مى شود.
سوال 531 :
زيد براى احيا کردن زمين موات نهرى کشيده و قسمتى از آن زمين را قبل از گذشتن سال احيا نموده است. آيا به اين زمين خمس تعلّق مى گيرد؟ حکم قسمت ديگر آن زمين که بعد از گذشتن سال احيا نموده چيست؟
جواب :
آن قسمت که قبل از گذشتن سال احيا نموده، مشمول خمس است و بقيّه در آينده مشمول خمس مى شود.
سوال 532 :
کسى مقدارى از پول خود را به صورت مضاربه سرمايه گذارى کرده است، اگر سال بر اين پول، که اصل سرمايه است، بگذرد و همچنان با آن معامله کند، آيا خمس دارد؟
جواب :
اگر خمس آن پول را قبلاً داده، اصل پول خمس ندارد و الاّ بايد خمس آن را بدهد; ولى منافع آن در هر حال خمس دارد.
سوال 533 :
آيا به پولى که در بانک مسکن، جهت تهيّه مسکن گذاشته مى شود، و چندين سال مى گذرد تا منزل آماده شود، خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
اگر پول را براى اين گذارده که وام بيشتر بگيرد خمس دارد، و اگر پول پيش پرداخت مسکن است خمس ندارد.
سوال 534 :
آيا به جوايز بانکى خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
احتياط واجب آن است که خمس آن را بدهند.
سوال 535 :
شخصى مبلغى را در بانک به عنوان پس انداز بلند مدّت 5 ساله سرمايه گذارى مى کند، پس از مدّتى متوجّه مى شود که خمس آن مبلغ را نداده است. اگر بخواهد حساب را ببندد بانک سودهاى متعلّقه را کسر مى نمايد و به مقدار کمى تقليل مى دهد، آيا اين شخص بايد فوراً حساب بانکى را ببندد تا مبلغ خمس را جدا کند، يا مى تواند در انتهاى پنج سال خمس اصل مال و سود آن را با هم بدهد؟ آيا مى تواند خمس مال را از پول ديگرى بپردازد تا حساب بانکى بسته نشود؟
جواب :
مجاز است که خمس آن را از مال ديگرى بپردازد، و اگر مال ديگرى ندارد به او اجازه مى دهيم خمس خود را تا پايان مدّت تأخير بيندازد.
سوال 536 :
يک سال و نيم است به استخدام سازمان بهزيستى درآمده ام و ماهيانه 30 هزار تومان حقوق مى گيرم، با توجّه به اين که مجرّد هستم و در خانه پدرى مى باشم، حقوق ماهيانه ام را در حساب کوتاه مدّت بانکى به صورت پس انداز جمع نموده ام; لطفاً بفرماييد:
الف) آيا به اين حساب پس انداز خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
آرى، خمس تعلّق مى گيرد; ولى در صورت نياز مبرم به شما اجازه مى دهيم خمس را به تأخير بيندازيد.
ب) بهره اى که به اين پس انداز تعلّق مى گيرد، چه حکمى دارد؟
جواب :
چنانچه شرط خاصّى در مورد پس انداز نکرده باشيد و خود آنها بهره اى بدهند; اشکالى ندارد، ولى خمس به آن تعلّق مى گيرد.
سوال 537 :
آيا به پولى که پدر و مادر به فرزندانشان، به عنوان بخشش يا هزينه تحصيل مى دهند، با گذشت سال خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
چنانچه تمليک کرده باشند و اضافه از هزينه سال باشد، بنابر احتياط واجب خمس دارد.
سوال 538 :
اين جانب در کارخانجات مخابراتى مشغول به کار مى باشم و در وقت اضافى اقدام به طرّاحى و ساخت تعدادى ابزار نموده و از آنها درآمد خوبى به دست مى آورم، با توجّه به اين که ابزارهاى فوق بايد با دستگاه اجاره اى تکميل شده و قطعه توليد نمايد، آيا به آنها خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
چنانچه با دادن خمس آنها مشکلى براى زندگى شما پيدا نشود، بايد خمس آن را بدهيد.
سوال 539 :
آيا هزينه اى که صرف تصفيه فاضلابهاى خطرناک بعضى از صنايع مى شود، از هزينه هاى تحصيل کالا محسوب شده و از پرداخت خمس معاف است؟
جواب :
اين هزينه ها جزء هزينه کالاست و خمس تنها به سود تعلّق مى گيرد.
سوال 540 :
آقاى زيد احتياج به لباس و فرش دارد، ولى پشمى را که در دسترس دارد کم است، به همين جهت چند سال پشم را جمع کرده و لباس و فرش درست مى کند، آيا به اين پشم که سال بر آن گذشته خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
اگر براى لباس و مانند آن کنار گذاشته و تهيّه لباس جز از اين راه ميسّر نيست، خمس ندارد.
سوال 541 :
شخصى مبلغى پول جهت تشرّف به زيارت خانه خدا در بانک وديعه گذاشته است، آيا به آن پول خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
خمس ندارد.
سوال 542 :
خانمى زمين موروثى پدرى را فروخته و با پول آن جهت عزيمت به حج، خود و فرزندانش ثبت نام نموده و امسال اسامى آنان اعلام شده است، آيا در صورت گذشتن يک سال يا بيشتر بر زمين يا پول زمين، خمس به آن تعلّق مى گيرد؟
جواب :
ارث مشمول خمس نيست; مگر اين که قيمت زمين از زمانى که مال الارث به او منتقل شده، افزايش يافته باشد که به افزايش آن خمس تعلّق مى گيرد، اگر قبل از گذشتن سال آن را براى نام نويسى هزينه کرده، در اين صورت چيزى بر او نيست.
سوال 543 :
آيا به سرمايه خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
سرمايه خمس دارد; مگر اين که اداى خمس سبب شود که نتواند به وسيله بقيّه، زندگى خود را اداره کند.
سوال 544 :
آيا به موادّ مصرفى مورد نياز، مانند موادّ غذايى موجود در منزل که مقدارى از آن به مصرف رسيده و مقدارى از آن در انتهاى سال خمسى باقى مى ماند، خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
تمام اين ها خمس دارد، و مى توان مبلغى بطور تخمين براى آنها در نظر گرفت، و به قيمت روز در بازار آزاد محاسبه مى شود.
سوال 545 :
آيا به پول کسانى که خمس اموال خود را نمى پردازند و به مساجد و يا حسينيّه ها کمک مى کنند، خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
اگر در همان سال درآمد، هديه کنند خمس ندارد، و اگر يقين داريد که آن پول غير مخمّس است، بايد خمس آن را داد و سپس مصرف کرد; ولى براى اين که مؤمنين در زحمت نيفتند ما در اين گونه موارد اجازه مى دهيم آن خمس را در همان مسجد يا حسينيّه مصرف کنند.
سوال 546 :
آيا کسى که ماليات مى پردازد، آن مقدار جزء خمس و زکات او حساب مى شود؟
جواب :
ماليات جزء خمس حساب نمى شود; بلکه مانند مال الاجاره منزل يا اجرت دکتر و کارگر است. اگر مثلاً شما کارگرى را استخدام کنيد که کوچه شما را تميز کند، آيا هزينه آن از باب خمس حساب مى شود، يا مؤونه سال شماست؟ مصارف ماليات همه از اين قبيل است.
سوال 547 :
از آن جا که سيگار جزء مؤونه شرعى نيست، آيا بايد خمس آن پرداخت شود؟
جواب :
استعمال دخانيات و از جمله سيگار مطلقاً جايز نيست و پولى که در اين راه مصرف مى شود، جزء مؤونه زندگى نيست.
سوال 548 :
افراد مجرّد از درآمد بين سال به مرور زمان لوازم ازدواج تهيّه مى کنند; چون در وقت حاجت، تمکّن تهيّه آن را ندارند، آيا اين وسايل جزء مؤونه حساب مى شود، يا خمس دارد؟
جواب :
در صورتى که اين کار در ميان مردم رايج باشد و به صورت هزينه معمولى درآيد، خمس ندارد.
سوال 549 :
در مسأله 1506 توضيح المسائل فرموده ايد: «وسايل مورد نياز که در اثناى سال مى خرد، اگر بعداً از آنها بى نياز شود، خمس ندارد»، آيا کتاب داستانى که شخص مى خرد و يک بار مى خواند و ديگر به درد او نمى خورد، خمس دارد؟
جواب :
خمس ندارد.
سوال 550 :
کسى که چندين سال خمس اموالش را نداده و به ياد ندارد که هر سال چقدر پس انداز کرده است، چگونه بايد تسويه حساب کند؟ آيا مى توان مبلغ خمس را کنار گذاشت و بعداً پرداخت کرد، يا بايد حتماً سر سال پرداخت نمود؟
جواب :
آنچه مربوط به خانه و وسايل زندگى است، خمس ندارد، بقيّه را محاسبه نمايد و خمس آن را بپردازد و در صورت شک با حاکم شرع مصالحه مى کند، و پرداختن خمس از آغاز سال جايز است.
سوال 551 :
عالمى در شهر ماست که اموال مشمول خمس را بر مبناى پول زمان خريد محاسبه مى نمايد، آيا طريقه عمل کردن ايشان صحيح است؟
جواب :
خمس بر اساس قيمت فعلى است; ولى اگر براى پرداخت کننده مشکل و سنگين باشد، مى توان به قيمت سابق محاسبه کرد; مشروط بر اين که هرگاه ملک را بفروشند، خمس تفاوت را بدهند.
سوال 552 :
شخصى در امرار معاش ساليانه خود به زمين مزروعى احتياج دارد و غير از آن زمين، منبع درآمد ديگرى ندارد. به همين جهت گاو و گوسفندانى را فقط براى کود آنها نگهدارى مى کند (لازم به ذکر است زمين مذکور بدون کود، ابداً زراعت نمى دهد)، از شير و پشم و موى حيوانات مذکور نيز استفاده مى کند; ولى مقصود از نگهدارى حيوانات همان طور که گفته شد استفاده از کود آنهاست. آيا حيوانات مذکور خمس دارد؟
جواب :
حيواناتى که براى کود نگهدارى مى شود، جزء سرمايه است و خمس دارد.
1. شرح آن در مبحث خمس حلال مخلوط به حرام خواهد آمد