عمل بدون تقليد
س . عمل جاهلِ قاصر را، بيان فرماييد.
ج . جاهل قاصِر، عملى که کرده است، مثل نماز و صحيح دانسته است و قربةً الى اللّه به جا آورده، اگر عملش با رأى مجتهد حىّ اعلم ـ که در زمان عمل، مکلّف به تقليد او بوده نه در زمان تنبّه ـ مطابق افتاد، عملش صحيح است، والاّ فلا.
س . صحّت و فسادِ عملِ جاهل مقصِّر را بيان فرماييد.
ج . اگر فرض شود که عمل را به قصد قربت کرده و به رأى مجتهدِ حىِّ اعلم مطابق افتاده، عملش صحيح است، و اگر مطابق نيفتاده، عملش باطل است.
1 . اين احتياط در غير وقايع متعدّده غير مرتبطه، ترک نشود. و مانند اعلميّت است اورعيّت على الاظهر.
2 . يا احد المتساويين در علم و ساير صفات لازمه، و همچنين است حال در مقصّر در مسأله آتيه، لکن جاهل قاصر، به مورد قصور، مکلّف نبوده؛ و در مثل وجوب قضا، متَّبع، فتواى مقلَّد بعد از تمکّن است.
و در مقصّر اگر موافق با رأى اعلم يا مقلَّدِ حال العمل بوده، پس اظهر، تحقّق تقليد است، اگر چه اسنادى که طريقيّت دارد براى امتثال نبوده [ است ].
و همچنين در صورت مخالفت، اگر موافق با رأى مقلَّدِ بعدى باشد، به نحوى که به فتواى او، اعاده يا قضا نداشته باشد، مى‌تواند استناد به آن نمايد در نفى اعاده و قضا؛ و همچنين [ است در صورت ]، تشخيص مکلَّف، موافقت با واقع را، يا عدم لزوم اعاده و قضا را به اجتهاد خودش.
و امّا در صورت شک در موافقت و عدمش، پس با عدم محفوظيّتِ صورت عمل، مى‌تواند حکم به صحّت اعمال گذشته نمايد.