سجود
مسأله 1054 :
نمازگزار بايد در هر رکعت از نمازهاي واجب ومستحبّ، بعد ازرکوع دو سجده کند وسجده آن است که پيشاني وکف دو دست وسر دو زانو وسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.
مسأله 1055 :
دو سجده روي هم يک رکن است که اگر کسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي هر دو را ترک کند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
مسأله 1056 :
اگر عمداً يک سجده کم يا زياد کند، نماز باطل مي‌شود و اگر سهواً يک سجده کم کند حکم آن بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1057 :
اگر پيشاني را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد، سجده نکرده است، اگرچه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذکر نگويد، سجده صحيح است.
مسأله 1058 :
بايد در سجده سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّيَ الأعْلي وَبِحَمْدِهِ» بگويد و احتياطاً مطلق ذکر کافي نيست. چنانچه در رکوع گذشت و بايد اين کلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود ومستحبّ است «سُبْحانَ رَبِّيَ الأعْلَي وَبِحَمْدِهِ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مسأله 1059 :
در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد وموقع گفتن ذکر مستحبّ هم اگر آن را به قصد ذکري که براي سجده دستور داده‌اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1060 :
اگر پيش از آن که پيشاني به زمين برسد وبدن آرام بگيرد، عمداً ذکر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مسأله 1061 :
اگر پيش از آن که پيشاني به زمين برسد وبدن آرام بگيرد، سهواً ذکر سجده را بگويد و پيش از آن که سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه کرده است، بايد دوباره در حال آرام بودن، ذکر رابگويد چنانچه در رکوع گذشت.
مسأله 1062 :
اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پيش از آرام گرفتن بدن ذکر را گفته، يا پيش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
مسأله 1063 :
اگر موقعي که ذکر سجده را مي‌گويد، يکي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل مي‌شود ولي موقعي که مشغول ذکر نيست، اگر غير از پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد ودوباره بگذارد اشکال ندارد.
مسأله 1064 :
اگر پيش از تمام شدن ذکر سجده، سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي‌تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يک سجده حساب کند، ولي اگر جاهاي ديگر را سهواً از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذکر را بگويد.
مسأله 1065 :
بعد از تمام شدن ذکر سجده اوّل، بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1066 :
جاي پيشاني نمازگزار بايد با جاي پاي او مساوي باشد و اگر به مقدار چهار انگشت بسته بلندتر يا پست‌تر باشد عيبي ندارد.
مسأله 1067 :
در زمين سراشيب که سراشيبي آن درست معلوم نيست، اگر بلندي جاي پيشاني نمازگزار از موقف او به مقدار چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشکال ندارد.
مسأله 1068 :
اگر پيشاني را به چيزي بگذارد که از جاي انگشتهاي پا از جايي که ايستاده بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است که نمي‌گويند در حال سجده است، بايد سر را بردارد و به چيزي که بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بگذارد و اگر بلندي آن به قدري است که مي‌گويند در حال سجده است، واجب آن است که پيشاني را بروي چيزي که بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بکشد و اگر کشيدن پيشاني ممکن نيست، بنابر احتياط واجب بايد سجده را تدارک نمايد ونماز را تمام کند و دوباره بخواند.
مسأله 1069 :
بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده مي‌کند، چيزي نباشد پس اگر مهر به قدري چرک باشد که پيشاني به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير کرده باشد، اشکال ندارد.
مسأله 1070 :
در سجده بايد کف دست را به زمين بگذارد ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد، و اگر پشت دست ممکن نباشد، بايد مچ دسترا بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج هر جا را که مي‌تواند، بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست، گذاشتن بازو کافي است.
مسأله 1071 :
در سجده بنابر احتياط واجب سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاي ديگر پا، يا روي پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد، نماز باطل است و کسي که به واسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اينطور خوانده، بايد دوباره بخواند.
مسأله 1072 :
کسي که مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيّه آن را به زمين بگذارد و اگر چيزي از آن نمانده يا اگر مانده خيلي کوتاه است، بايد بقيّه انگشتان را بگذارد، و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد هر مقداري از پا باقي مانده به زمين بگذارد و بهتر آن است که جاي شست بريده را به زمين بگذارد.
مسأله 1073 :
اگر بطور غير معمول سجده کند، مثلاً سينه وشکم را به زمين بچسباند، يا پاها را دراز کند اگرچه هفت عضوي که گفته شد به زمين برسد وصدق سجود في الجمله بشود، بنابر احتياط واجب نماز را اعاده کند.
مسأله 1074 :
مهر يا چيز ديگري که بر آن سجده مي‌کند، بايد پاک باشد ولي اگر مثلاً مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يک طرف مهر نجس باشد و پيشاني را بطرف پاک آن بگذارد، اشکال ندارد.
مسأله 1075 :
اگر در پيشاني دمل ومانند آن باشد، چنانچه ممکن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده کند، و اگر ممکن نيست بايد زمين را گود کند ودمل را در گودال وجاي سالم را به مقداري که براي سجده کافي است بر زمين بگذارد.
مسأله 1076 :
اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد، بايد به يکي از دو طرف پيشاني سجده کند و احتياط مستحبّ تقديم طرف راست است و اگر ممکن نيست، به چانه و اگر به چانه هم ممکن نيست، بايد به هر جايي از صورت يا جلوي سر که ممکن است سجده کند و احتياط واجب آن است که خم شود و با ابرو سجده کند و اگر با ابرو هم ممکن نيست بيني را بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست به هر جوري که ممکن باشد کافي است.
مسأله 1077 :
کسي که نمي‌تواند پيشاني را به زمين برساند، بايد به قدري که مي‌تواند خم شود ومهر يا چيز ديگري را که سجده بر آن صحيح است روي چيز بلند گذاشته وطوري بايد پيشاني را بر آن بگذارد که بگويند سجده کرده است، ولي بايد کف دستها وزانوها وانگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.
مسأله 1078 :
کسي که هيچ نمي‌تواند خم شود، بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره کند و اگر نتواند، بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر صورت احيتاط واجب آن است که اگر مي‌تواند مهر را بلند و به پيشاني بگذارد و اگر با سر يا چشمها هم نمي‌تواند اشاره کند، بايد در قلب نيّت سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست ومانند آن براي سجده اشاره نمايد.
مسأله 1079 :
کسي که نمي‌تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده کند و چنانچه مي‌تواند براي سجده با سر اشاره کند و اگر نمي‌تواند، با چشمها اشاره نمايد و اگر اين را هم نمي‌تواند، در قلب نيّت سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست ومانند آن براي سجده اشاره نمايد.
مسأله 1080 :
اگر پيشاني بي‌اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد، واين يک سجده حساب مي‌شود، چه ذکر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد، رويهم يک سجده حساب مي‌شود و اگر ذکر نگفته باشد بايد بگويد.
مسأله 1081 :
جايي که انسان بايد تقيّه کند مي‌تواند بر فرش ومانند آن سجده نمايد در صورتي که عرفاً چاره ندارد، ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي که سجده بر آن صحيح مي‌باشد، طوري سجده کند که بزحمت نيفتد، نبايد بر فرش ومانند آن سجده نمايد.
مسأله 1082 :
اگر روي تشک پر يا چيز ديگري که بدن روي آن آرام نمي‌گيرد سجده کند، باطل است.
مسأله 1083 :
اگر انسان ناچار شود که در زمين گل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن ولباس براي او مشقّت ندارد، بايد سجده وتشهّد را بطور معمول بجا آورد و اگر مشقّت دارد مي‌تواند در حالي که ايستاده، براي سجده با سر اشاره کند وتشهّد را ايستاده بخواند و اگر سجده وتشهّد را بطور معمول هم بجا آورد، نمازش صحيح است.
مسأله 1084 :
در رکعت اوّل ورکعت سومي که تشهّد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر وعصر وعشا بنابر احتياط واجب، بايد بعد از سجده دوم قدري بي‌حرکت بنشيند و بعد برخيزد.
چيزهائي که سجده بر آنها صحيح است
مسأله 1085 :
بايد بر زمين وچيزهاي غير خوراکي که از زمين مي‌رويند مانند چوب وبرگ درخت، سجده کرد وسجده بر چيزهاي خوراکي وپوشاکي ومعدني صحيح نيست.
مسأله 1086 :
احتياط واجب آن است که بر برگ مو سجده نکنند.
مسأله 1087 :
سجده بر چيزهائي که از زمين مي‌رويد وخوراک حيوان است مثل علف وکاه صحيح است.
مسأله 1088 :
سجده بر گلهايي که خوراکي نيستند، صحيح است ولي سجده بر دواهاي خوراکي که از زمين مي‌رويد مانند گل گاو زبان صحيح نيست.
مسأله 1089 :
سجده بر گياهي که خوردن آن در بعضي از شهرها معمول است و در شهرهاي ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست، اگر آن ميوه‌هاي نارس استعداد خوردن را داشته باشد.
مسأله 1090 :
سجده بر سنگ آهک وسنگ گچ صحيح است و احتياط واجب آن است که در حال اختيار به گچ وآهک پخته وآجر وکوزه گلي ومانند آن سجده نکنند.
مسأله 1091 :
اگر کاغذي را از چيزي که سجده بر آن صحيح است مثلاً از کاه ساخته باشند مي‌شود بر آن سجده کرد، بلکه سجده بر کاغذي که از پنبه ومانند آن ساخته شده نيز جائز است.
مسأله 1092 :
براي سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيّد الشهداء$ مي‌باشد، بعد از آن خاک، و بعد از آن سنگ و بعد از سنگ، گياه است.
مسأله 1093 :
اگر چيزي که سجده بر آن صحيح است ندارد، يا اگر دارد به واسطه سرما يا گرماي زياد ومانند اينها نمي‌تواند بر آن سجده کند، چنانچه لباس او از کتان يا پنبه است، بايد به لباسش سجده کند و احتياط مستحبّ آن است که اگر در اين حال با خود چيز معدني داشته باشد مانند عقيق سجده بر لباس کند، وبرعقيق ننمايد و اگر از چيز ديگر است، بايد بر پشت دست سجده کند و احتياط مستحبّ بلکه اقوي آن است که در اين حال سجده بر پشت دست را بر چيز معدني مقدّم بدارد.
مسأله 1094 :
سجده بر گل و خـاک سستي که پيشـاني روي آن آرام نمي‌گيرد، باطل است.
مسأله 1095 :
اگر در سجده اوّل، مهر به پيشاني بچسبد واجب است آن را جدا کند و اگر بدون اين که مهر را بردارد، دوباره به سجده رود، احتياط واجب آن است که نماز را اعاده نمايد.
مسأله 1096 :
اگر در بين نماز چيزي که بر آن سجده مي‌کند گم شود وچيزي که سجده بر آن صحيح است نداشته باشد، چنانچه وقت وسعت دارد،بايد نماز را بشکند، اگرچه بنابر احتياط مستحبّ نماز را تمام و بعد اعاده کند، و‌اگر وقت تنگ است، بايد به دستوري که در «مسأله 1093» بيان شد عمل‌نمايد.
مسأله 1097 :
هرگاه در حال سجده بفهمد پيشاني را بر چيزي گذاشته که سجده بر آن باطل است، اگر ممکن باشد پيشاني را از روي آن به روي چيزي که سجده بر آن صحيح است بکشد و اگر ممکن نباشد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، بايد نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است، بايد به دستوري که در «مسأله 1093» ذکر شد عمل نمايد.
مسأله 1098 :
اگر بعد از سجده بفهمد پيشاني را روي چيزي گذاشته که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد.
مسأله 1099 :
سجده کردن براي غير خداوند متعال حرام مي‌باشد وبعضي از مردم عوام که مقابل امامان پيشاني را به زمين مي‌گذارند، اگر براي شکر خداوند متعال باشد، اشکال ندارد وگرنه حرام است.
مستحبّات ومکروهات سجده
مسأله 1100 :
در سجده چند چيز مستحبّ است:
1ـ کسي که ايستاده نماز مي‌خواند، بعد از آن که سر از رکوع برداشت وکاملاً ايستاد و کسي که نشسته نماز مي‌خواند، بعد از آن که کاملاً نشست، براي رفتن به سجده تکبير بگويد.
2ـ موقعي که مرد مي‌خواهد به سجده برود، اوّل دستها را و زن اوّل زانوها را بر زمين بگذارد.
3ـ بيني را به مهر يا چيزي که سجده بر آن صحيح است بگذارد.
4ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند وبرابر گوش بگذارد، به طوري که سر آنها روبه قبله باشد.
5ـ در سجده دعا کند و از خداوند حاجت بخواهد واين دعا رابخواند: «يا خَيْرَ المَسْؤُلينَ وَيا خَيْرَ المُعْطِينَ ارْزُقْني وَارْزُقْ عِيالِي مِنْ فِضْلِکَ فَإنَّکَ ذو الفَضْلِ العَظيم» يعني اي بهترين کسي که از او سوال مي‌کنند واي بهترين عطا کنندگان، روزي بده به من وعيال من از فضل خودت، پس بدرستي که تو داراي فضل بزرگي.
6ـ بعد از سجده‌بر ران چپ بنشيند وروي پاي‌راست‌را بر کف پاي چپ بگذارد.
7ـ بعد از هر سجده وقتي نشست وبدنش آرام گرفت، تکبير بگويد.
8ـ بعد از سجده اوّل بدنش که آرام گرفت «استَغْفِرُ اللّهَ رَبِّي وَأَتوبُ إلَيْه» بگويد.
9ـ سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روي رانها بگذارد.
10ـ براي رفتن به سجده دوم، در حال آرامي بدن، «اللّهُ أکْبَر» بگويد.
11ـ در سجده‌ها صلوات بفرستد، ولي آن را به قصد ذکري که در سجده دستور داده‌اند نگويد.
12ـ در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد.
13ـ مردها آرنجها وشکم را به زمين نچسبانند وبازوها را از پهلو جدا نگاه دارند، و زنها آرنجها وشکم را بر زمين بگذارند واعضاء بدن را بيکديگر بچسبانند ومستحبّات ديگر سجده در کتابهاي مفصّل گفته شده است.
*مسأله 1101# قرآن خواندن در سجده، مکروه است و نيز مکروه است براي برطرف کردن گردوغبار، جاي سجده را فوت کند و اگر در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان بيرون آيد، نماز باطل است وغير از اينها مکروهات ديگري هم در کتابهاي مفصّل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
مسأله 1102 :
در هريک از چهار سوره والنجم واقرء والم تنزيل وحم سجده يک آيه سجده است، که اگر انسان بخواند يا بشنود، بعد از تمام شدن آن آيه، بايد فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت يادش آمد بايد سجده نمايد و اگر در بين نماز بشنود به دستوري که در «مسأله 994» گذشت بايد عمل نمايد.
مسأله 1103 :
اگر انسان موقعي که آيه سجده را مي‌خواند، از ديگري هم بشنود بنابر احتياط واجب بايد دو سجده نمايد.
مسأله 1104 :
در غير نماز اگر در حال سجده، آيه سجده را بخواند يا بشنود، سر از سجده بردارد ودوباره سجده کند.
مسأله 1105 :
اگر انسان از بچه غير مميّز که خوب وبد را نمي‌فهمد، يا از کسي که قصد خواندن قرآن ندارد، آيه سجده را بشنود، احتياط واجب آن است که سجده کند و همچنين است اگر مثلاً از گرامافون و راديو آيه سجده را بشنود.
مسأله 1106 :
در سجده واجب قرآن، بايد جاي انسان غصبي نباشد و بنابر احتياط واجب جاي پيشاني او از جاي زانوها وسر انگشتانش بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد، ولي لازم نيست با وضو يا غسل ورو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند وبدن وجاي پيشاني او پاک باشد و نيز چيزهائي که در لباس نمازگزار شرط مي‌باشد، در لباس او شرط نيست امّا اگر لباس او غصبي است، چنانچه سجده کردن، تصرّف در آن لباس باشد، سجده باطل است.
مسأله 1107 :
احتياط واجب آن است که در سجده واجب قرآن، پيشاني را بر مهر يا چيز ديگري که سجده بر آن صحيح است گذاشته وجاهاي ديگر بدن را به دستوري که در سجده نماز گفته شد بر زمين بگذارد.
مسأله 1108 :
هرگاه در سجده واجب قرآن پيشاني را به قصد سجده بر زمين بگذارد، اگرچه ذکر نگويد کافي است وگفتن ذکر مستحبّ است و بهتر است بگويد: «لا إلهَ إلا اللّهُ حَقَّاً حَقّا، لا إلهَ إلاّ اللّهُ ايماناً وَتَصْدِيقاً، لا إلهَ إلاّ اللّهُ عُبودِيَّةًً وَرِقّاً،سَجَدتُ لَکَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً لا مُسْتَنْکِفَاً وَلا مُسْتَکْبِراً، بَلْ أنَا عَبْد ذَليل ضَعيف خائِف مُسْتَجير».