سجود
مسأله 1048 :
نمازگزار بايد در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پيشانى و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
مسأله 1049 :
واجب نيست که همه پيشانى را بر زمين بگذارد بلکه اگر به اندازه يک درهم يا پهناى يک ناخن باشد کفايت مى‌کند و سجده بر دانه‌هاى تسبيح گلى يا چوبى و ماسه صحيح است.
مسأله 1050 :
دو سجده روى هم يک رکن است که اگر کسى در نماز واجب عمداً يا از روى فراموشى هر دو را ترک کند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد نمازش باطل است.
مسأله 1051 :
اگر عمداً يک سجده کم يا زياد کند، نماز باطل مى‌شود و اگر سهواً يک سجده کم کند نمازش باطل نمى‌شود.
مسأله 1052 :
اگر پيشانى را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد، سجده نکرده است؛ اگرچه جاهاى ديگر به زمين برسد ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهواً جاهاى ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذکر نگويد سجده صحيح است.
مسأله 1053 :
در سجده هر ذکرى بگويد کافى است به شرط آن که در حال اختيار مقدار ذکر از سه مرتبه «سبحان اللَّه» يا يک مرتبه «سُبحانَ رَبِّي الاَعلى وَ بِحَمدِهِ» کمتر نباشد و مستحب است «سُبحانَ ربِّي الاَعلى وَ بِحَمدِهِ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه يا بيشتر به همين ترتيب، بگويد.
مسأله 1054 :
در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده‌اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1055 :
اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذکر سجده را بگويد، بايد بعد از رسيدن پيشانى به زمين و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگويد و اگر به همان ذکر اوّل اکتفاء کند نمازش باطل است و همچنين اگر نمازگزار پيش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.
مسأله 1056 :
اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهواً ذکر سجده را بگويد و پيش از آن که سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذکر را بگويد.
مسأله 1057 :
اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پيش از آرام گرفتن بدن، ذکر را گفته يا پيش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته نمازش صحيح است.
مسأله 1058 :
اگر موقعى که ذکر سجده را مى‌گويد، يکى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل مى‌شود ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نيست، اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.
مسأله 1059 :
اگر پيش از تمام شدن ذکر سجده سهواً پيشانى را از زمين بردارد نمى‌تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهواً از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذکر را بگويد.
مسأله 1060 :
بعد از تمام شدن ذکر سجده اوّل بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1061 :
جاى پيشانى نمازگزار بايد از محلّ دو انگشت بزرگ پا و سر زانوهاى او در موقع سجده، بلندتر يا پست‌تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در اين حکم فرقى بين زمين شيب دار و غير آن نيست.
مسأله 1062 :
اگر پيشانى را سهواً به چيزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندى آن به قدرى است که نمى‌گويند در حال سجده است، مى‌تواند سر را بردارد و به چيزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بگذارد و مى‌تواند سر را به روى آن، که به اندازه چهار انگشت يا کمتر است بکشد و اگر بلندى آن به قدرى است که مى‌گويند در حال سجده است واجب است پيشانى را از روى آن به روى چيزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بکشد و اگر کشيدن پيشانى ممکن نيست، بنابر احتياط واجب بايد پيشانى را بلند کند و بر موضعى که بلندى زايدى ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند يا رها کند و دوباره بخواند.
مسأله 1063 :
بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى‌کند چيزى نباشد پس اگر مهر به قدرى چرک باشد که پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغيير کرده باشد اشکال ندارد.
مسأله 1064 :
در سجده بايد کف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، احتياطاً مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند احتياطاً تا آرنج هر جا که مى‌تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست، گذاشتن بازو کافى است.
مسأله 1065 :
در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر به جاى آن دو، انگشتهاى ديگر پا، يا روى پا را به زمين بگذارد يا بواسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است.
مسأله 1066 :
کسى که مقدارى از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزى از آن نمانده، يا اگر مانده خيلى کوتاه است احتياطاً بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد، احتياطاً هر مقدارى از پا که باقى مانده به زمين بگذارد.
مسأله 1067 :
اگر به طور غير معمول سجده کند، مثلاً سينه و شکم را به زمين بچسباند، يا پاها را دراز کند، و هفت عضوى که گفته شد به زمين برساند، چنانچه بگويند سجده کرده نمازش صحيح است ولى اگر بگويند دراز کشيده و سجده صدق نکند نمازش باطل است.
مسأله 1068 :
مهر يا چيز ديگرى که بر آن سجده مى‌کند، بايد پاک باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، يا يک طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاک آن بگذارد اشکال ندارد.
مسأله 1069 :
اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده کند و اگر ممکن نيست بايد زمين را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمين بگذارد.
مسأله 1070 :
اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يکى از دو طرف پيشانى سجده کند و اگر ممکن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نيست بايد به هر جاى از صورت که ممکن است سجده کند و اگر به هيچ جاى از صورت ممکن نيست بايد با جلو سر سجده نمايد.
مسأله 1071 :
کسى که نمى‌تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى که مى‌تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را که سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد که عرفاً بگويند سجده کرده است، ولى بايد کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.
مسأله 1072 :
کسى که نمى‌تواند بحدّى خم شود که عرفاً به آن سجده گفته شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره کند و در اين صورت احتياط واجب آن است که اگر مى‌تواند به قدرى مهر را بلند کند که پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌تواند احتياط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پيشانى بگذارد و اگر با سر نمى‌تواند، با چشمها اشاره نمايد؛ که در اين صورت لازم نيست بقيه اعضاء روى زمين باشد يا چيزى که سجده بر آن صحيح است را روى پيشانى بگذارد؛ اگر چه رعايت احتياط خوب است. و اگر با سر يا چشمها هم نمى‌تواند اشاره کند بايد در قلب نيّت سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1073 :
کسى که نمى‌تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده کند و چنانچه مى‌تواند، براى سجده با سر اشاره کند و اگر نمى‌تواند، با چشمها اشاره نمايد و اگر اين را هم نمى‌تواند، در قلب نيّت سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1074 :
اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يک سجده حساب مى‌شود، چه ذکر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد، روى هم يک سجده حساب مى‌شود و اگر ذکر نگفته باشد بايد بگويد.
مسأله 1075 :
جايى که انسان بايد تقيه کند مى‌تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد ولى احتياط واجب آن است که در صورت امکان براى نماز به جاى ديگرى برود و يا در صورت نداشتن مشقّت نماز را اعاده کند.
مسأله 1076 :
اگر روى چيزى که بدن روى آن آرام نمى‌گيرد سجده کند باطل است ولى روى تشک پَر، يا چيز ديگرى که بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مى‌گيرد سجده کند اشکال ندارد.
مسأله 1077 :
اگر انسان ناچار شود که در زمين گل نماز بخواند و آلوده شدن بدن و لباس به گل براى او مشقّت دارد مى‌تواند در حالى که ايستاده است براى سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ايستاده بخواند.
مسأله 1078 :
در رکعت اوّل و رکعت سومى که تشهّد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا مستحبّ است بعد از سجده دوم قدرى بى حرکت بنشيند و بعد برخيزد.
چيزهايى که سجده بر آنها صحيح است
مسأله 1079 :
بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراکى که از زمين مى‌رويد، مانند چوب و برگ درخت سجده کرد و سجده بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى صحيح نيست و نيز سجده کردن بر چيزهايى که از اجزاء زمين شمرده نمى‌شود مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه و قير باطل است امّا سجده کردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشکال ندارد.
مسأله 1080 :
سجده کردن بر برگ درخت انگور تا زمانيکه تازه است و خوردن آن معمول است جايز نيست.
مسأله 1081 :
سجده بر چيزهايى که از زمين مى‌رويد و خوراک حيوان است مثل علف و کاه صحيح است.
مسأله 1082 :
سجده بر گلهايى که خوراکى نيستند، صحيح است ولى سجده بر گياهان داروئى مانند گل بنفشه و گل گاوزبان صحيح نيست.
مسأله 1083 :
سجده بر گياهى که خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست امّا سجده بر ميوه‌اى که خوردن آن متعارف نيست و سجده بر توتون صحيح است.
مسأله 1084 :
سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحيح است بلکه به گچ و آهک پخته و آجر و سفال و سيمان و مانند آن هم مى‌شود سجده کرد.
مسأله 1085 :
سجده بر کاغذ صحيح مى‌باشد و لازم نيست از چيزهايى که سجده بر آنها جايز است ساخته شده باشد.
مسأله 1086 :
براى سجده بهتر از هر چيز، تربت حضرت سيدالشهداء(ع) مى‌باشد، بعد از آن خاک، بعد از خاک سنگ و بعد از سنگ گياه است.
مسأله 1087 :
اگر چيزى که سجده بر آن صحيح است ندارد، يا اگر دارد بواسطه سرما يا گرماى زياد و مانند اينها نمى‌تواند بر آن سجده کند، بايد به لباسش اگر از کتان يا پنبه است، سجده کند و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آن هم ممکن نباشد به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مسأله 1088 :
سجده بر گل و خاک سستى که پيشانى روى آن آرام نمى‌گيرد اگر بعد از آن که مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشکال ندارد.
مسأله 1089 :
اگر در سجده اوّل، مهر به پيشانى بچسبد و بدون اين که مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشکال دارد. بلکه نماز باطل است و بايد اعاده کند.
مسأله 1090 :
اگر در بين نماز چيزى که بر آن سجده مى‌کند گم شود و چيزى که سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد، بايد نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است، بايد به لباسش اگر از پنبه يا کتان است سجده کند و اگر آن هم ممکن نيست بر پشت دست، و اگر آن هم نمى‌شود، به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مسأله 1091 :
هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است، اگر ممکن باشد، بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى که سجده بر آن صحيح است بکشد و اگر ممکن نباشد و وقت نماز وسعت داشته باشد و قبل از بلند کردن سر از سجده متوجّه شود نماز را رها کند و دوباره بخواند و امّا اگر بعد از بلند کردن سر متوجّه شد نمازش صحيح است و در هر دو صورت در تنگى وقت نماز صحيح است.
مسأله 1092 :
اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد.
مسأله 1093 :
سجده کردن براى غير خداوند متعال حرام مى‌باشد و بعضى از مردم عوام که مقابل قبر امامان: پيشانى را به زمين مى‌گذارند، اگر براى شکر خداوند متعال باشد، اشکال ندارد وگرنه حرام است.