احکام قـرض (آیت الله محمد تقی بهجت (ره))

احکام قـرض

قرض دادن از کارهاي مستحبي است که در آيات قرآن و اخبار راجع به آن زياد سفارش شده است، از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) روايت شده که هر کس به برادر مسلمان خود قرض بدهد مال او زياد مي شود و ملائکه بر او رحمت مي فرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند، بدون حساب و بسرعت از صراط مي گذرد و کسي که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد، بهشت بر او حرام مي شود. و نيز در روايتي آمده است ثواب صدقه ده برابر است و ثواب قرض هيجده برابر.

مسأله 2378 :

در قرض لازم نيست صيغه بخوانند بلکه اگر چيزي را به نيت قرض به کسي بدهد و او هم به همين قصد بگيرد، صحيح است.

مسأله 2379 :

اگر در قرض شرط کنند که در وقت معين آن را بپردازند پيش از رسيدن آن وقت، لازم نيست طلبکار قبول کند ولي اگر تعيين وقت فقط براي همراهي با بدهکار باشد چنانچه پيش از آن وقت هم قرض را بدهند بايد قبول نمايد.

مسأله 2380 :

اگر در صيغه قرض براي پرداخت آن مدتي قرار دهند، طلبکار پيش از تمام شدن آن مدت نمي تواند طلب خود را مطالبه نمايد ولي اگر مدت نداشته باشد، طلبکار هر وقت بخواهد، مي تواند طلب خود را مطالبه نمايد.

مسأله 2381 :

اگر طلبکار طلب خود را در موقعي که حق دارد مطالبه کند، چنانچه بدهکار بتواند بدهي خود را بدهد، بايد فوراً آن را بپردازد و اگر تأخير بيندازد گناهکار است.

مسأله 2382 :

اگر بدهکار غير از خانه اي که مناسب شأن اوست و در آن نشسته و اثاثيه منزل و چيزهاي ديگري که به آنها احتياج دارد، چيزي نداشته باشد طلبکار نمي تواند طلب خود را از او مطالبه نمايد، بلکه بايد صبر کند تا بتواند بدهي خود را بدهد.

مسأله 2383 :

کسي که بدهکار است و نمي تواند بدهي خود را بدهد چنانچه بتواند کاسبي کند و براي او حرج نباشد واجب است که کسب کند و بدهي خود را بدهد.

مسأله 2384 :

کسي که دسترسي به طلبکار خود ندارد، چنانچه اميد نداشته باشد که او يا وارث او را پيدا کند، بنابر احتياط بايد با اجازه مجتهد جامع الشرائط طلب او را به فقير بدهد، و اگر طلبکار او سيّد نباشد احتياط واجب آنستکه طلب او را به سيّد فقير ندهد.

مسأله 2385 :

اگر مال ميت بيشتر از خرج واجب کفن و دفن و بدهي او نباشد، بايد مالش را به همين مصرفها برسانند و به وارث او چيزي نمي رسد.

مسأله 2386 :

اگر کسي مقداري پول طلا يا نقره يا چيزهاي مثلي ديگر را قرض کند و قيمت آن کم شود، يا چند برابر گردد، چنانچه همان مقدار را که گرفته پس بدهد کافي است، ولي اگر هر دو به غير آن راضي شوند اشکال ندارد.

مسأله 2387 :

اگر مالي را که قرض کرده از بين نرفته باشد و صاحب مال، همان را مطالبه کند احتياط مستحب آن است که بدهکار، همان مال را به او بدهد.

مسأله 2388 :

اگر کسي که قرض مي دهد شرط کند که زيادتر از مقداري که مي دهد بگيرد، مثلا يک من گندم بدهد و شرط کند که يک من و پنج سير بگيرد، يا ده تخم مرغ بدهد که يازده تا بگيرد، ربا و حرام است بلکه اگر قرار بگذارد که بدهکار کاري براي او انجام دهد، يا چيزي را که قرض کرده با مقداري جنس ديگر پس دهد، مثلا شرط کند يک توماني را که قرض کرده با يک کبريت پس دهد، ربا و حرام است و نيز اگر با او شرط کند که چيزي را که قرض مي گيرد به طور مخصوص پس دهد، مثلا مقداري طلاي نساخته به او بدهد و شرط کند که ساخته پس بگيرد، باز هم ربا و حرام مي باشد. ولي اگر بدون اين که شرط کند، خود بدهکار زيادتر از آنچه قرض کرده پس بدهد اشکال ندارد بلکه مستحب است.

مسأله 2389 :

ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است، و کسي که قرض ربايي گرفته مالک آن نمي شود و نمي تواند در آن تصرف کند ولي چنانچه طوري باشد که اگر قرار ربا را هم نداده بودند، صاحب پول راضي بوده که گيرنده قرض در آن پول تصرّف کند، قرض گيرنده مي تواند در آن بدون اشکال تصرّف نمايد.

مسأله 2390 :

اگر گندم يا بذر ديگري را به طور قرض ربايي بگيرد و با آن زراعت کند، حاصلي که از آن به دست مي آيد مال قرض دهنده است.

مسأله 2391 :

اگر لباسي را بذمّه بخرد و بعداً از پولي که بابت ربا گرفته، يا از پول حلالي که مخلوط با ربا است به صاحب لباس بدهد چنانچه موقع خريداري قصد داشته از اين پول بدهد پوشيدن آن لباس جايز نيست و نماز خواندن در آن بنابر احتياط باطل است، و اگر در هنگام خريد چنين قصدي نداشته باشد پوشيدن آن لباس جايز و نماز در آن صحيح است و نيز اگر پول ربايي يا حلال مخلوط به حرام داشته باشد و به فروشنده بگويد که اين لباس را با اين پول مي خرم، پوشيدن آن لباس حرام است و اگر بداند پوشيدن آن حرام است نماز خواندن در آن هم بنابر احتياط واجب باطل مي باشد.

مسأله 2392 :

اگر انسان مقداري پول به تاجر بدهد که در شهر ديگر از طرف او کمتر بگيرد، اشکال ندارد و اين را صرف برات مي گويند. و اين بمانند آنستکه قسمتي از طلب خود را صرفنظر کرده باشد و همچنين است اگر پولي را به کسي بدهد و شرط کند همان مقدار را در شهر ديگري به او پس بدهد.

مسأله 2393 :

اگر مقداري پول به کسي بدهد که بعد از چند روز در شهر ديگر زيادتر بگيرد، مثلا نهصد و نود تومان بدهد که بعد از ده روز در شهر ديگر هزار تومان بگيرد ربا و حرام است، ولي اگر کسي که زيادي را مي گيرد در مقابل زيادي جنس بدهد يا عملي انجام دهد اشکال ندارد.

مسأله 2394 :

اگر کسي از ديگري طلبي دارد که وزني و پيمانه اي نيست مي تواند آنرا به شخص بدهکار يا ديگري به کمتر فروخته و وجه آنرا نقداً بگيرد بنابر اين در زمان حاضر برات يا سفته هائي که طلبکار از بدهکار گرفته است مي تواند آنها را

به بانک يا به شخص ديگر به کمتر از طلب خود بفروشد و وجه آن را نقداً بگيرد زيرا که اسکناسهاي معمولي با وزن و پيمانه معامله نمي شود.