احکام غصب (آیت الله محمد فاضل لنکرانی (ره))

احکام غصب

غصب آن است که انسان از روى ظلم، بر مال يا حق کسى مسلط شود و اين يکى از گناهان بزرگ است، که اگر کسى انجام دهد، در قيامت به عذاب سخت گرفتار مى شود. از حضرت پيغمبر اکرم (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده است که هر کس يک وجب زمين از ديگرى غصب کند در قيامت آن زمين را از هفت طبقه آن مثل طوق به گردن او مى اندازند.

مسأله 2693 :

اگر انسان نگذارد مردم از مسجد و مدرسه و پل و جاهاى ديگرى که براى عموم ساخته شده استفاده کنند، حق آنان را غصب نموده، و همچنين است اگر جايى را در مسجد که قبلا ديگرى به آن پيشى گرفته است تصرف کند.

مسأله 2694 :

چيزى را که انسان پيش طلبکار «رهن» يا «وثيقه» مى گذارد، بايد پيش او بماند که اگر طلب او را ندهد طلب خود را از آن به دست آورد، پس اگر پيش از آن که طلب او را بدهد آن چيز را بدون رضايت از او بگيرد، حق او را غصب کرده است.

مسأله 2695 :

مالى را که نزد کسى «رهن» يا «وثيقه» گذاشته اند، اگر ديگرى غصب کند صاحب مال و طلبکار مى توانند چيزى را که غصب کرده از او مطالبه نمايند و چنانچه آن چيز را از او بگيرند، باز هم رهن است، و اگر آن چيز از بين برود و عوض آن را بگيرند، آن عوض هم مثل خود آن چيز رهن مى باشد.

مسأله 2696 :

اگر انسان چيزى را غصب کند، بايد به صاحبش برگرداند، و اگر

[454]

آن چيز از بين برود بايد عوض آن را به او بدهد.

مسأله 2697 :

اگر از چيزى که غصب کرده منفعتى به دست آيد مثلا از گوسفندى که غصب کرده، بره اى پيدا شود، مال صاحب مال است و نيز کسى که مثلا خانه اى را غصب کرده، اگر چه در آن ننشيند بايد اجاره آن را بدهد.

مسأله 2698 :

اگر از دست بچه يا ديوانه چيزى را که مال آنها است غصب کند، بايد آن را به ولىّ او بدهد و اگر از بين رفته، بايد عوض آن را بدهد. و اگر بدست آن بچّه يا ديوانه بدهد و از بين برود ضامن است.

مسأله 2699 :

هر گاه دو نفر با هم چيزى را غصب کنند، اگر چه هر يک بتنهايى مى توانسته اند آن را غصب نمايند، هر کدام آنان به نسبت استيلايى که پيدا کرده ضامن آن است. ولى چنانچه هر کدام از آنان استيلاى کامل بر آن چيز داشته باشد بطوريکه هر گونه تصرّفى بتواند در آن انجام دهد در اينصورت بعيد نيست هر کدام ضامن همه آن چيز باشند.

مسأله 2700 :

اگر چيزى را که غصب کرده با چيز ديگرى مخلوط کند مثلا گندمى را که غصب کرده با جو مخلوط نمايد، چنانچه جدا کردن آنها ممکن است اگر چه زحمت داشته باشد، بايد جدا کند و به صاحبش برگرداند.

مسأله 2701 :

اگر گوشواره يا چيز ديگرى را غصب کند و خراب نمايد بايد آن را با مزد ساختنش به صاحب آن بدهد و در صورتى که مزد ساختن کمتر از تفاوت ساخته و نساخته باشد تفاوت قيمت را هم بايد بدهد، و چنانچه براى اين که مزد ندهد، بگويد آن را مثل اولش مى سازم مالک مجبور نيست قبول نمايد و نيز مالک نمى تواند او را مجبور کند که آن را مثل اولش بسازد.

مسأله 2702 :

اگر چيزى را که غصب کرده بطورى تغيير دهد که از اولش بهتر شود مثلا طلايى را که غصب کرده گوشواره بسازد، چنانچه صاحب مال بگويد مال را به همين صورت بده، بايد به او بدهد و نمى تواند براى زحمتى که کشيده مزد بگيرد بلکه بدون اجازه مالک حق ندارد آن را به صورت اولش درآورد. و اگر بدون اجازه او آن چيز را مثل اولش کند، بايد مزد ساختن آن را هم به صاحبش بدهد و در صورتى که مزد ساختن کمتر از تفاوت ساخته و نساخته باشد تفاوت قيمت را هم بايد بدهد.

مسأله 2703 :

اگر چيزى را که غصب کرده بطورى تغيير دهد که از اولش بهتر شود، و صاحب مال بگويد بايد آن را به صورت اول در آورى واجب است آن را به

[455]

صورت اولش درآورد، و چنانچه قيمت آن بواسطه تغيير دادن از اولش کمتر شود، بايد تفاوت آن را به صاحبش بدهد، پس طلايى را که غصب کرده اگر گوشواره بسازد و صاحب آن بگويد بايد به صورت اولش درآورى، در صورتى که بعد از آب کردن قيمت آن از پيش از گوشواره ساختن کمتر شود، بايد تفاوت آن را بدهد.

مسأله 2704 :

اگر در زمينى که غصب کرده با بذر و نهال خود زراعت کند، يا درخت بنشاند زراعت و درخت و ميوه آن مال خود او است و چنانچه صاحب زمين راضى نباشد که زراعت و درخت در زمين بماند، کسى که غصب کرده بايد فوراً زراعت يا درخت خود را اگر چه ضرر نمايد از زمين بکند، و نيز بايد اجاره زمين را در مدّتى که زراعت و درخت در آن بوده به صاحب زمين بدهد و خرابيهايى را که در زمين پيدا شده، درست کند مثلا جاى درختها را پُر نمايد. و اگر بواسطه اينها قيمت زمين از اولش کمتر شود، بايد تفاوت آن را هم بدهد و نمى تواند صاحب زمين را مجبور کند که زمين را به او بفروشد، يا اجاره دهد. و نيز صاحب زمين نمى تواند او را مجبور کند که درخت يا زراعت را به او بفروشد.

مسأله 2705 :

اگر صاحب زمين راضى شود که زراعت و درخت در زمين او بماند، کسى که آن را غصب کرده، لازم نيست درخت و زراعت را بکند ولى بايد اجاره آن زمين را از وقتى که غصب کرده تا وقتى که صاحب زمين راضى شده بدهد.

مسأله 2706 :

اگر چيزى را که غصب کرده از بين برود، در صورتى که مثل گاو و گوسفند باشد که افراد آن يکنواخت و مثل هم نيستند بلکه به واسطه خصوصيات مختلف معمولا قيمت آنها تفاوت دارد بايد قيمت آن را بدهد و چنانچه قيمت بازار آن فرق کرده باشد، بايد قيمت روزى را که مى خواهد بپردازد بدهد و احتياط مستحب آن است که بالاترين قيمت از روز غصب تا روز پرداخت را بدهد.

مسأله 2707 :

اگر چيزى را که غصب کرده و از بين رفته مانند فرش هاى ماشينى، ظروف و کتاب و مانند اينها که معمولا مثل آن فراوان است باشد بايد مثل همان چيزى را که غصب کرده بدهد، ولى چيزى را که مى دهد بايد خصوصياتش مثل چيزى باشد که آن را غصب کرده و از بين رفته است.

[456]

مسأله 2708 :

اگر چيزى را که مثل گوسفند قيمت افراد آن با هم فرق دارد غصب نمايد و از بين برود، چنانچه قيمت بازار آن فرق نکرده باشد ولى در مدتى که پيش او بوده مثلا چاق شده باشد، بايد قيمت زمانى که چاق بوده بدهد.

مسأله 2709 :

اگر شخص ديگرى چيزى را که او غصب کرده از او غصب نمايد و از بين برود، صاحب مال مى تواند عوض آن را از هر کدام از آنان بگيرد يا از هر کدام آنان مقدارى از عوض آنرا مطالبه نمايد و اگر از اوّلى بگيرد، مى تواند اوّلى از دوّمى مطالبه کند ولى اگر از دوّمى بگيرد او نمى تواند آنچه را که داده از اوّلى مطالبه کند.

مسأله 2710 :

اگر چيزى را که مى فروشند يکى از شرطهاى معامله در آن نباشد مثلا چيزى را که بايد با وزن خريد و فروش کنند، بدون وزن معامله نمايند، معامله باطل است، و چنانچه فروشنده و خريدار با قطع نظر از معامله، راضى باشند که در مال يکديگر تصرف کنند اشکال ندارد و گر نه چيزى را که از يکديگر گرفته اند مثل مال غصبى است و بايد آن را به هم برگردانند. و در صورتى که مال هر يک در دست ديگرى تلف شود، چه بداند معامله باطل است چه نداند، بايد عوض آن را بدهد.

مسأله 2711 :

هر گاه مالى را از فروشنده بگيرد که آن را ببيند يا مدتى نزد خود نگهدارد تا اگر پسنديد بخرد، در صورتى که آن مال تلف شود، بايد عوض آن را به صاحبش بدهد.

[457]