مسأله ۴۸۶.:
ارزش گنج یافت شده، اگر به حد نصاب رسید، خمس دارد و کمتر از حد نصاب گنج، خمس ندارد.
مسأله ۴۸۷.:
نصاب گنج، بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره است که قیمت هر کدام کمتر باشد، معیار نصاب خواهد بود، بنابراین اگر ارزش بیست دینار طلا بیشتر از قیمت دویست درهم نقره بود، معیار نصاب سنجی، قیمت دویست درهم است و اگر ارزش بیست دینار طلا کمتر از قیمت دویست درهم نقره بود، معیار نصاب، قیمت بیست دینار طلا خواهد بود. مصادیق گنج اشیای با ارزشی؛ مانند طلا و نقره - خواه مسکوک و خواه غیر مسکوک - و جواهرات و سنگهای قیمتی، همچنین اشیای عتیقه و آثار باستانی و مانند آنها، از مصادیق گنجاند.
مسأله ۴۸۸.:
در ماهیت «گنج» ذخیره نمودن و زیر زمین دفن شدن شرط نیست، بنابراین اگر گوهر یا عتیقهای مثلا در دل کوه یا داخل درخت یا درون دیوار و مانند آن پنهان شده باشد، حکم گنج را دارد.
مسأله ۴۸۹.:
در یافتن گنج، کندوکاو و کاوش شرط نیست، بنابراین اگر بر اثر حوادث طبیعی، مانند سیل و زلزله؛ یا انفجار کوه و مانند آن، گنجی یافت شود، خمس دارد.
مسأله ۴۹۰.:
اگر گنج در زمینی که جزء مباحات اولیه است، یافت شد، مانند بستر رودخانه ها و شنزارها که نه ملک مسلمین است، نه ملک حکومت - که انفال باشد . در این صورت، گنج برای یابنده آن است و خمس دارد.
مسأله ۴۹۱.:
اگر گنج در زمینی که جزء انفال است یافت شد. مانند قله کوه، جنگل، علفزار و بیابان - که اینها در اختیار امام سخافتن است و در عصر غیبت، ملک حکومت و دولت اسلامی است در این صورت، اگر به اجازه ولی مسلمین کاوش نموده بود، برای یابنده آن است و خمس دارد و اگر بدون اجازه بود، در اختیار امام ستظافت و ولی مسلمین است.
مسأله ۴۹۲.:
اگر گنج در زمینی که ملک عمومی است؛ مانند زمینهای مفتوح العنوه، یافت شد، مال یابنده گنج است و خمس دارد.
مسأله ۴۹۳.:
اگر کسی گنج را در ملک شخصی خودش بیابد و این زمین را احیاء و آباد کرده باشد، حکم یکی از صورتهای قبلی را دارد؛ یعنی اگر زمینی را که آباد کرده، از مباحات اولیه باشد، گنج مال اوست و خمس دارد. اگر از زمین های انفال و به اذن ولی مسلمین بود، گنج برای اوست و خمس دارد و اگر بی اذن ولی مسلمین آباد کرد، تمام گنج متعلق به حکومت و در اختیار ولی مسلمین است و اگر از زمین های مفتوح العنوه بود، گنج مال اوست و خمس دارد.
مسأله ۴۹۴.:
اگر زمینی که خریده بود، در آن گنجی را یافت و آن گنج را در اعماق هزار یا دو هزار متری زمین پیدا کرد، چون این مقدار عمق - به اعتبار عقلا و عرف - از ملکیت شخصی خارج است، این گنج، حکم انفال را دارد و در اختیار امام الفتق یا ولی مسلمین است.
مسأله ۴۹۵.:
اگر کسی گنجی را در ملک خریداری شده خود پیدا کند که در عمق کمی از زمین قرار دارد و به لحاظ زمان، احتمال می دهد از چندین سال پیش باشد، حکم گنج را ندارد و باید به صاحبان قبلی زمین معرفی نماید و اگر مالک قبلی اطلاعی از آن نداشت، به مالک اسبق مراجعه می کند و اگر هیچ کدام اطلاعی از این گنج نداشتند، یابنده آن مالک خواهد شد و باید خمس آن را بپردازد. اگر یکی از مالكان قبلی، ادعای ملکیت آن را نمود و علائم دروغ در آن نبود، باید بدون بينه و شاهد به او بپردازد.
مسأله ۴۹۶.:
در فرض قبل، اگر گنج را معرفی کرد و بعضی از ورثه مالک قبلی مدعی شدند که مال آنهاست و بعضی دیگر از ورثه ادعایی نداشتند، سهم ورثه ای که مدعی هستند، به مقدار سهم ارث به آنها داده می شود و بقیه گنج، متعلق به یابنده است و خمس دارد.
مسأله ۴۹۷.:
اشیاء عتیقه و آثار باستانی که از زیر خاک به دست می آید، اگرچه گنج نیستند؛ ولی خمس دارند.
مسأله ۴۹۸.:
هر چیز ارزشمندی، اعم از طلا و نقره مسکوک و غیر مسکوک و جواهرات و غیره که عرفا گنج هستند، خمس دارند.
مسأله ۴۹۹.:
اگر گنجی پیدا شد که اثر سکه اسلامی دارد، یا معلوم شد که مال مسلمانی هست، حکم میراث «من لا وارث له»؛ یا حكم القطه» را دارد و تمام آن مال، در اختیار امام لفظ یا ولی فقیه در عصر غیبت) قرار میگیرد.
مسأله ۵۰۰.:
اگر گنجی یافت شد که اثر سکه اسلامی نداشت و شک داریم که مال مسلمان است یا نه، در این صورت، حکم گنج را ندارد و به عنوان القطه» با میراث «من لا وارث له»، در اختیار امام معصوم تلفظ یا ولی مسلمین قرار میگیرد.
مسأله ۵۰۱.:
اگر کسی ملکی را از مستأجری اجاره کرد، یا از کسی که آن ملک در عاريه اوست، به عاریه گرفت و گنجی در این ملک پیدا کرد، باید هم به مالک اصلی، هم به اجاره دهنده یا عاریه دهنده معرفی نماید و هرکدام ادعا کرد که مال اوست، باید به او برگرداند.
مسأله ۵۰۲.:
در فرض قبلی، اگر مالک اصلی و اجاره دهنده یا عاریه دهنده، هر دو ادعا کردند که این گنج مال من است، در این صورت، اگر زمان اجاره یا عاريه بين مالک اصلی و اجاره یا عاریه کننده طولانی مدت (بیست ساله) باشد و مدت زیادی ده سال گذشته باشد، در این صورت، قول اجاره دهنده یا عاریه دهنده، مقدم است و اگر از زمان اجاره یا عاريه چند روز بیشتر نگذشته است، یا اجاره یا عاریه کوتاه مدت باشد، در این دو صورت، قول مالک اصلی مقدم و گنج مال اوست.
مسأله ۵۰۳.:
اگر شخصی گنجی یافت و میداند که متعلق به مسلمان است و مالک آن یا ورثه او موجودند، ولی آنان را نمی شناسد، این مال، حکم گنج را ندارد، بلکه مجهول المالک است و باید آن را تعریف و اعلان نماید و اگر مالک آن به دست نیامد، آن را به حاکم شرع تحویل دهد.
مسأله ۵۰۴.:
اگر کسی گنجی یافت و میداند مال مسلمانی بود که در زمان های پیشین زندگی می کرد و اکنون نه او و نه وارثان او هیچ کدام زنده نیستند، این مال حکم گنج را ندارد؛ بلکه حکم میراث «من لا وارث له» را دارد و باید به حاکم شرع تحویل گردد.
مسأله ۵۰۵.:
اگر چند فقره گنج در مکانهای مختلف پیدا شود، هر یک جداگانه محاسبه می شود و ارزش هرکدام به مقدار نصاب رسید، خمس دارد و آنکه به مقدار نصاب نرسید، خمس ندارد، اما اگر در یک مکان، چند گنج یافت شود، مجموع آنها یک گنج محسوب می شود و روی هم نصابسنجی می شود؛ اگر قیمت آنها به مقدار بیست مثقال طلا یا دویست مثقال نقره - هرکدام که قیمت کمتری داشته باشند - رسید، خمس دارد.
مسأله ۵۰۶.:
اگر کسی چند بار از یک مکان گنجی پیدا کند و میان آنها فاصله زیادی نباشد، همه اینها یک گنج شمرده می شود که اگر مجموع آنها به حد نصاب رسید، خمس دارد و اگر فاصله زمانی زیاد و چند سال باشد - که عرفا هر کاوش را جدا از دیگری حساب می کنند - در این صورت، هریک از دفعات، جداگانه نصاب سنجی می شود که اگر به حد نصاب برسد، خمس دارد. اشیای به دست آمده از شکم حیوانات خریده شده
مسأله ۵۰۷.:
اگر کسی حیوانی را خرید و پس از ذبح، مقداری پول یا چیز با ارزشی از شکمش پیدا شد، باید به مالک یا مالکان قبلی که در روزهای اخیر مالک این حیوان بوده اند، معرفی کند، اگر اظهار بی اطلاعی کردند، باید به سایر افرادی که قبلا مالک آن بودند، معرفی نماید و اگر صاحبش پیدا نشد، متعلق به یابنده است و خمس ندارد؛ همچنین است اگر ماهی را از صیادی خرید و در شکم آن گوهری پیدا کرد، اگر آن گوهر طبیعی بود متعلق به یابنده است و خمس ندارد. چنانچه آن گوهر، ساخت بشر باشد باید به فروشنده مراجعه کند، اگر ادعای ملکیت کرد بدون بینه به او می پردازد و اگر اظهار بی اطلاعی کرد، با داشتن مالک قبلی باید به او مراجعه کند؛ ولی اگر مالک قبلی نداشت و از دریا صید کرده بود، در این صورت مال یابنده است و خمس ندارد.
اشیای به دست آمده از شکم ماهی های پرورشی
مسأله ۵۰۸.:
اگر در شکم ماهی خریداری شده از حوضچه های پرورشی و بخش خصوصی، اشیای قیمتی - مانند انگشتر و غیره - به دست آید، باید به مالكش معرفی شود؛ چنانچه ادعای ملکیت کرد، مال اوست و اگر اظهار بی اطلاعی کرد، حکم مجهول المالک را دارد و باید به حاکم شرع و ولی فقیه مراجعه شود. |
خمس گنج پس از کسر هزینه ها
مسأله ۵۰۹.:
خمس گنج، پس از کسر هزینه های کاوشگری برای به دست آوردن آن است، اگر پس از آن، به مقدار نصاب برسد، خمس دارد.
مسأله ۵۱۰.:
اگر چند نفر به اشتراک، گنجی را به دست آورند، باید پس از کسر هزینه ها، سهم هر یک به مقدار نصاب برسد. بنابراین اگر سهم هر کدام کمتر از حد نصاب باشد، بر هیچ یک از شرکا خمس واجب نیست.
مسأله ۵۱۱.:
یک نهاد حقوقی مالک باشد - نه اشخاص - و چند نفر به اشتراک به آن نهاد حقوقی خدمت دهند، بدون اینکه سهمی در مالکیت آن داشته باشند و گنج کشف شده بعد از کسر هزینه به مقدار نصاب برسد، ادای خمس آن بر مسئول آن نهاد لازم است.