نحوه محاسبه خمس
سوال 976 :
تأخير پرداخت خمس تا سال آينده چه حکمى دارد؟ ج: تأخير پرداخت خمس از سال خمسى به سال ديگر جايز نيست، هر چند هر وقت آن را بپردازد اداى بدهى حاصل مى‌شود. مکلف پس از رسيدن سال خمسى تا خمس مالش را نداده، نمى‌تواند در آن تصرف کند، و اگر در آن قبل از پرداخت خمس تصرف کند، مقدار خمس آن را ضامن است، و چنانچه با عين مال غير مخمّس کالا يا زمين و يا مانند آنها بخرد، معامله در مقدار خمس فضولى و موقوف بر اجازه ولىّ امر خمس است، که پس از اجازه ولىّ امر بايد خمس آن کالا يا زمين را به قيمت فعلى حساب نمايد و آن را بپردازد.
سوال 977 :
من مالک مالى هستم که مقدارى از آن نقد و مقدار ديگر به صورت قرض الحسنه نزد بعضى از افراد است و از طرفى به علت خريد زمين مسکونى مقروض هستم و بايد يکى از چک‌هاى آن را چند ماه ديگر بپردازم، آيا جايز است بدهى زمين را از مبلغ مذکور (نقد و قرض الحسنه) کم کنم و خمس باقيمانده را بپردازم؟ همچنين آيا زمينى که براى سکونت خريدارى شده، خمس دارد؟ ج: مالى که از درآمد سال به بعضى افراد قرض داده‌ايد، اگر تا سر سال خمسى قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نيست و اموالى که از درآمد سال در دست شماست جايز است که از آن، قبل از رسيدن سر سال خمسى، بدهى خود را که مهلت آن چند ماه ديگر مى‌رسد، بپردازيد، ولى اگر در اثناى سال آن را در اداى قرض مصرف نکنيد و سر سال خمسى شما برسد، نمى‌توانيد قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنيد، بلکه واجب است خمس همه آن را بپردازيد. ولى اگر بنا داريد تمام يا قسمتى از آن را تا چند ماه ديگر صرف اداى بدهى خود نمائيد و چنانچه بخواهيد خمس آن را بپردازيد، باقيمانده وافى براى اداى بدهى نيست و از اين بابت در زحمت و مشقت قرار مى‌گيريد، در اين صورت پرداخت خمس آنچه را که مى‌خواهيد صرف اداى بدهى نمائيد، واجب نيست. اما زمينى که براى سکونت مورد نياز از درآمد بين سال تهيه مى‌شود، خمس ندارد.
سوال 978 :
از آنجا که تا کنون ازدواج نکرده‌ام، آيا جايز است مقدارى از مالى را که در حال حاضر دارم، براى هزينه‌هائى که در آينده به آنها نياز دارم، پس انداز کنم؟ ج: پس انداز درآمد سال اگر براى هزينه ازدواج در چند ماه آينده باشد، به نحوى که اگر خمس آن را بپردازيد نتوانيد تمام هزينه ازدواج را تأمين نمائيد، خمس ندارد.
سوال 979 :
سر سال خمسى من آخر ماه دهم از هر سال است، آيا حقوق ماه دهم را که در آخر آن مى‌گيرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دريافت، مقدار باقيمانده آن را (که طبق عادت، هر ماه پس انداز مى‌شود) به همسرم هديه کنم، آيا خمس به آن تعلق مى‌گيرد؟ ج: حقوقى که قبل از سال خمسى دريافت مى‌کنيد و يا قبل از آخرين روز سال خمسى قابل دريافت است، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه سال آن واجب است. اما آنچه به همسر خود يا به ديگرى هديه مى‌نمائيد، اگر صورى‌و به قصدفرار از خمس‌نباشد و به‌مقدار مناسب‌با شأن‌عرفى‌شما باشد، خمس ندارد.
سوال 980 :
پول يا کالاى مخمسى دارم که اقدام به مصرف آن کرده‌ام، آيا جايز است در پايان سال، مقدارى از درآمد سال به جاى آن پول يا کالائى که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟ ج: چيزى از درآمد سال به جاى مال مخمسى که مصرف شده، استثنا نمى‌شود.
سوال 981 :
اگر مالى که خمس ندارد مانند جايزه و مانند آن، با سرمايه مخلوط شود، آيا در پايان سال خمسى جايز است که آن را از سرمايه استثنا کرد و سپس خمس بقيه اموال را پرداخت؟ ج: استثناى آن اشکال ندارد.
سوال 982 :
سه سال پيش مغازه‌اى را با مالى که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسى‌ام هم پايان سال شمسى يعنى شب عيد نوروز است، و تاکنون هرگاه سر سال خمسى‌ام رسيده، مشاهده کرده‌ام که همه سرمايه‌ام به صورت قرض بر عهده مردم است و در عين حال خودم هم مبلغ زيادى بدهکارم، اميدواريم ما را نسبت به تکليفمان راهنمائى فرمائيد. ج: اگر سر سال خمسى چيزى از سرمايه و سود نزد شما نباشد و يا چيزى بر سرمايه شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نيست و طلبهاى شما که ناشى از فروش نسيه کالا به مردم است، جزء درآمد سالى محسوب مى‌شود که آنها را دريافت مى‌کنيد.
سوال 983 :
تعيين قيمت کالاهاى موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسى، مشکل است، چگونه بايد آن را حساب کرد؟ ج: تعيين قيمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هر چند با تخمين، براى محاسبه درآمد سال که بايد خمس آن پرداخت شود، واجب است.
سوال 984 :
اگر چند سال درآمد سالانه‌ام را محاسبه نکنم تا اينکه اموال من نقد و سرمايه‌ام زياد شود و بعد از آن، خمس غير از سرمايه قبلى ام را بپردازم، آيا اين کار اشکال دارد؟ ج: اگر در اموال شما هنگام رسيدن سال خمسى، خمس هر چند به مقدار کم باشد، تا خمس آن را نپردازيد، حق تصرف در آن اموال را نداريد، و اگر با عين آن اموال قبل از پرداخت خمس خريد و فروش کنيد، معامله نسبت به مقدار خمس آن، فضولى و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است.
سوال 985 :
خواهشمنديم آسانترين راه ممکن براى پرداخت خمس توسط صاحب مغازه را بيان فرمائيد. ج: هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسى حساب کرده و قيمت گذارى مى‌کند و سپس مجموعه آن را با سرمايه اصلى مى‌سنجد، اگر چيزى اضافه بر سرمايه موجود باشد، سود محسوب مى‌شود و به آن خمس تعلق مى‌گيرد.
سوال 986 :
سر سال خمسى‌ام را اول ماه سوم سال گذشته قرار داده‌ام و در همين تاريخ براى محاسبه خمس سود حساب بانکى‌ام مراجعه کردم، آيا اين روش براى حساب سال مالى درست است؟ ج: ابتداى سال خمسى شما، روزى است که براى اولين بار سود قابل دريافت براى شما حاصل شده است، و تأخير ابتداى سال از آن روز براى شما جايز نيست.
سوال 987 :
اگر وسائل و چيزهاى مورد نياز زندگى مانند ماشين، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آيا پس از فروش بايد خمس آنها فورا پرداخت شود؟ ج: وسايل ذکر شده اگر جزو احتياجات زندگى بوده و از درآمد بين سال آن را تهيه کرده است، پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر وسايل را با پولى که سال بر آن گذشته بدون اداى خمس تهيه کرده، بايد خمس پول خريد آنها را بدهد، هر چند آن وسايل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته در مورد پول خريد آنها بايد با يکى از نمايندگان ما مصالحه نمايد.
سوال 988 :
کسى که نياز به تهيه يکى از لوازم خانگى مانند يخچال دارد و استطاعت خريد آن را يکجا ندارد و ماهيانه پولى پس‌انداز مى‌نمايد تا وقتى که پول به حد لازم رسيد، آن را خريدارى نمايد، اکنون که سال خمسى او رسيده، آيا به پولى که به اين منظور کنار گذاشته شده، خمس تعلق مى‌گيرد؟ ج: پول پس انداز شده اگر جهت تهيه مايحتاج زندگى در آينده نزديک (مثلا دو تا سه ماه پس از پايان سال خمسى) مورد نياز باشد، خمس ندارد.
سوال 989 :
اگر کسى قبل از سال خمسى‌اش، مقدارى از درآمد خود را به کسى قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسى خود آن را دريافت کند، اين مبلغ چه حکمى دارد؟ ج: پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب‌است.
سوال 990 :
اشيائى را که انسان در طول سال خمسى مى‌خرد و سپس آن را بعد از سال خمسى‌اش مى‌فروشد، چه حکمى دارد؟ ج: اشياء ياد شده اگر جزو لوازم زندگى است و جهت استفاده شخصى خريده است، خمس ندارد؛ ولى اگر آن را براى فروش خريده و فروش آن هم تا سر سال خمسى ممکن است، پرداخت خمس سود آن واجب است. در غير اين صورت، تا آن را نفروخته، خمس ندارد و هنگامى که آن را فروخت، سود حاصل از فروش آن از درآمدهاى همان سال فروش محسوب مى‌شود.
سوال 991 :
اگر کارمندى حقوق سال خمسى خود را بعد از رسيدن آن دريافت کند، آيا دادن خمس بر او واجب است يا خير؟ ج: اگر تا سر سال خمسى قابل دريافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هر چند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غير اين صورت، جزء درآمدهاى سالى که آن را دريافت مى‌کند، محسوب مى‌شود.
سوال 992 :
خمس سکه‌هاى طلا که قيمت آنها هميشه در حال تغيير است، چگونه است؟ ج: اگر قصد دارد خمس را از قيمت آنها بدهد، ملاک، قيمت روز پرداخت است.
سوال 993 :
اگر شخصى سال مالى خود را به قيمت طلا محاسبه نمايد، به طور مثال اگر همه سرمايه‌اش معادل با صد سکه طلا از نوع بهار آزادى باشد که مقدار بيست سکه از آن را به عنوان خمس پرداخته و هشتاد سکه مخمس باقى بماند و در سال بعد اگر قيمت سکه افزايش يابد (ولى سرمايه او معادل همان هشتاد سکه است)، آيا به آن خمس تعلق مى‌گيرد؟ آيا واجب است که خمس افزايش قيمت را بپردازد؟ ج: ملاک در استثناى سرمايه مخمس، همان سرمايه اصلى است. اگر سرمايه اصلى که با آن کار مى‌کند، سکه‌هاى طلا از نوع مثلا بهار آزادى باشد، در سر سال مالى سکه‌هاى مخمس استثنا مى‌شوند، هر چند قيمت آنها به واحد ريال نسبت به سال گذشته، افزايش يافته باشد. ولى اگر سرمايه او پول نقد يا کالا باشد که در سر سال خمسى آن را با سکه‌هاى طلا مقايسه کرده و خمس آن را داده باشد، بايد در سر سال خمسى آينده فقط قيمت سکه‌هاى طلا را که سال گذشته آنها را حساب کرده، استثنا کند نه تعداد سکه‌ها را. بنابراين اگر قيمت سکه‌ها در سال آينده افزايش يابد، مقدار افزايش قيمت، استثنا نمى‌شود، بلکه سود محسوب شده و پرداخت خمس آن واجب است.