3 - گنج
مسأله 1824 :
مالى که در زمين يا درخت يا کوه يا ديوار پنهان باشد و کسى آن را پيدا کند و طورى باشد که مردم به آن گنج بگويند ، در صورتى که به مقدار نصاب باشد ، بايد خمس آن را بدهد .
مسأله 1825 :
اگر انسان در زمينى که ملک کسى نيست گنجى پيدا کند ، مال خود اوست و بايد خمس آن را بدهد .
مسأله 1826 :
نصاب گنج اگر نقره باشد صد و پنج مثقال نقره ء مسکوک ، و اگر طلا باشد پانزده مثقال طلاى مسکوک است ، يعنى اگر قيمت آنچه که از اين دو به دست مى آورد به حد نصاب برسد ، بايد خمس آن را بعد از کم کردن مخارجى که براى آن کرده بدهد ، و اگر از غير طلا و نقره باشد - بنابر احتياط واجب - هر چند به يکى از اين دو حد نرسد ، بايد بعد از کم کردن مخارج خمس را بدهد .
مسأله 1827 :
اگر در زمينى که از ديگرى خريده گنجى پيدا کند و بداند مال کسانى که قبلا مالک آن زمين بوده اند نيست ، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد ، ولى اگر احتمال دهد که مال يکى از آنان است ، بنابر احتياط بايد به او اطلاع دهد ، و چنانچه معلوم شود مال او نيست ، به کسى که پيش از او مالک زمين بوده اطلاع دهد ، و به همين ترتيب به تمام کسانى که پيش از او مالک زمين بوده اند خبر دهد ، و اگر معلوم شود مال هيچ يک از آنان نيست ، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد .
مسأله 1828 :
اگر در ظرفهاى متعددى که در يک جا دفن شده مالى پيدا کند که قيمت آنها روى هم صد و پنج مثقال نقره ء مسکوک در نقره يا پانزده مثقال طلاى مسکوک در طلا باشد ، بايد خمس آن را بدهد ، ولى چنانچه در چند جا پيدا کند ، هر کدام از آنها که قيمتش به اين مقدار برسد ، بايد خمس آن را بدهد ، و آنچه که قيمت آن به اين مقدار نرسيده است خمس ندارد ، ولى اگر گنج پيدا شده غير از طلا و نقره باشد در هر دو صورت - بنابر احتياط واجب - بدون ملاحظهء نصاب خمس آن را بدهد .
مسأله 1829 :
اگر دو نفر گنجى پيدا کنند که از نقره يا طلا باشد ، در صورتى که قيمت آن به صد و پنج مثقال نقره ء مسکوک در نقره يا پانزده مثقال طلاى مسکوک در طلا برسد ، اگر چه سهم هر يک آنان به اين مقدار نباشد ، بنابر احتياط واجب خمس آن را بدهند ، و همچنين در صورتى که از غير طلا و نقره باشد اگر چه به حد نصاب نرسد .
مسأله 1830 :
اگر کسى حيوانى را بخرد و در شکم آن مالى پيدا کند ، در صورتى که آن حيوان تحت تربيت فروشنده بوده ، مانند ماهيهايى که پرورش مى دهند يا چهارپايى را که در خانه يا باغ علوفه مى دهند ، واجب است به فروشنده خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نيست ، مال خريدار است ، و چنانچه در مخارج سالش صرف نشود بايد خمس آن را بدهد ، و در غير اين صورت مانند ماهيى که صياد از دريا صيد کرده يا حيوانى را که از صحرا صيد کرده باشد ، اگر احتمال عقلايى بدهد که مال فروشنده است - بنابر احتياط واجب - به او خبر دهد ، و اگر معلوم شد مال او نيست مال خريدار است ، و چنانچه در مخارج سالش صرف نشود بايد خمس آن را بدهد .