2- کار و کارگر
سوال 40 :
- شخصى در اوايل دوران بلوغ، چند سال نماز و روزه استيجارى گرفته و بر اثر سهل انگارى و ساير معاذير، بعضى از عبادات را بجا آورده و بعضى را نيمه کاره رها کرده، واسطه اجاره از دنيا رفته و اجير هم هيچ يک از اموات را نمى‌شناسد و همچنين مقدار کسرى نماز و روزه‌ها را نمى‌داند و فعلا مريض و پر مشغله است و توان انجام اين همه عبادت را ندارد؛ لطفا بفرماييد:
راه برائت چنين شخصى از ديون، و رو سفيدى در پيشگاه بارى تعالى چيست؟
جواب:
- دانستن نام واسطه و اجير کننده و شخصى که بنا بود براى او عمل انجام شود لازم نيست؛ اگر در اجاره زمان خاص قيد نشده و شرط نشده که خود اجير عمل کند، واجب است از عهده بدهى برآيد، و مقدارى که يقين دارد اجير شده را، بايد از عهده آن برآيد، ولو اين که ديگرى را اجير کند تا عمل مورد نظر را انجام دهد.
سوال 41 :
- اگر انسان براى ظالمى کار کند که نفس کار مباح باشد- مثل کشاورزى و دامپرورى- حکم آن و اجرتى که دريافت مى‌دارد از نظر شرعى چگونه است؟
جواب:
- اگر در مقابل کار حلال اجرت مى‌گيرد، حلال است.
سوال 42 :
- ماذا رأيکم- دام ظلکم- فيمن يعمل موظفا عند الدولة غير الاسلاميّه مثل لبنان و يتقاضى راتبا شهريا، فهل يحتاج قبضه و صرفه الى مجرّد الاذن العام منکم، او انّه لا بدّ من الأذن الخاص من ممثليکم لکلّ فرد فرد؟
استفتاءات، ج2، ص: 212
استفتاءات ج2 218 ج ..... ص : 218
فالرّجاء من سماحتکم ان تفتونا مأجورين لتوضيح الامر لمقلّديکم فى لبنان!
جواب:
- اذا کان العمل محلّلا راتبة ايضا يکون حلالا و لا يحتاج الى الإذن.
سوال 43 :
- در شرکتى (ملى شده) چند نفر از کارکنان شرکت به طور تمام وقت در دفتر انجمن اسلامى مشغول بوده‌اند و همان حقوق خود را که قبل از ترک شغلهاى قبلى خود دريافت مى‌داشتند، از شرکت- يعنى از بيت المال- مى‌گرفتند. مديريّت فعلى شرکت به آقايان مذکور حکم اشتغال به کار داده است و ليکن ايشان به عناوين مختلف، از قبول شغل، سر باز مى‌زنند، تقاضا داريم روشن فرماييد:
1- پرداخت حقوق به آقايان در حالى که از قبول شغل سر باز مى‌زنند چه وضعى دارد؟
2- اگر آنها از قبول شغل سر باز زنند آيا شرکت موظّف به ادامه استخدام است؟
3- تکليف حقوقى که آقايان بدون انجام کار مفيد براى شرکت، در ايّام قبل از مديريّت فعلى دريافت کرده‌اند چيست؟
جواب:
- چنانچه کارگر و يا کارمند از انجام شغلى که براى آن استخدام شده سر باز زند استحقاق اجرت ندارد و اگر حقوقى بدون انجام کار گرفته ضامن است.
سوال 44 :
- تعمير کار چيزى را تعمير کرده آيا هر چه گفت بايد به او داد يا نه؟ در صورت مشخّص نبودن اجرة المثل چه بايد کرد؟
استفتاءات، ج2، ص: 213
جواب:
- بايد اجرت المثل بدهد و اگر مشخّص نيست مصالحه نمايند.
سوال 45 :
- مقدارى جنس از طرف مؤسّسه قرض الحسنه‌اى خريدارى مى‌شود تا پس از فروش اگر منافعى به دست آمد براى اين صندوق وسائل ضرورى خريدارى شود ولى به علّت نداشتن جا در محلّ، آنها را به طور امانى در گوشه مغازه‌اى که مجاور اين مؤسّسه قرار دارد مى‌گذارند، صاحب مغازه، اين اجناس را به فروش رسانده و پس از فروش، مبلغى سود عايد گرديده و مغازه‌دار هم اظهار مى‌کند که نصف سود به او تعلّق مى‌گيرد در صورتى که اجناس مزبور مانع وى نبوده و کم کم به فروش رفته و از پولش هم استفاده مى‌کرده و ضمنا قرارى با وى در اين مورد نشده است؛ اکنون که از وى خواسته شده که پول را به صندوق واريز نمايد، امتناع مى‌کند؛ آيا چنين حقّى به ايشان تعلّق مى‌گيرد يا خير؟
جواب:
- اگر به مغازه‌دار دستور فروش داده شد و شرط مجّانى بودن کار وى نشده ميتواند اجرة المثل را مطالبه نمايد.
سوال 46 :
- کارهاى غير مستقلى را که اولاد در خانه و براى امرار معاش انجام مى‌دهد (چه در زمان بلوغ يا غير بلوغ) حقّ ادّعاى اجرت از پدر دارد يا نه؟
جواب:
- اگر به دستور پدر نيست يا به قصد مجّان انجام مى‌دهند استحقاق اجرت ندارند.
استفتاءات، ج2، ص: 214
سوال 47 :
- راننده‌اى بنا به دستور رئيس اداره براى انجام کارى براى ده روز به منطقه‌اى سفر مى‌کند، امّا اين راننده براى اين که خيلى در آن منطقه ايجاد مزاحمت نکند اين کار ده روزه را فشرده انجام مى‌دهد (از کار هيچ کم نمى‌شود) و در مدّت 6 روز به پايان مى‌رساند؛ در ضمن اداره هم کار را مى‌خواهد نه مدّت را! آيا حقوقى که اين راننده بايد بگيرد حقوق همان ده روز را بايد بگيرد يا حقوق شش روز را؟ (ضمنا حقوق ماهيانه و حقوق مأموريت على حدّه مى‌باشد)
جواب:
- چنانچه کارمزد باشد نه روز مزد، تمام مزد کار را استحقاق دارد.
سوال 48 :
- اگر شخص (حقيقى يا حقوقى) به طور قهرى براى عده‌اى اجير، موجر قرار گرفت ليکن قرارداد بين اجيرها و موجر سابقشان را نتوانست قبول کند آيا مى‌تواند دستمزد يا حقوق آنان را به ميل خود کسر نمايد و قرارداد را به طور يک جانبه تغيير دهد؟ تکليف اجيرها چيست؟ تکليف موجر قهرى چيست؟ اگر اجير اجرت جديد را نپذيرد تکليف چيست آيا مى‌تواند شرايط سابق عقد اجاره را مطالبه کند؟
جواب:
- در مدت اجاره، اجاره به قوت خود باقى است و اجرت و شرايط همان است که در عقد اجاره مقرر شده است.
سوال 49 :
- لطفا به دو سوال زير پاسخ بفرماييد:
1- اجيرى در تنگى وقت نماز، نماز را ترک کرده کار مى‌کند اجرتش چه صورت دارد؟
2- کاسب در مکان يا روى فرشى که وقوف و قيام و قعود بر آن حرام است نشسته يا ايستاده کار مى‌کند اجرتى که مى‌گيرد چه صورت دارد؟
استفتاءات، ج2، ص: 215
جواب:
- در هر دو مسأله اجرت کار خود را مالک مى‌شود هر چند خلاف شرع کرده است.
سوال 50 :
- شخصى، جوانى را براى اين که فقط روزها در کارهايش به او کمک نمايد، با حقوقى که راضى مى‌شود به کار مى‌گيرد، اين جوان مدّتى کار مى‌کند، بعد تقاضاى اضافه حقوق مى‌کند و آن شخص حقوق او را اضافه و او را راضى مى‌کند، اين عمل سالها تکرار مى‌شود تا مدّت قريب به ده سال، و حقوق از ماهى سيصد تومان به پنج هزار تومان مى‌رسد و اين شخص در اين مدّت غير از حقوق مقرّره از هرگونه کمکى به آن جوان دريغ ننموده و اضافه بر حقوق، هر ساله برابر يک ماه حقوق هم به او عيدى مى‌دهد، اکنون آن شخص در اثر کهولت سن و ضعف مزاج، خود را بازنشست مى‌کند و چون طبعا ديگر به آن جوان هم احتياجى ندارد، او را جواب مى‌کند؛ آيا اين جوان شرعا مى‌تواند ادّعاى دريافت پولى بنمايد يا خير؟
جواب:
- چنانچه در عقد قرارداد شرط دريافت چيزى بعد از پايان قرارداد و عمل نشده، حقى ندارد.
سوال 51 :
- پدر من دباغ کشتارگاه تهران است ولى چون کارى نيست انجام دهد او صبحها مى‌رود امضاء مى‌کند، مى‌آيد. حقوقى که مى‌گيرد حلال است يا حرام؟
جواب:
- اگر مطابق مقررات کشتارگاه حقوق مى‌گيرد حلال است.
استفتاءات، ج2، ص: 216
سوال 52 :
- اينجانب مدت 14 سال در يک تجارتخانه در بخش حسابدارى مشغول به کار بودم و در اين مدت هيچ گونه قراردادى جهت مزد و يا ادامه کار و يا کار دادن با هم نداشتيم، پس از انقلاب اسلامى اين تجارتخانه تعطيل شد، و اينجانب که در سن چهل سالگى مى‌باشم بى‌کار شدم، آيا بنده طبق شرع مقدس اسلام حقّى بر صاحب کار دارم يا نه؟
جواب:
- بيش از اجرت خدماتى که انجام داديد حقّى بر صاحب کار نداريد مگر آنکه در ضمن عقد لازم شرطى بر صاحب کار کرده باشيد.
سوال 53 :
- آيا مديريت شوراى اسلامى کارخانه يا هر مؤسسه‌اى مى‌تواند به عناوينى شبيه کمک به جنگ زدگان بدون کسب رضايت از کارکنان مبلغى از حقوق آنان را قبل از پرداخت برداشت نمايند؟ در صورتى که به اين نحوه عده‌اى رضايت خاطر ندارند.
جواب:
- نسبت به حقوق کارکنان بايد طبق قرارداد عمل شود.
سوال 54 :
- قريب سه سال دفتردار تجارتخانه‌اى بوده‌ام و حقوق ماهيانه و پاداش را دريافت داشته‌ام ولى عرفا و قانونا سالى يک ماه حقوق بنام سنوات خدمت نيز به کارمند پرداخت مى‌شود آيا شرعا اين مبلغ قابل پرداخت است يا خير؟
جواب:
- اگر متعارف و قانونى است گرفتن آن مانع ندارد.
استفتاءات، ج2، ص: 217
سوال 55 :
- آموزگارى پيمان بسته که در مقابل خدمت موظف 24 ساعت در هفته حقوق دريافت نمايد حال اگر بعضى ساعت‌ها کارهاى شخصى انجام داده، و دانش آموزان بدون معلم بوده‌اند- يا معلم ديگرى به جايش بوده- آيا حق استفاده از حقوق دارند و اگر بگيرند جائز است يا خير؟ و اگر چنانچه خودشان شخصا مريض شوند و آن ساعتى که مى‌بايست کار موظف انجام دهند که در مقابلش حقوق بگيرند گرفتن آن مقدار پولى که در برابرش هيچگونه کارى انجام نداده است جايز و قابل تصرف است يا خير؟
جواب:
- تابع مقرّرات استخدامى است و اگر بر خلاف نموده استحقاق اجرت ندارد.
سوال 56 :
- مالکى زمينى را به مساحت يک هکتار به دست شش نفر داده که جو و گندم بکارند بعد مالک به اين شش نفر گفته شما اين زمين را به صورت باغ در آوريد و درخت کارى کنيد چون جو و گندم منفعت زيادى نمى‌دهد لذا مالک، زمين را کنده و اين شش نفر زمين را هموار کردند و درخت کاشتند و قرار بود مالک به اين شش نفر مزد کارگرى دهد ولى مزد هم نداد و اين شش نفر مدت بيست سال باغ و درخت کارى را حفاظت و نگهدارى مى‌کردند تا درختها همه بزرگ شدند و ميوه مى‌دادند و مدت بيست سال مزد نگرفتند چون کشاورز بودند، بعد از بيست سال، مالک اين زمين را از دست اين شش نفر گرفت و داد به يک نفر ديگر حالا حدود هشت سال است که در دست آن فرد مى‌باشد، اکنون آن شش نفر ادعاى باغ و ريشه درخت را مى‌کنند که هزار درخت و مجموعا يک هکتار زمين است لطفا بفرماييد که به اين شش نفر حق ريشه درخت مى‌رسد يا خير؟
استفتاءات، ج2، ص: 218
جواب:
- درختها اگر براى مالک و از نهال او کاشته شد ملک مالک است و ديگران که به امر مالک کار کردند اگر به قصد گرفتن مزد کار کردند حق مطالبه اجرت المثل دارند. "1"