احکام معاملات
سوال 410 :
خواهشمند است در صورت امکان قاعده کلّي بيان فرمائيد که در چه موارد شرط جزائي صحيح است و در چه مواردي صحيح نيست؟
جواب :
در صورتي شرط صحيح است که مخالف کتاب و سنت و مقتضاي عقد نباشد و همچنين انجام آن ممکن باشد و در ضمن عقد ذکر شده باشد.
سوال 411 :
فروختن آب قنات توسط شوراي اسلامي در صورتي که مالکين مخصوصي دارد چگونه است؟
جواب :
در صورتي که مالکان آب راضي نباشند اشکال دارد.
سوال 412 :
شخصي شريک در ساختمان سازي بوده که پس از تسويه حساب طلب من مبلغ شش ميليون و صد هزار تومان شده که شريکم بابت بدهي دستگاه آپارتمان داده فرداي آن روز اعلام نموده ديگر شرکاي من راضي نيستند مجدداً ساختمان را به من بفروشيد ساختمان با رضايت دو طرف فروخته شد به مبلغ هفت ميليون تومان به مدت آيا مبلغ نهصد هزار تومان اضافه شده بارضايت دو طرف چه حکمي دارد؟
جواب :
در صورتي که کسان ديگري در ساختمان شريک بوده‌اند و فروشنده بدون رضايت آنها فروخته است معامله اول باطل بوده است و مبلغ اضافه مربوط به تمام شرکاء مي‌باشد.
سوال 413 :
عده از مهاجرين افغاني فرد يا افرادي را بعنوان نماينده تعيين نموده همراه با مقداري پول براي خريد زمين در استان هرات افغانستان و يا نوارهاي مرزي آنجا مي‌فرستند، نمايندگان بعد از بازگشت ادّعا مي‌نمايند زميني را به طور مشاع براي موکّلين خود خريده‌اند حال يا به رؤيت يا بالوصف ولي مهاجرين به هر صورت که بود نتوانستند زمين مذکور را تصرف کنند، آيا اين افراد از نمايندگان مذکور مي‌توانند مطالبه زمين يا پولشان را بنمايند؟
جواب :
اگر آنها از طرف صاحبان پول جهت خريد زمين وکالت داشته‌اند و زمين را هم خريداري کرده‌اند اکنون حق مطالبه پول يا زمين ديگري را ندارند.
سوال 414 :
اينجانب در سال 1367 مبلغ نهصد و پنجاه هزار تومان پول به پدر عيال خود پرداختم تا نيابتاً سرقفلي يک باب مغازه را براي بنده خريداري نمايند. ليکن ايشان رسيد سرقفلي را از صاحب ملک نگرفته. لذا صاحب ملک پس از گذشت 7 سال اقدام به تخليه مغازه نمود و قرار گذاشتند مغازه را به پدر عيال بنده واگذار نمايند و مغازه مذکور در اختيار پدر عيال بنده قرار گرفت و ايشان در قبال اين واگذاري چکي به مبلغ شش ميليون تومان به بنده پرداختند. ولي متأسفانه دو ماه قبل از موعد، چک مفقود گرديد. آيا در اين خصوص پدر عيال بنده ضامن پرداخت وجه هستند يا نه؟
جواب :
در صورتي که چک مربوط به پدر عيال شما بوده، وي ضامن است که مبلغ مذکور در چک را به شما بدهد مگر اينکه چک مفقود شده به دست فرد ديگري برسد و آن شخص مبلغ چک را از بانک دريافت کند که در اين صورت خود شما مسؤول هستيد همچنين اگر چک مربوط به فرد ديگري باشد و کسي که آن را پيدا کرده مبلغ چک را از بانک بگيرد، مسئوليت متوجه خود شما مي‌باشد.
سوال 415 :
آيا معامله با فرقه بهائيت صحيح است؟
جواب :
اگر موجب تقويت آنان شود اشکال دارد.
سوال 416 :
اهل محلّه‌اي مبالغي را جهت خريد فرش مسجد جمع آوري نموده بودند. براي اينکه هم از نظر قيمت و کيفيت جنس مناسب باشد، فرد يا افرادي را جهت خريد فرش‌هاي مورد نظر به شهرستان کاشان مأمور مي‌نمايند. فروشنده چون متوجّه شده است، خريد براي مسجد است و کلّي نيز بوده تخفيف ويژه و مناسب را مي‌دهد؛ سوال اينجاست: آيا فرد يا افرادي که مأمور شده‌اند مي‌توانند از اين موقعيت (تخفيف دادن قيمت به خاطر مسجد) استفاده نموده و چند تخته فرش با همان قيمت مسجد براي شخصِ خود خريداري نمايند؟
جواب :
لازم است با فروشنده تماس بگيرند و حقيقت امر را به وي بگويند و رضايتش را جلب کنند.
سوال 417 :
در بخش عقود، فروش يک ملک به صورت زماني به چند نفر چه حکمي دارد؟
مثلاً ملکي به 4 نفر فروخته شده، اين ملک در هر فصل سال در اختيار مالک همان فصل است که خودش استفاده کند يا اجاره دهد و يا...
جواب :
جايز نيست و در اين قبيل موارد که اشخاص متعدّد از ملک ديگري فائده مي‌برند اگر بدون پول و رايگان باشد عاريه است و اگر در برابر پرداخت پول باشد، اجاره و يا مصالحه است.
سوال 418 :
مشتبه شدن هر يک از امور زير چه تأثيري در معامله دارد؟
الف: موضوع معامله.
جواب :
چون سبب جهل به مبيع مي‌شود، معامله باطل است.
ب: زمان و مکان اجراي معامله.
جواب :
اگر زمان و مکان تأثيري نسبت به شناخت عوضين و اوصاف آنها نداشته باشد، و همچنين در رغبت و ميل طرفين نيز مؤثّر نباشد، معامله صحيح است.
د: مقدار و قيمت موضوع معامله.
جواب :
اشتباه در مقدار و قيمت موضوع معامله، موجب بطلان آن است.
ه': مطالبه خسارت چه حکمي دارد؟ و خسارت را چه کسي بايد متحمّل شود؟
جواب :
موارد اشتباه، مختلف است که هر کدام حکم خاص خود را دارد، در صورتي که از قبيل خيار رؤيت باشد و آن را بر خلاف آنچه مشاهده نموده، دريافت کند و خسارتي پيش آيد؛ خسارت بعهده فروشنده جنس مي‌باشد.
و: اگر اشتباه از ناحيه وکيلِ يکي از طرفين صورت گرفته باشد، خسارت بر عهده کيست؟
جواب :
در صورتي که وکيل کوتاهي نکرده باشد، خسارت متوجه او نمي‌شود.
ز: آيا عدم النفع نيز خسارت است؟
جواب :
عدم النفع، خسارت نيست.
سوال 419 :
آيا مشتري مي‌تواند از قبول ثمن معامله‌اي که انجام شده خودداري و بايع را ملزم به تحويل مورد ديگري با همان کميّت و کيفيّت بنمايد؟
جواب :
نمي‌تواند ولي حق مطالبه جبران ضرر - در صورتي که متضررّ شده است - را دارد.
سوال 420 :
احتراماً به استحضار مي‌رساند در برخي حسينيه‌ها و تکايا در ايّام محرّم الحرام سهميه نذورات برنج که از محل ارز شناور تأمين و با يارانه‌اي خاص در اختيار قرار مي‌گيرد بصورت آزاد و به نيّت تبديل به احسن بفروش مي‌رسد نظر به اينکه فروش اقلام سهميه‌اي در بازار آزاد بنحوي مربوط به تخلّفات عرضه خارج از شبکه بوده و مشمول قوانين تعزيرات حکومتي مي‌گردد و همچنين وجود اين نوع از کالا از بازار آزاد موجبات آشفتگي بازار مي‌شود متمني است نظر حضرتعالي در خصوص اين عملکرد در برخي از حسينيه‌ها اعلام گردد.
لازم به توضيح است اين قلم از کالاهاي اساسي به قيمت حدود 1100 ريال به حسينيه‌ها عرضه شده که در بازار آزاد در هر کيلو گرم بيش از 4000 ريال فروخته مي‌شود.
جواب :
در صورتي که برنج مذکور در فوق بعنوان صرف در حسينيّه داده شده است فروش آن جائز نيست.
سوال 421 :
فردي زميني را از شخصي ديگر خريداري و بعداً صاحب اصلي زمين فوت نموده و خريدار پول آن زمين را به ورّاث مسترد نکرده است و حال قصد دارد بدون اذن و اجازه ورّاث در زمين مذکور مسجد بسازد لذا نظر به اهميّت و ارزش والاي مسجد و نماز در جامعه اسلامي مستدعي است نظر مبارک را در اين زمينه مرقوم فرمائيد؟
جواب :
در صورتي که معامله با شرائطش محقّق شده باشد خريدار مالک زمين است و هر گونه تصرّفي مي‌تواند در آن انجام دهد ولي قيمت زمين را به ورثه متوفّئ بدهکار است و بهتر است که اوّل بدهي را پرداخت کند بعد مسجد بسازد.
سوال 422 :
مردي سند مالکيت خودرو خود را بصورت صوري و بدون قصد تملّک به همسرش منتقل نموده، در حاليکه زن نيز از عدم قصد تملک مطّلع بوده است، اکنون آيا زن مي‌تواند ادّعا يا تصرفي در خصوص اين خودرو داشته باشد؟
جواب :
در فرض سوال نمي‌تواند در آن تصرّف نمايد يا مدّعي حقّي باشد.
سوال 423 :
آيا دادن مبلغي پول قبل از معامله به فروشنده به منظور نگهداري مال براي خريد تا زمان انجام معامله صحيح است؟ اين کار براي هر يک از خريدار و فروشنده چه الزامي مي‌آورد؟
جواب :
دادن بيعانه بدون انجام معامله، الزامي نمي‌آورد.
سوال 424 :
خريد و نگهداري گندم چه حکمي دارد؟
جواب :
در صورتي که موجب احتکار نشود اشکال ندارد.
خريد وفروش چک
سوال 425 :
آيا خريد و فروش چکي که راجع به بدهي واقعي است جايز است يا خير؟
جواب :
خريد و فروش چکي که براي خريد اجناس و کالا داده شده و معامله جدّي صورت گرفته مانعي ندارد.
سوال 426 :
اگر شخصي چکي را که مبلغ آن معين است به طلبکار و يا شخصي ثالث به کمتر يا بيشتر بفروشد ربا است يا خير؟
جواب :
اگر چک در مقابل خريد کالا و معامله جدّي صورت گرفته باشد فروش چک به مبلغ بيشتر يا کمتر مانعي ندارد.
سوال 427 :
آيا چکهاي مدت دار را مي‌شود نقداً به قيمت کمتر از چک خريد و فروش کرد؟ مثلاً چک يکصد هزار توماني که زمان وصولش يک ماه ديگر است را نقداً به 90 هزار تومان فروخت؟
جواب :
اگر قبلاً جنسي فروخته شده و اين چک پولي است که در ذمّه مشتري است، اين نوع چک را مي‌شود به قيمت کمتر فروخت ولي اگر چک صوري است جايز نيست، آنرا به کمتر بفروشند.
سوال 428 :
شخصي جنس خود را بصورت نسيه معامله ميکند و در قبال آن چک مدّت دار دريافت مي‌نمايد وليکن قبل از تحويل جنس به هر دليل معامله به هم مي‌خورد و معامله دوّمي صورت مي‌پذيرد به اين نحو که همان چک مدّت دار به کمتر از مبلغ قيد شده در آن ولي بصورت نقد به همان شخص مذکور فروخته مي‌شود. آيا اين نوع معامله معامله ربوي بوده و اشکال دارد؟
جواب :
در مفروض سوال که معامله به هم خورده معامله چک باطل است بلي اگر کسي در ذمّه شخصي طلبي دارد و به او متاعي فروخته و از او چک گرفته که اين چک حاکي از ما في الذّمه است مي‌تواند چک را کمتر يا بيشتر بفروشد بشرط اينکه تباني قبلي نداشته باشند.
سوال 429 :
نقد کردن چک مدت دار با کسر مبلغ که در بازار به عنوان خرد کردن چک معروف است چه حکمي دارد؟
جواب :
اگر چک صوري نباشد و در برابر طلب واقعي باشد مي‌تواند آن را به کمتر از مبلغ بفروش برساند.
خريد وفروش حق امتياز
سوال 430 :
در مورد دو نفر که پدر و فرزند مي‌باشند و در سرقفلي مغازه‌اي شريک‌اند و فرزند سهم سه دانگ خود را فروخته، آيا پدر حق شفعه دارد؟
جواب :
خير ندارد.
سوال 431 :
کسيکه مبلغي را بمدّت معيّني در بانک گذاشته و امتياز وامي را بدست آورده، آيا فروختن آن امتياز به ديگري جايز است؟
جواب :
خريد و فروشِ حقِّ امتيازهاي مشروع جايز است.
سوال 432 :
آيا حقوق معنوي و به طور خاص حق تأليف (کپي رايت) مشروعيت دارد؟
جواب :
بلي حق التأليف، مشروعيت دارد.
خريد به ذمه
سوال 433 :
اگر خريد منزل مسکوني مطابق شأن از وجهي باشد که به انحاء مختلف (کلاهبرداري، قرض و...) از مردم گرفته شده يا آن وجوه بصورت وديعه نزد او باشد آيا:
الف: منزل مسکوني مطابق شأن از جمله مستثنيات دين محسوب مي‌شود؟
ب: اگر خريد خانه به قصد فرار از دين يا به قصد عدم ردّ وجوه متعلق به ديگران باشد آيا اصل معامله چه حکمي دارد؟
جواب :
اگر معامله مذکور صحيح باشد آيا مي‌توان آنرا بنفع طلبکاران به فروش رساند؟
د: آيا بين صورتي که از ابتداء به قصد خريد واحد مسکوني اقدام به اخذ وجوه تحت عناوين مختلف نموده با صورتي که پس از اخذ وجوه بقصد فرار از دين اقدام کرده فرقي هست؟
ه': اگر طلب مذکور، مهريّه زوجه باشد آيا زوجه مي‌تواند منزل مسکوني را جهت استيفاء حقِّ خود توقيف کند؟
جواب :
اگر خانه را بصورت کلّي در ذمّه خريداري کرده (که معمولاً معاملات به اين صورت انجام مي‌شود) و سپس قيمت آن را از اموال ديگران پرداخت نموده معامله صحيح است و خانه متعلق به خريدار است و تمام آثار ملکيّت بر آن مترتّب است ولي خريدار نسبت به اموال ديگران ضامن و بدهکار است که بايد پول آنان را مسترد نمايد.
خريد وفروش مسکرات
سوال 434 :
فروختن مسکرات، گوشت خوک و ديگر خوراکيهاي حرام از سوي مسلمان به کفار چه حکمي دارد؟
جواب :
جائز نيست.
سوال 435 :
خريد، فروش و استعمال و حمل و نقل تمامي مسکرات چه حکمي دارد؟ آيا استعمال مسکرات در مواردي چون بيماري و براي درمان، تغييري در حکم ايجاد مي‌نمايد يا خير؟
جواب :
خريد و فروش و نوشيدن تمام مسکرات و حمل و نقل آنها حرام است و اگر براي معالجه باشد و راه ديگري براي درمان وجود نداشته باشد در حدّ ضرورت مانعي ندارد؛ ولي خداوند در مسکرات شفا قرار نداده است.
معاملات نسيه
سوال 436 :
فروش اقساطي اجناس به قيمتي بالاتر از قيمت نقد چه حکمي دارد؟ آيا روالي که هم اکنون در فروش اقساطي اجناس معمول است که مثلاً از يک جنس 000/150 توماني، 000/50 تومان آن را نقد و باقيمانده را در شش ماه پرداخت مي‌نمايند و مانده را در درصد معيني ضرب، مثلاً 000/100 تومان را در شش ماه 000/120 تومان محاسبه مي‌کنند شرعاً درست است؟
جواب :
مانعي ندارد.
سوال 437 :
سه سال قبل مقدار 100 کيلو برنج به فردي دادم و قرار بود مدت 10 روز وجه را پرداخت نمايد ولي تا کنون نداده است آيا شرعاً بايد مبلغ آن زمان را بدهد يا به قيمت امروز؟
جواب :
اگر شما مطالبه کرده‌اي و او قدرت پرداخت را داشته ولي مسامحه کرده و عمداً نپرداخته است لازم است ضرري را که به شما وارد شده است جبران کند.
سوال 438 :
پيش خريد و سلف گندم چه حکمي دارد؟
جواب :
با رعات شرائط معامله سلف اشکال ندارد.
سوال 439 :
آيا از افرادي که در پرداخت به موقع اقساط خود قصور مي‌کنند مي‌شود مبلغي را به عنوان ديرکرد يا خسارت دريافت نمود.
جواب :
خير
ربا
سوال 440 :
گرفتن وام از بانکهاي خارجي که مستلزم پرداخت ربا است چه صورت دارد؟
جواب :
معامله‌اي که متضمن دادن ربا به کفّار باشد حرام و باطل است.
سوال 441 :
احتراماً نظر به اينکه شغل بنده طلا فروشي مي‌باشد و ظاهراً دو نوع طلا از نظر خريد و فروش داريم:
نوع اوّل: طلائي که عيار آن مشخص و طبق عيار مشخص معامله مي‌شود.
نوع دوّم: طلائيکه با شمارش - که آن شماره هم جزء عيار مي‌باشد - خريد و فروش مي‌شود مثلاً طلاي شماره 745 را به قيمت طلاي شماره 742 از همکار آگاه خريداري نموده و همين شماره 742 را به شخص همکار آگاه به شماره 745 مي‌فروشيم لذا مستدعي است نظر مبارک را در مورد اينگونه معاملات بفرمائيد؟ آيا تفاوت در شماره و سود فروش طلاء جايز مي‌باشد يا خير؟ در صورت امکان طريقه صحيح خريد و فروش طلاي فرسوده با همين شماره‌هاي عنوان شده را ذيلاً مرقوم فرمائيد.
جواب :
در صورتي که از نظر وزن متفاوت نباشد اشکالي ندارد و شرط ديگري نيز در ضمن معامله نکنند.
سوال 442 :
گرفتن ربا و يا دادن ربا به کفار چه حکمي دارد؟
جواب :
گرفتن ربا از کفّار جائز است.
سوال 443 :
آيا از افرادي که در پرداخت به موقع اقساط خود قصور مي‌کنند، مي‌شود مبلغي را به عنوان ديرکرد يا خسارت دريافت نمود؟
جواب :
خير.
سوال 444 :
شخصي چکي را به مبلغ يک ميليون تومان به ديگري مي‌دهد و بعد از چند ماه فرد دوم به غير از مبلغ چک، دويست هزار تومان نيز به صاحب چک بر مي‌گرداند، آيا چنين عملي ربا محسوب مي‌شود يا خير؟
جواب :
اگر از آغاز بنابر گرفتن مبلغ اضافي بوده ربا و حرام است.
اسکناس
سوال 445 :
آيا اسکناس از مثليات است يا از قيميّات يا نوع ديگري است؟
جواب :
مثليّات و قيميّات در امور حقيقي مانند گندم و برنج و اسب و گاو مورد نظر قرار مي‌گيرد ولي اسکناس و مانند آن که يک امر اعتباري است و عملاً براي تنظيم امور زندگي مردم بمنظور تبيين و تعيين ارزشها براي يک قطعه کاغذ در حدّ معيّني ارزش و بها قائل شده‌اند از دائره مثليّات و قيميّات خارج و تابع آن اعتبار است و لذا گاهي بکلّي از ارزش مي‌افتد و بالأخره اسکناس احکام خاصي دارد.
سوال 446 :
آيا جايز است بر قرض گيرنده شرط کند تا ما به التفاوت کاهش قدرت خريد اسکناس را (ناشي از رشد قيمتها) به قرض دهنده بپردازد؟
جواب :
جائز نيست.
سوال 447 :
خريد و فروش پول به قيمت کمتر يا بيشتر چه حکمي دارد؟
جواب :
جايز نيست.
مالکيت دولت وشرکتها
سوال 448 :
آيا دولت مي‌تواند مالک باشد؟
جواب :
بلي.
سوال 449 :
اگر دولت مالک شود، آيا مانند مالکيت شخصي است يا نظير وقف بر جهت مي‌باشد؟
جواب :
دولت چون شخصيّت حقوقي دارد مالکيت آن بعنوان شخصيّت حقوقي است.
سوال 450 :
آيا در اين جهت فرقي بين دولت اسلامي و غير اسلامي وجود دارد؟
جواب :
دولت‌هاي غير اسلامي نيز اگر از نظر قوانين اسلامي داراي احترام باشند مالکيت دارند.
سوال 451 :
حکم مالکيت ساير اشخاص حقوقي مثل شرکتها و مؤسسات چيست؟
جواب :
شرکتها و مؤسسات نيز با ضوابطي که دارند داراي شخصيت حقوقي مي‌باشند.
خيارات
سوال 452 :
عقد بيع در مورد ملکي به اين صورت واقع شده که بيشتر ثمن به بايع پرداخت گرديده و کلّ مثمن در تصرّف مشتري قرار گرفته است، وليکن در ضمن عقد خارج لازم بين متعاملين شرعاً شرط شده که چنانچه خريدار يا فروشنده از انجام معامله عدول کردند با پرداخت مبلغ 5 ميليون تومان به طرف مقابل شرعاً حق فسخ بيع را دارند و براي اين شرط هم زمان معيّني قائل نشده‌اند، اکنون با توجه به شرط شرعي منعقد شده في مابين خريدار و فروشنده؛ چنانچه يکي از اينها بخواهند از انجام معامله عدول نمايند و معامله را فسخ کنند و حاضر شوند مبلغ پنج ميليون تومان را به طرف ديگر معامله پرداخت نمايند آيا حقِّ فسخ اين معامله را شرعاً دارند يا ندارند؟
جواب :
چنين شرطي صحيح نيست.
سوال 453 :
شخصي اتومبيلي را از ديگري خريداري کرده و در قولنامه مبلغ معيّني به عنوان واقولي قيد مي‌شود و خريدار بلافاصله اتومبيل را اجاره مي‌دهد. فروشنده پس از 17 ساعت اعلام خيار غبن ميکند و خريدار قبول ميکند امّا چون اتومبيل را 12 روز اجاره داده پس از 12 روز آنرا بر مي‌گرداند، سوال اين است: آيا مبلغ واقولي صحيح و براي خريدار حلال است؟ و درآمد حاصل از اجاره ماشين از آن کيست؟
جواب :
در فرض سوال حق گرفتن آن مبلغ معيّن (واقولي) را ندارد.
بعد از فسخ، بايع مي‌تواند براي مدّت باقيمانده از مشتري مطالبه اجرة المثل نمايد و به هر حال اجاره به قوّت خود تا انقضاء مدّت باقي است.
سوال 454 :
اگر دو نفر چند سال پيش معامله‌اي انجام دهند و الان يکي از آنها پشيمان شود مثلاً زيد با عمرو هر کدام با هم معاوضه جنسي و يا ملک و يا...... داشته‌اند حالا زيد بگويد پشيمانم و اين معامله فرض کنيم 10 سال پيش انجام شده آيا زيد اختيار فسخ دارد يا خير؟
جواب :
در فرض مذکور حق خيار ندارد و در خيار غبن بعد از علم به غبن اگر اقدام به خيار نکند يا در مال تصرّف نمايد خيار ساقط مي‌شود.
سوال 455 :
در خيار شرط اگر مدت معين نشده باشد، علاوه بر باطل بودن خيار، آيا بيع نيز باطل است؟
جواب :
باطل است.
سوال 456 :
اگر در ضمن عقد لازم شرط کند که هرگاه مبيع مستحقٌّ للغير درآمد فلان مبلغ به مشتري بدهد، آيا مشروط عليه مشغول الذمه مي‌شود؟
جواب :
بلي شرط صحيح است و بايد بر اساس آن عمل شود.
سوال 457 :
يک فرد يک رأس گاو شيرده مي‌دهد يعني مي‌فروشد به ديگري و دو رأس گوساله مي‌خرد در عوض آن گاو و بعد همان دو گوساله را مي‌فروشد به کس ديگري ولي بعد از چند ساعتي اظهار پشيماني مي‌نمايد، ولي اين معامله قطعي شده است آيا هيچ راهي براي برگشت از معامله وجود دارد؟
جواب :
در فرض مذکور فروشنده حق خيار ندارد.
سوال 458 :
مطالبه وجه التزام که براي ضمانت اجراي تعهد معيّن مي‌گردد، چه حکمي دارد؟
جواب :
در صورتي که در ضمن عقد لازمي صورت بگيرد، بايد بر اساس التزام عمل شود.
شروط باطل و مبطل
سوال 459 :
شرطهايي که باطل هستند و نيز شرطهائي که هم باطلند هم مبطِل قرارداد است کدامند؟
جواب :
شرطهاي باطل زياد است از جمله:
1 - شرط عملي که توانائي انجام آن نداشته باشد، مانند اينکه در ضمن عقد شرط کند که اين زراعت گندم را از شما خريداري مي‌کنم بشرط آنکه آن را تبديل به دانه گندم نمائي.
2 - شرط عملي که شرعاً جايز نباشد، مانند اينکه بگويد: اين انگور را به شما مي‌فروشم به شرط آن که با آن شراب درست کني.
3 - شرطي که مخالف کتاب و سنّت باشد، مثل اين که در ضمن معامله شرط کند که اين چيز را به شما مي‌فروشم به شرط آنکه از تو ارث ببرم و حال اينکه وارث شرعي نباشد.
4 - شرطي که با مقتضاي عقد منافات داشته باشد مانند اين که بگويد: اين کتاب را به شما مي‌فروشم به شرط آنکه مالک نشوي.
5 - شرطي که مستلزم امر محالي باشد، مانند آنکه چيزي بفروشند و با خريدار شرط کند که آنرا به دو نفر در عرض هم بفروشي.
6 - آنکه پيش از اجراي عقد، طرفين نسبت به موضوعي توافق کنند ولي در ضمن اجراي صيغه عقد به آن اشاره نشود، و عقد مبتني بر آن منعقد نشود.
7 - شرطي که هدف عقلائي نداشته باشد، مثل آنکه شرط کند با اين زن ازدواج مي‌کنم به شرط آنکه سواد نداشته باشد.
از اين شروط، شرطهاي شماره 2 و 5 موجب بطلان عقد نيز خواهد شد.