احکام ضمان
سوال 605 :
اگر مدير مدرسه يا اداره‌اي گزارش غيبت غير موجه آموزگار يا کارمند را نداد و گفت مصلحت ديدم که گزارش ندهم آيا مديون است و ضامن حقوق آنروز غيبت کننده نسبت به دولت مي‌باشد؟ و مسئوليت کدام يک از آموزگار و مدير بيشتر است؟
جواب :
ضمان حقوق روز غيبت فقط به عهده آموزگار و کارمند است و مدير فقط به جهت ترک وظيفه خلاف شرع مرتکب شده ولي ضمان مالي ندارد.
سوال 606 :
کارگي در کارخانه دستش لاي دستگاه رفته و قطع شده، آيا کارفرما ضامن است يا خير؟
جواب :
کارفرما ضامن نيست. مگر در صورتي که کارخانه براي استخدام، مقرراتي در اين باره داشته باشد، که مقتضي ضمان کارفرما باشد.
سوال 607 :
موتور سواري در حال حرکت مي‌باشد که ناگهان گوسفندي را در وسط خيابان مشاهده مي‌کند (حال يا به اين صورت که از قبل گوسفند بوده يا به اين صورت که گوسفند ناگهان به وسط خيابان دويده است) و براي اجتناب از برخورد با آن فرمان موتور را کج مي‌کند با توجه به اينکه خيابان محل عبور گوسفند نيست، آيا صاحب گوسفند ضامن ديه است؟ در فرض ديگر اگر سکي چاهي را در طريقي حفر کند و عابري براي احتراز از سقوط در آن به سمت ديگري حرکت کند و در نتيجه در دره‌اي بيفتد، آيا حافر ضامن است؟
جواب :
هر دو مسأله به موضوع ضمان به واسطه سبب بر مي‌گردد:
1- اگر د موضوع گوسفند ضابطه اين بوده است که لازم باشد صاحب گوسفند، گوسفند خود را حفظ کند و نگذارد به اين نقطه بيايد ولي او کوتاهي کرده است و بودن گوسفند در آن نقطه موجب اين جنايت شده است صاحب گوسفند ضامن است و الا فلا.
2- اگر حفر چاه در طريق نيز جائز نبوده است و آن موجب جنايت شده است حافر ضامن است و الا فلا.
سوال 608 :
شخصي زميني کنار جاده دارد که چند چاه هم در آن حفر شده و ضخصي هم گوسفنداني را از کنار جاده مي‌برد ناگهان ماشيني مي‌آيد و با زدن بوق گوسفندان به هيجان آمده دو رأس از گوسفندان به چاه مي‌افتد و تلف مي‌شوند مرقوم فرماييد: ضامن چه کسي است صاحب گوسفندان، راننده ماشين يا صاحب زمين (چاهها)؟
جواب :
در فرض مذکور اگر صاحب گوسفندان در اداره و بردن گوسفندها تقصير نکرده باشد، راننده ماشين ضامن است.
سوال 609 :
اگر در وضعيت اضطراري، بالفرض راننده اتومبيل ناچار شود که براي جلوگيري از سقوط در پرتگاه، نرده‌هاي چوبي ملک مجاور را که متعلق به شخص ديگري است بشکند و از آن مانعي در راه سقوط اتومبيل خود بسازد، در چنين وضعيتي که اين راننده به منظور نجات جان خويشتن، مضطر در ورود ضرر مي‌باشد و في الواقع کاري را انجام مي‌دهد که هر انسان متارف و آگاهي هم در موقعيت شخص مضطر مي‌بود، چنين مي‌کرد؛ آيا اين ضرر و زيان وارده مي‌بايست جبران گردد يا خير؟
و به عبارتي ديگر، براي يان شخص مضطر «ضمان مالي» در اصطلاح فقهي و يا «مسئوليت مدني» در اصطلاح حقوقي متصور است يا خير؟ و به تعبير دقيقتر، آيا اضرار به غير باري دفع ضرر از خود در وضعيت اضطراري جايز است يا خير؟ و از سودي ديگر در مقام حکم کردن، آيا مي‌بايست بين اقدام اضطراري شخص مضطر، که به جهت حفظ جان خود يا نزديکش صورت مي‌گيرد با موردي که شخص مضطر در راستاي حمايت از مال خود مرتکب ايراد ضرر مي‌گردد تفاوتي قايل گرديد يا خير؟
جواب :
در پاره‌اي از موارد مذکوره هرچند از جهت حکم تکليفي تصرف جايز است ولي از جهت حکم وضعي در همه موارد مذکوره ضمان براي تصرف کننده ثابت است.
سوال 610 :
اگر در وضعيت اضطراري، چنان که سيلي به طرف خانه شخص مضطر در جريان است، شخص مضطر در خانه و ملک خود دست به اقدامي بزند که مسير سيل را به سمت خانه همسايه منحرف سازد و باعث ضرر به همسايه گردد، آيا چنين اقدامي از سوي شخص مضطر جايز است يا خير؟ در حاليکه اين شخص مضطر نيازمند به چنين تصرف خاصي در ملک خود مي‌باشد، به طوري که اگر آن کار را نکند زيان مي‌بيند و در اين حالت بين دو قاعده معتبر فقهي «لاضرر» و «تسليط» تعاض ايجاد مي‌شود و جايز نبودن اقدام شخص مضطر، حرج و تضييقي براي اوست، در حايکه مطابق قاعده فقهي «لاحرج»، حرجي بر شخص مضطر نيست. النهايه، اين تعارض چگونه مي‌بايست مرتفع شود؟
جواب :
جايز نيست و ضامن است و قاعده لاحرج در اين مورد جاري نيست.
سوال 611 :
در حالتي که شخص مضطر ناچار مي‌شود تا براي دفع ضرر از ديگري به زيان خود اقدامي کند، مانند موردي که راننده اتومبيلي مي‌بيند و براي پرهيز از تصادف با آنها به ناچار اتومبيل خود را به جدول جوي مي‌زند و در نتيجه خصارت مي‌بيند، در اين مورد آيا اضرار به خود براي دفع ضرر از غير جايز است ياخير؟ و آيا شخص مضطر خسارت ديده، حق دارد بر طبق قاعده «اداره فضولي مال غير» از صاحب حيوان يا سرپرست کودک يا آن منتفع مطالبه خسارت کند يا خير؟
جواب :
اضرار به غير براي دفع ضرر از خود گاهي از جهت مراعات اهم جائز است ولي حکم ضمان نيز ثابت است و کسي که ضرر وارد کرده است ضامن است.
سوال 612 :
کساني که در زمانهاي قديم مبالغي را به ديگران بدهکار بودند ولي چون نمي‌شناختند و يا دسترسي نداشتند و پرداخت نکردند حال اگر بخواهند آنها را به عنوان رد مضالم بپردازند آيا قيمت اجناس آن روز را حساب کنند و يا به قيمت فعلي آنها را بايد بپردازند. مثلاً بيست سال پيش يک کيلو انگور کسي را برداشته و پول آن را هم نداده است حال که بخواهد بري‌ء الذمه شود آيا بيد قيمت بيست سال پيش حدوداً 5 تومان را بپردازد و يا قيمت امروز که حدوداً يکصد تومان است؟
جواب :
در اجناس مثل انگور همان اجناس را به فقرا از بابت رد مظالم بپردازد ولي در پول ارزش را در نظر بگيرند.
سوال 613 :
آيا اگر ديوانه مرتکب جرمي شود ولي او ضامن است يا خير؟
جواب :
اگر ولي در حفظ و جلوگيري کوتاهي نکرد ضامن نيست.
سوال 614 :
اين جانب ضمانت شخصي را در بانک براي مبلغ مشخص و مدت معيني که از طرف بانک اعلام گرديده، نموده‌ام و در مقابل اصل وام و سود آن بانک از اين جانب سفته دريافت کرده است، شخص وام گيرنده ورشکست و متوراي مي‌باشد، اين جانب بر مبناي اينکه ضمانت را قبول نموده‌ام اصل و سود وام را پرداخت نموده‌ام مجدداً بانک مبلغي را به عنوان جريمه مطالبه مي‌نمايد در صورتي که وام را به اين جانب پرداخت نکرده که با آن معامله‌اي انجام دهم که جريمه شامل حال بنده باشد و از طرف اين جانب فقط ضمانت اصل وام و سود آن را که مدت پرداخت آن از طرف بانک مشخص گرديده است قبول کرده‌ام و به تعهد خود عمل نموده‌ام و با توضيحاتي که به عرض مبارک رساندم جناب عالي بفرماييد که شرعا اين جانب مسئول پرداخت جريمه‌اي که بانک مطالبه کرده هستم يا خير؟
جواب :
موضوع فوق بستگي به ضوابط و آئين نامه بانکي دارد اگر مقتضاي ضوابط بانکي آن است که ضامن بايد جريمه را نيز بپردازد لازم است که آن را نيز بپردازيد.
سوال 615 :
کسي مرغداري داشته و حدوداً به مبلغ نهصد هزار تومان از زيد، دان مرغ خريد، بعداً معلوم شد که دان مرغ فاسد بوده و تمام جوجه‌هاي خريداران، تلف شدند، که تقريباً تمام سرمايه‌اش از بين رفته، وقتي به زيد فروشنده دان مراجعه نموده، زير بار نرفته و خريدار هم شکايت نموده، پس از دو سال فروشنده پس از دو سال فروشنده را به يک ميليون و دويست هزار تومان محکوم کرده‌اند البته از آن زمان تا حالا قيمت گوشت مرغ تقريباً دوبرابر شده حالا اين مبلغي را که خريدار اضافه گرفته با توجه به نرخ تورم آيا ملک خودش مي‌شود ي بايد به فروشنده برگرداند ضمناً مبلغ يکصد و پنجاه هزار تومان هم خريدار پول وکيل و غيره براي وصول خرج نموده است؟
جواب :
در فرض مسأله فروشنده دان مرغ فاسد ضامن همه ضررهاي است که از اين راه به خريداران رسيده است و حتي ضمان ترقي گوشت مرغ نيز مي‌باشد بنابراين فروشنده خريدار را راضي نمايد و تراضي حاصل شود.
سوال 616 :
به اينجانب از طرف سازمان متبوع يک دستگاه اتومبيل لندور مدل 1367 دولتي در اختيار واحد تحت فرماندهيم قرار داده شده بود که در امور اداري و سرکشي واحدهاي زير نظر و تردد استفاده نمايم لذا در ارديبهشت سال 75 با رعايت کليه اصول ايمني و حفاظتي از اتومبيل فوق که هيچگونه تعدي و تفريط و ترک فعل از ناحيه حقير صورت نگرفته و در مقابل درب ورودي وزارت کشور در وقت اداري، پارک نموده بودم، سارق يا سارقين از فرصت استفاده نموده و به انحاء مختلف اتومبيل را مورد دستبرد قرار داده‌اند. حال اينجانب با عنايت به اينکه نه تعدي، نه تفريطس و نه ترک فعل داشته‌ام آيا ضمان شامل حال حقير خواهد بود يا خير؟
جواب :
در صورتي که ب هيچ وجه ترک مراقبت‌هاي لازم و تعدي و تفريط از شما صادر نشده، ضامن نمي‌باشيد.
سوال 617 :
شخصي به دکتر دندانپزشکي رجوع مي‌کند و به دکتر مي‌گويد او را ببيند و نظر قطعي دهد که آيا پر کردني است يا خير؟ و اگر پر نمي‌شود از ابتدا بگويد که وي خرج ننمايد دکتر بعد از معاينه نظر به پر کردن مي‌دهد و بعد از سه جلسه مبلغ زيادي پرداخت مي‌نمايد، اما دو روز نشده، دندان مي‌شکند و شخص به همان پزشک رجوع مي‌نمايد و دکتر با اينکه خود قبول بر خطاء دارد بعد از يک جلسه کار روي دندان مطالبه پول مي‌کند، شخص به خاطر بي اطلاعي از حکم شرع نصف پول درخواستي را مي‌دهد، حال مي‌خواهد بداند پولي که دکتر حالا از او طلب نموده واقعاً از نظر شرعي صحيح است؟
جواب :
اگر طبيب متخصص است يعني در رشته خود داراي مهارت کافي است و در ضمن کار نيز اشتباه نکرده است ضامن نيست ولي اگر متخصص و ماهر نيست و يا در کار و معالجه اشتباه کرده است ضامن است.