1ـ قيام
سوال 224 :
بيمارى که ايستاده نماز مى گذارد، بناگاه احساس سرگيجه و عجز مى کند. آيا مى تواند بقيّه نماز را به حالت نشسته يا خوابيده بخواند؟
جواب :
مانعى ندارد; ولى اگر تا آخر وقت قدرت پيدا کند، احتياط اعاده است.
2ـ قرائت
سوال 225 :
آيا بايد نهايت دقّت را در درست خواندن اذکار نماز به کار ببريم، يا کافى است به عربى صحيح خوانده شود؟ مثلا من در نماز ظهر و عصر، که بايد حمد و سوره آهسته خوانده شود، مشکل دارم. و بايد کمى بلندتر بخوانم، وگرنه نمى توانم حروف حلقى را درست تلفّظ کنم. آيا نمازم باطل است؟
جواب :
در اين گونه مسائل سخت گيرى نکنيد. کافى است طورى بخوانيد که عربها بگويند صحيح است، و هرگز در قرائت نماز ظهر و عصر، صداى خود را بلند نکنيد; و به نظر مى رسد گرفتار وسوسه شده ايد، که بايد سعى کنيد آن را ترک نماييد.
سوال 226 :
آيا نمازهاى مستحبّى، مثل نماز شب و نافله ها را نيز بايد به عربى صحيح خواند؟ زيارتها و دعاها چطور؟
جواب :
از جواب بالا معلوم شد.
سوال 227 :
نظر به اين که در کلمه «صراط» هم تلفّظ «س» صحيح است و هم تلفّظ «ص»، اگر کسى قصد هيچ کدام را نکند، آيا هر کدام به زبان آمد صحيح است؟ اگر قصد «س» کرد، و اتّفاقاً «ص» تلفّظ شد، يا بعکس، چه حکمى دارد؟
جواب :
تلفّظ «صراط» با «سين» از نظر ما خلاف احتياط است; ولى اگر مقلّد کسى باشد که هر دو را اجازه مى دهد، مى تواند نيّت مطلق کند که هر کدام تلفّظ شود همان منظور باشد، در اين صورت اشکالى ندارد.
سوال 228 :
برخى از نمازگزاران در کلماتى مانند «يَوْمِ» در «مالک يوم الدّين»، و «تَوَاصَوْ» در «و تَواصوا بالحقّ»، حرکت فتحه قبل از واوِ ساکن را، شبيه به ضمّه مى خوانند. هم چنين در کلماتى مانند «عَلَيْکَ، عَلَيْنا، عَلَيْکُمْ» حرکت فتحه قبل از ياى ساکن را نزديک به کسره، يا به صورت مکسور قرائت مى کنند، نماز آنها چه حکمى دارد؟
جواب :
عرب در تلفّظهاى معمول، فتحه هاى قبل از واو را کمى شبيه به ضمّه، و فتحه هاى قبل از ياء را کمى شبيه به کسره ادا مى کنند.
سوال 229 :
برخى از نمازگزاران، حرکت فتحه قبل از حرف ساکن را در موارد زير بيش از مقدار يک حرکت (و متعارف عرب زبانان) مى کشند: 1ـ «مَغْضُوبِ» 2ـ «أَحَدٌ» در «قل هو الله أحَدٌ». 3ـ «صَمَدْ» در «اَللّهُ الصَّمَدٌ» 4ـ «أَمْر» در «مِنْ کُلِّ أَمْر» 5ـ «الْفَجْرِ» در «حَتّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ». در حالى که زبان شناسان عرب (قديم و جديد) مى گويند: حرکت فتحه، تفاوتى با الف مدّى (صداى کشيده «آ») ندارد، مگر در مقدار کشش صدا. به عبارت ديگر، اگر حرکت «فتحه» را مقدار بيشترى بکشيم، تبديل به «الف مدّى» مى شود. لطفاً نظر مبارک را در اين مورد بفرماييد.
جواب :
در صورتى که صدق عربى صحيح کند اشکالى ندارد; هر چند موافق قواعد تجويد نباشد.
سوال 230 :
درباره تلفّظ «مالک» در سوره «حمد» نظر شريف خود را بيان فرماييد:
الف) آيا مى توان «مالِکِ» را «مَلِکِ» خواند؟ در صورت جواز، کدام بهتر است.
ب) آيا مى توان در يک رکعت «مالِکِ» و «مَلِکِ» هر دو را با هم خواند؟
جواب :
آيا مى توان در رکعت اوّل، «مالِکِ» و در رکعت دوّم «مَلِکِ» خواند؟
جواب :
احتياط آن است که فقط مالک بخوانند.
سوال 231 :
آيا مى توان نماز را به غير از قرائت عاصم، به ساير قرائات نيز خواند؟ در فرض مذکور، مثلا کلمه «مالک» تنها در قرائت عاصم و کسائى «مَالِکِ» خوانده شده است. ساير قرّاء سبعه، آن را «مَلِکِ يوم الدّين» خوانده اند. اگر نمازگزار بخواهد «مَلِکِ» بخواند، آيا لازم است قبل از شروع نماز، نوع قرائت خود را در نماز معلوم کند؟
جواب :
خواندن غير قرائت حفص از عاصم در شرايطى که فقط اين قرائت مشهور است اشکال دارد.
سوال 232 :
آيا رعايت ادغام نون ساکن و تنوين در حروف «يرملون»، مثلا در «وَ لَمْ يَکُنْ لَهُ»، يا «مَحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد» در نماز واجب است؟
جواب :
همين اندازه که عربى صحيح صدق کند کافى است.
سوال 233 :
آيا قصد انشا در سوره حمد و ساير اذکار نماز جايز است؟
جواب :
در مورد اذکار و الفاظ نماز و قرائت حمد و غيره فهم معنا و قصد انشا نه تنها جايز، بلکه بسيار خوب است، و در اين جا توجّه به چند نکته لازم به نظر مى رسد:
1ـ شکّى نيست که هدف از اين الفاظ معانى آن است. هدف، تسبيح و تهليل و حمد و ستايش خداست، و اين امر با قصد لفظ بدون قصد معنا حاصل نمى شود. حتّى به عقيده ما سوره حمد نيز چنين است. آيات و تعبيرات سوره حمد به خوبى نشان مى دهد که از لسان بنده در برابر پروردگار است، و اين تصوّر، که قصد انشا در آن با قصد قرآنيّت منافات دارد، اشتباه بزرگى است، که بايد از آن به خدا پناه برد; زيرا هدف سوره حمد را به کلّى از بين مى برد. به خصوص بعد از ملاحظه رواياتى که درباره سوره حمد آمده است.
2ـ شکّى نيست که سوره توحيد، يا سوره هاى ديگر که در نماز مى خوانيم، از اين امر مستثنى است. و هدف حکايت کلمات خداوند براى گرفتن پند و اندرز و تعليم است (مثلا هيچ کس در «قُلْ هُوَ اللهُ اَحدٌ» قصد انشا نمى کند).
3ـ قصد معنا گاه تفصيلى است (مانند قصد خواص) و گاه اجمالى است (مانند آنچه عوام قصد مى کنند.) عوام اجمالا مى دانند اين کلمات، حمد و تسبيح و تمجيد و ثنا و دعاست; ولى جزئيّات آن را نمى دانند.
4ـ حق اين است که قصد اجمالى کافى است، و بر عوام لازم نيست که معانى الفاظ نماز را به طور تفصيل بدانند، زيرا مى دانيم اقوام زيادى غير از اهل لسان وارد اسلام شدند، که به غير زبان عربى سخن مى گفتند، اگر دانستن معانى تفصيليّه قرائت و اذکار نماز واجب بود، بايد در کلام پيغمبر اکرم(صلى الله عليه وآله)، يا در روايات ائمّه(عليهم السلام)، اشاره اى به آن مى شد. مخصوصاً بعضى امامان مانند حضرت امام رضا(عليه السلام) که مدّتها در ميان ايرانيان مى زيسته اند.
سوال 234 :
شخصى طىّ ساليان متمادى، بر اثر ندانستن مسأله، سوره را قبل از حمد خوانده است. آيا نمازهايى که به شکل فوق خوانده قضا دارد؟
جواب :
در صورتى که جاهل مقصّر باشد بايد قضا کند; ولى اگر دسترسى به فراگرفتن مسأله نداشته، يا اصلا احتمال بطلان نمى داده، قضا ندارد.
سوال 235 :
بنده بعد از مدّتى نزد يکى از روحانيّون معظّم امتحان قرائت دادم، و متوجّه شدم بعضى از الفاظ نماز من صحيح نبوده است. آيا بايد نمازهاى قبل از تصحيح قرائت را قضا نمايم؟
جواب :
در صورتى که قبلا تصوّر مى کرده ايد نمازتان صحيح است، اعاده لازم نيست.
سوال 236 :
لطفاً به سوالات زير در مورد قرائت نماز پاسخ دهيد:
1ـ در بحث قرائت نماز، وقف به چه معناست؟ آيا ملاک نَفَسْ گرفتن است، حتّى اگر توقّفى صورت نگيرد؟ يا ملاک وقف عرفى است، حتّى اگر نَفَسى گرفته نشود؟
2ـ آيا بر هر کلمه اى از کلمات نماز مى توان وقف کرد؟ يا ملاک درستى معناست؟ مثلا اگر «الحمد الله» بگويد، و بعد از مدّتى «رَبِّ الْعالَمين» گفته شود، آيا نمازش صحيح است؟
جواب 1 و 2: ملاکِ وقف، فاصله عرفى است; خواه نَفَس بگيرد، يا نگيرد، و تنها در جايى جايز است که رابطه جمله را قطع نکند.
3ـ آيا وقف به حرکت در همه اجزاى نماز اشکال دارد؟ يا فقط در قرائت اشکال دارد؟ مثلا اگر بگويد «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ» (با حرکت) و بعد از مدّتى بگويد «وَ بِحَمْدِه»، آيا وقف به حرکت محسوب مى شود؟
جواب :
تفاوتى نمى کند.
4ـ آيا گفتن اذکارى که کاملا جداى از هم هستند، به صورتهاى زير صحيح است:
الف) مثلا گفته شود «سُبْحان اللّهِ» سه بار بدون توقّف (با حرکت).
ب) گفته شود «سُبْحانَ اللّهِ» با توقّف (با حرکت).
جواب :
وقف با حرکت در هر جاى نماز خلاف احتياط است