فصل دوازدهم: احکام خمس
منافع کسب
سوال 329 :
پزشکان براى معاينه بيمار نياز به وسائل پزشکى دارند. حکم خمس اين وسائل، در موارد ذيل چگونه است؟
الف) در صورتى که اين وسائل را نقداً خريدارى کرده باشند.
جواب :
در صورتى که مبلغى را قرض گرفته، و اين وسائل را خريده، و ماهانه اقساط وام را مى پردازند، و بر اين وام سود هم تعلّق گرفته باشد.
د) وسائل مصرفى پزشکى، که پزشکان براى بيماران استفاده مى کنند مثل لوازم پانسمان و تزريق و مانندآن.
جواب الف تا د: تمام اين امور جزء سرمايه محسوب مى شود. اگر از پول نقد تهيّه شده، يا اگر اقساطى بوده قسط آن را پرداخته اند و سال بر آن گذشته، خمس دارد.
سوال 330 :
شخصى پارچه چادرى تهيّه نموده، ولى به خاطر مشغله کارى، يا علل ديگر، نتوانسته آن را براى دوختن به خيّاط بدهد، و اکنون سال خمسى او فرا رسيده است، آيا خمس اين چادر را بايد بپردازد؟
جواب :
در صورتى که نياز به آن داشته، هر چند اتّفاقاً آماده مصرف نشده، خمس ندارد.
سوال 331 :
اگر ملکى را براى افراد معيّن، مثلا فرزندان خود، وقف کند خمس دارد؟
جواب :
هرگاه قبل از گذشتن سال خمس وقف کند خمس ندارد.
سوال 332 :
آيا اشياى زينتى که در حدّ شأن خانواده است، مانند قاب عکس، ولى نداشتن آن نقص محسوب نمى شود، مشمول خمس است؟
جواب :
لوازم زندگى اگر در حدّ شأن باشد خمس ندارد.
سوال 333 :
آيا به مبالغى که شخص بيمه شده در طول چندين سال به شرکت بيمه پرداخت مى کند، و بعداً به تدريج به عنوان حقوق ماهيانه به وى پرداخت مى شود، خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
خمس تعلّق نمى گيرد; مگر اين که چيزى از هزينه سال او اضافه بماند.
سوال 334 :
کسانى که از نظر موقعيّت مالى ضعيف هستند، آيا مى توانند براى مخارج ازدواج پسر، يا براى تهيّه جهيزيّه دخترشان، پول پس انداز کنند؟
جواب :
خمس به آن تعلّق مى گيرد; امّا اگر زياد در زحمت باشد ما خمس آن را به آنها مى بخشيم.
سوال 335 :
از دانشگاه وام گرفته ام، و پنج سال ديگر اين وام را از من پس مى گيرند. و به عبارتى من الان به آنها بدهکار هستم. آيا سر سال خمسى که مى رسد، مى توانم مقادير فوق را از موجودى کسر نمايم؟ يا پنج سال بعد که قسط آن قرضها را دادم جزء مؤنه همان سال محسوب مى شود، و نبايد سر سال خمسى پنج سال بعد آن مقادير را به موجودى اضافه نمايم؟
جواب :
اقساط مذکور جزء مؤنه همان سالى محسوب مى شود که پرداخت مى گردد.
سوال 336 :
امروزه براى حجّ واجب ثبت نام مى کنند و پس از چند سال شخص را به حج مى فرستند. با توجّه به اين که پول چند سال نزد آنها مى ماند و در همان سال خرج نمى شود، با رسيدن سال خمسى بايد خمس آن را داد؟
جواب :
هرگاه از درآمد همان سال ثبت نام باشد خمس ندارد.
سوال 337 :
شخصى لباس يا وسيله ديگرى براى جهيزيّه فرزندش مى خرد. پس از گذشت چند سال آن را از جهيزيّه بر داشته و به عنوان هديه به فرزند ديگرش مى دهد، يا در مصادف ضرورى تر هزينه مى کند. آيا پرداخت خمس آن واجب است؟
جواب :
خمس ندارد.
سوال 338 :
آيا به سرمايه ثابت طلا فروشان خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
آرى سرمايه خمس دارد; ولى يک بار که خمس بدهند کافى است، و بعداً فقط افزايش را حساب مى کنند.
مصرف خمس
سوال 339 :
شخصى از سيدّ فقيرى طلبى دارد. مى خواهد طلبش را از بابت سهم سادات حساب کند، ولى فعلا سهم سادات بدهکار نيست، و از طرفى هم مى خواهد اين سيّد به او بدهکار نباشد. آيا راهى وجود دارد که سيّد مذکور به اين شخص مديون نباشد، و از سوى ديگر اين شخص بتواند سهم ساداتى که سالهاى آينده بر ذمّه او مى آيد را بابت طلب اين سيّد بردارد؟
جواب :
مى تواند با اجازه حاکم شرع آن را بپردازد; يعنى در واقع به حاکم شرع وام مى دهد، که بعداً از باب وجوه با او محاسبه کند.
سوال 340 :
شخصى جنس معيّنى از سيّد نيازمندى طلبکار است، و مى خواهد مقدارى از طلبش را از بابت سهم ساداتى که بر ذمّه اش آمده، حساب کند. با توجّه به اين که بدهکار مذکور قدرت پرداخت هيچ مقدار از بدهيش را ندارد. به چه شکل عمل کند؟
جواب :
مى تواند بدهى او را از بابت سهم سادات قيمت کرده، و حساب کند.
سوال 341 :
کسانى که تنها از طرف مادر سيّد هستند، چه امتيازاتى دارند؟
جواب :
از جهاتى حکم سيّد دارند، و از جهاتى ندارند. خمس نمى توانند بگيرند، و از لباس مخصوص سادات نمى توانند استفاده کنند; امّا از جهاتى شرافت سيادت دارند.
سوالات متفرّقه خمس
سوال 342 :
پدرم اعتقاد چندانى به مسائل دينى ندارد، و فقط نماز و روزه را به جا مى آورد; آن هم کاملا سرسرى، امّا بقيّه تکاليف مانند خمس و زکات و مانند آن را رعايت نمى کند. نمى خواهم اموال ايشان در مسائل زندگى من داخل شود، امّا اصرار دارند که به من کمک کنند. لطفاً در اين مورد به سوالات زير پاسخ دهيد:
1ـ چه کار کنم؟ تکليف غذا خوردن در آن جا چيست؟
جواب :
شما مى توانيد از مال ايشان استفاده کنيد، و خمسش را بپردازيد.
2ـ مبلغى که تاکنون کمک کرده اند، مرا به ايشان زياد وابسته کرده است. به نظر شما چه کارى در اين شرايط مناسب است؟
جواب :
وابستگى به پدر چيز مهمّى نيست. سعى کنيد با اخلاق خوش و منطق مؤدّبانه، پدر را به راه راست بياوريد.
3ـ عدم رعايت فروع دين، عدم اعتقاد عملى به اصول را نشان مى دهد. دوستى با ايشان من را نسبت به دين و حلال و حرام و واجبات بى تفاوت مى کند. چگونه مى توان اين مطلب را به ايشان متذکّر شد به طورى که ناراحت نشود، و از طرف من نيز اتمام حجّت شده باشد. با توجّه به اين که ايشان بسيار عاطفى هستند، و به کوچکترين انتقادات سازنده اى ناراحت مى شوند، و اشک مى ريزند؟
جواب :
سعى کنيد با تواضع و بردبارى و زبان خوش، تدريجاً در ايشان نفود کنيد، و هرگز مأيوس نشويد. و تذکّرات در خلوت باشد، نه در جلوى مردم، و به صورت خيرانديشى باشد، نه به صورت انتقاد و خشونت و بدانيد سهل انگارى در فروع، هميشه دليل بر عدم ايمان به اصول نيست.
سوال 343 :
تصرّف در وجوه صدقه، کفّاره، زکات، خمس و مانند آن، به عنوان قرض و سپس برگرداندن آن چه صورت دارد؟ پولهايى که به عنوان امانت در نزد انسان است چطور؟
جواب :
در صورتى که صاحب پول، آنها را به عنوان صدقه يا خمس جدا کرده، مى تواند در آنها تصرّف کند; ولى اگر کسى به عنوان امانت به آنها سپرده، حقّ تصرّف ندارند.
سوال 344 :
در بعضى از محافل بحثى مطرح هست که آيا ماليات در نظام اسلامى (آن هم گاهى با در صد زياد) جايگزين خمس و زکات مى شود؟ و در صورتى که جايگزين نمى شود، براى کسانى که خمس و زکات مى دهند، چاره اى انديشيده شده تا ماليات کمترى (لا اقل به ميزان خمس و زکاتِ پرداختى) بدهکار باشند؟ مخصوصاً با توجّه به اين که در صدر اداره ماليات و اخذ وجوهات، فقيه جامع الشرايط نظارت و حضور دارد؟
جواب :
مسأله مهمّ اين است که ماليات نوعى هزينه کار اقتصادى است. يعنى کسى که فعّاليّت اقتصادى دارد، از جادّه ها استفاده مى کند، از امنيّت بهره مى گيرد، از رسانه هاى جمعى کمک مى گيرد، و از ديگر امکانات بهره مند مى گردد. اگر اين امکانات نبود، کار اقتصادى ممکن نمى شد، يا بهره کمى داشت. بنابراين وظيفه دارد سهمى از هزينه هاى کارهاى عمومى دولت، که در انجام امور اقتصادى او مؤثّر است را بپردازد، و اين يک امر طبيعى است. حال اگر بعد از پرداختن ماليات، چيز اضافه اى براى او باقى نماند، خمس به او تعلّق نمى گيرد، و اگر اضافه بماند 80 درصد آن مال خود اوست، و 20 درصد ديگر که خمس است در حال حاضر عمدتاً صرف مسائل فرهنگ اسلامى، و حفظ عقايد و ارزشها مى گردد، که سود آن عائد مردم مى شود. چون اگر حوزه ها نباشد، نسل آينده از اسلام دور و جدا مى گردد. بنابراين، اساساً نبايد قلمرو مالياتها را با وجوه شرعيّه مخلوط کرد.
سوال 345 :
نظر به اين که متديّنين اهل پرداخت خمس و زکات هستند، و بر انجام اين وظيفه افتخار دارند. اگر بر حسب اتّفاق کسى از آنها فقير و نيازمند شد، آيا براى آنها در شرع مقدّس نهادى منظور شده که به آن مراجعه کند؟ تا هم محلّ رفع نياز محتاجين باشد، و هم متديّنين بدانند اگر امروز از روى اخلاص و قصد قربت خمس پرداخت مى کنند، روزى هم به آنها کمک مى شود؟
جواب :
البتّه بيت المال مرجعى براى اين کار است.
سوال 346 :
هرگاه کسى بدهکار خمس يا زکات باشد، و قرض هم داشته باشد، بدهيهايى از بابت کفّاره و نذر و مانند آن نيز بر او واجب شده باشد، چنان چه نتواند همه آنها را بپردازد تکليف چيست؟
جواب :
هرگاه عين مالى که خمس يا زکات يا نذر به آن تعلّق گرفته موجود است، خمس و زکات و نذر مقدّم مى باشد، و اگر عين آن موجود نيست، حق النّاس اولويّت دارد.
سوال 347 :
کسى که حساب سال ندارد، و خمس نمى پردازد، آيا شرعاً مى تواند فقط مقدارى از اموال را مخمّس کند و به حج برود؟
جواب :
اين کار جايز است; ولى اگر مى خواهد از حج خود به طور کامل نتيجه بگيرد تمام اموال خود را پاک کند.
سوال 348 :
آيا بر مالى که صاحبش شک دارد خمس آن را داده يا نه، خمس تعلّق مى گيرد؟
جواب :
احتياط آن است که خمس آن را بپردازد.