فصل سى و سوّم: احکام مجهول المالک و اموال گمشده
سوال 1159 :
فردى جنسى از من خريدارى نموده و «ساعتى» در مقابل آن رهن گذاشته تا پول جنس را بياورد، اکنون چند سال است که پول آن جنس را نياورده و نشانى هم از او در دست نيست، حال با توجّه به اين که نمى دانم پول جنس فروخته شده در آن زمان با پول «ساعت» برابر بوده يا تفاوت داشته، وظيفه اين جانب چيست؟
جواب :
شما مى توانيد ساعت را بفروشيد و قدر مسلّم طلب خود را برداريد و اگر به هيچ وجه به صاحب آن دسترسى نيست، بقيّه را از طرف صاحب آن در راه خدا صدقه بدهيد.
سوال 1160 :
اين جانب تحويلدار بانک هستم، در طىّ ايّام تحويلدارى، روزهايى پيش مى آيد که در آخر روز مبلغى پول اضافه داريم، يا اين که کسر مى آوريم. مبالغ پول اضافى را به حساب بانک واريز مى نماييم و مبالغ کسرى را نيز بايد از خودمان تأمين کنيم. آيا جايز است از پولهايى که اضافه مى آوريم، کسرى ها را جبران نماييم؟
جواب :
شما بايد طبق مقرّرات بانک و قراردادى که با آنها داريد عمل نماييد و اگر در مورد پولهايى که اضافى مى آيد قراردادى نداريد و از پيدا کردن صاحب آن مأيوس هستيد مى توانيد به شخص نيازمندى بدهيد و اگر خودتان نياز داريد به اندازه پول هايى که کم مى آيد از آن استفاده کنيد.
سوال 1161 :
شخصى دو حلقه لاستيک ماشين دست دوّم از فردى آشنا خريدارى مى کند، پس از چند روز متوجّه مى شود که فروشنده، لاستيکهاى سرقت شده را به قيمت کمتر مى فروشد، لذا شخص خريدار مدّت يک سال است که از لاستيک ها به علّت مشکوک بودن استفاده نکرده است و از طرفى هم نمى تواند آنها را به فروشنده بازگرداند; چون مدّت زيادى از آن گذشته است. حال مى خواهد از لاستيکها استفاده کند و حاضر است هر مبلغى را که دستور مى فرماييد بابت حلال شدن مال مذکور پرداخت نمايد. خواهشمند است حکم چگونگى استفاده از آن را مرقوم فرماييد.
جواب :
اگر يقين ندارد که شخص مزبور اکثر کارش فروختن لاستيکهاى مسروقه است، مى تواند از آن لاستيک استفاده کند و معامله ظاهراً صحيح است; ولى اگر يقين به اين امر دارد، احتياط واجب آن است که معادل قيمت لاستيک را از طرف صاحب اصلى اش به شخص نيازمندى صدقه بدهد، سپس مى تواند در آن تصرّف کند.
سوال 1162 :
برادر بنده مشغول خدمت مقدّس سربازى است. يکى از دوستان او پاى خودش را با گلوله مى زند، او را به بيمارستان مى برند، تمام وسايلش را به برادرم تحويل مى دهند، وقتى که او در بيمارستان بود برادرم به مرخّصى مى رود، در حين مرخصى، آن آقا به عللى از خدمت سربازى معاف مى شود و مى رود، وقتى که برادرم برمى گردد آن آقا رفته بود و وسايل او در دست برادرم مانده است، آن وسايل چه حکمى دارد؟
جواب :
تصرّف در آنها جايز نيست، بلکه بايد از او جستجو کند و کلّيّه آن وسايل را به صاحبش برساند و اگر از پيدا شدن او مأيوس شد به شخص نيازمندى بدهد.
سوال 1163 :
اگر انسان پول و وسايلى پيدا کند که ارزش ريالى آن کمتر از صد تومان باشد، آيا مى تواند آن را خرج کند؟
جواب :
اگر صاحب آن را نشناسد مانعى ندارد.
سوال 1164 :
آيا مال پيدا شده را، در صورتى که از يافتن صاحب آن مأيوس شديم، مى توانيم در امورات مسجد صرف کنيم؟
جواب :
مى توانيد آن را تملّک کنيد و سپس به مسجد بدهيد، يا به نيازمندان صدقه داده شود.
جواب :
در صورتى که به صاحبان آن پول، يعنى صاحبان کارخانه، دسترسى داريد بايد حتماً به آنها برسانيد و لازم نيست بگوييد از چه محلّى بوده است، بلکه مى توانيد به حساب بانکى آنها واريز کنيد يا به شخص ناشناسى بدهيد که نزد آنها ببرد و بگويد اين را يکى از بدهکاران داده است که به شما برسانم و امثال اين راهها; ولى اگر صاحبان را نمى شناسيد، يا بکلّى از دسترس بيرون رفته اند، بايد تمام آن را به فقرا و نيازمندان بدهيد و چنانچه خود شما از نيازمندان هستيد مجاز هستيد سهمى از آن را براى خودتان برداريد.
سوال 1166 :
لطفاً به سوالات مربوط به اموال گمشده و مجهول المالک که ذيلاً خدمتتان تقديم مى شود پاسخ فرماييد.
الف) اگر قبل از سنّ تکليف، حقّ النّاس بر گردن داشته باشيم، بايد بعد از تکليف بپردازيم؟
جواب :
آرى بعد از تکليف موظّفيد حقّ النّاس را بپردازيد.
ب) اگر صاحب حق زنده نباشد، آيا مى شود به جاى او صدقه داد؟
جواب :
بايد به ورثه او داد و اگر ورثه او به هيچ وجه شناخته نشوند، از طرف صاحب وجه صدقه بدهيد.
جواب :
اگر مطمئن باشيم صاحب حق (اگر از او حلاليّت بطلبيم) حتماً ما را حلال مى کند. مثل اين که بين دو برادر سالها قبل اتّفاقاتى افتاده و الآن کاملاً از هم راضى و خشنودند، آيا باز هم استحلال لازم است؟
جواب :
اگر يقين داشته باشيد که راضى هستند اشکالى ندارد.
د) اگر حلّيّت طلبيدن از حقّى که بر گردن ما هست، موجب شرمندگى شود و بخواهيم پول آن را به آنها بدهيم، آيا مى شود پول را بدون بيان کردن عنوان آن، به نحوى به آنها بدهيم که نفهمند؟
جواب :
از هر طريق برسانيد اشکال ندارد.
هـ) مقدارى از اموال پدر و مادرم را بيهوده مصرف کرده ام، مثلاً پول گرفته ام و براى تفريح بيش از اندازه با دوستان مصرف کرده ام و يا کتاب خريده ام و بدون حساب و کتاب به دوستانم هديه داده ام و الآن پشيمان شده ام، آيا بايد از اموال خودم به پدر و مادرم بدهم؟
جواب :
بايد حقّ آنها را بدهيد يا حلاليّت بطلبيد.
سوال 1167 :
در همسايگى ما منزل نيمه خرابه اى است که سالها خالى بوده و صاحب آن مشخّص نيست و ممکن است ديگران از آن سوء استفاده کرده و در آن مکان کارهاى خلاف انجام دهند، آيا مجازيم مقدارى از آن را تعمير کرده و از آن استفاده کنيم و چنانچه صاحب آن بيايد و درخواست اجاره کند مال الاجاره اش را به او بدهيم و اگر بفروشد بخريم؟
جواب :
بدون اجازه صاحب آن نمى توانيد در آن تصرّف کنيد و اگر بعد از جستجوى کامل از پيدا شدن صاحب آن مأيوس شويد جزء مجهول المالک بوده، اختيارش با حاکم شرع است.
سوال 1168 :
حکم اجناس مردم که از مدّتها پيش جهت تعمير در نزد تعميرکار مى باشد و براى تحويل گرفتن آن هيچ اقدامى نشده است، چيست؟
جواب :
چنانچه صاحبانش را مى شناسد بايد به آنها برگرداند و اگر نمى شناسد، بايد تحقيق کند، هرگاه از پيدا کردن صاحبانش مأيوس گردد مى تواند آن را بفروشد و قيمت آن را به فقير بدهد.