خمـــس

خمـــس

سوال 422 :

ـ اين جانب دوستى دارم که در وجوب خمس شبهه مى کند و وجوه شرعى مالش را نمى پردازد و چه بسا از حرفهايش بوى انکار مى آيد مستـدعى است حکم مسأله را بيان کرده و راهنمايى فرماييد.

جواب :

اصل وجوب خمس فى الجمله از ضروريات اسلام است و منکر آن کافر است و خلاصه اينکه خمس يکى از فرائض الهى است که در قرآن مجيد(1) و روايات مستفيضه (2) به آن امر اکيد شده و محلّ اتّفاق همه شيعه اماميّه بلکه

----------

1 ـ قال اللّه تعالى: واعلموا اَنّ ما غَنَمْتُم مِن شيىءِ فَاِنَّ لِلّه خُمْسَهْ وَ لِلّرسُولِ وَلِذى القربى واليتامى والمَساکين وابن السَّبيل اِنْ کُنْتم آمَنْتُم بِالله وَ ما اَنزَلنا عَلى عَبدِنا يَومَ الفَرقانِ يَومَ التقى الجمعان والله عَلى کُلِّ شَىء قَدير(سوره انفال، آيه 41).

2 ـ عن ابى جعفر عليه السلام قال: لايحلّ لاَِحد اَن يشترى مِنَ الخُمس شَيئاً حتّى يصِلَ اِلَينا حَقَّنا (الوسائل، ابواب مايجب فيه الخمس، ب 1، ح 4)

و عن محمّد بن زيد الطبري قال: کتب رجل من تجّار فارس من بعض موالي أبى الحسن الرضا(ع) يسأله الأذن في الخمس، فکتب إليه:

بسم الله الرحمن الرحيم، إنّ اللّه واسع کريم، ضمن على العمل الثواب، و على الضيق الهمّ، لايحلّ مال إلاّ من وجه أحلّه الله، إنّ الخمس عوننا على ديننا و على عيالاتنا و على أموالنا، و ما نبذله و نشتري من أعراضنا ممّن نخاف سطوته، فلا تزووه عنّا، ولاتحرموا انفسکم دعاءنا ما قدرتم عليه، فإنّ إخراجه مفتاح رزقکم، و تمحيص ذنوبکم، و ما تمهدون لأنفسکم ليوم فاقتکم، والمسلم من يفي للّه بما عهد إليه، وليس المسلم من أجاب باللسان و خالف بالقلب، والسلام.

عن محمّد بن زيد قال: قدم قوم من خراسان على أبى الحسن الرضا(ع) فسألوه أن يجعلهم في حلّ من الخمس، فقال: ما أمحل هذا؟! تمحضونا المودّة بألسنتکم و تزوون عنّا حقّاً جعله اللّه لنا و جعلنا له، لانجعل لانجعل لانجعل لأحد منکم في حلّ.

و عن أبي بصير، عن أبي جعفر(عو قال: سمعته يقول: من اشترى شيئاً من الخمس لم يعذره اللّه، اشترى مالا يحلّ له.

و عن ابى الحسين محمّد بن جعفر الأسدى قال: کان فيما ورد علىّ [من] الشيخ أبى جعفر محمّد بن عثمان العمري قدّس الله روحه فى جواب مسائلى إلى صاحب الدار(ع): و أمّا ما سألت عنه من أمر من يستحلّ ما في يده من أموالنا و يتصرّف فيه تصرّفه فى ماله من غير أمرنا فمن فعل ذلک فهو ملعون و نحن خصماؤه، فقد قال النبى(ص): المستحلّ من عترتى ما حرّم الله ملعون على لسانى و لسان کلّ نبي مجاب، فمن ظلمنا کان من جملة الظالمين لنا، و کانت لعنة الله عليه لقوله عزّ وجلّ: «أَلا لَعنَةُ الله عَلَى الظّالِمينَ» إلى آخر.

و عن إسحاق بن عمّار قال: سمعت أبا عبدالله(ع) يقول: لايعذر عبد اشترى من الخمس شيئاً أن يقول: يا ربّ، اشتريته بمالي، حتى يأذن له أهل الخمس. (الوسائل، ابواب الانفال، ب 3، ح 2، 3، 6، 7 و 11)

----------

(صفحه190)

عموم مسلمين است اگر چه در بعضى خصوصيّات آن از حيث مورد و مصرف اختلاف وجود دارد و چنانچه کسى از پرداخت يک درهم يا کمتر از آن امتناع کند در زمره ظالمين به پيغمبر اکرم(صلى الله عليه وآله) و ذريّه آن حضرت مى باشد و از غاصبين حق آنها محسوب مى شود بلکه هر کس خمس را حلال بداند از کافرين است و در هر صورت تا انکار شخص نسبت به اصل خمس محرز نشود نمى توان حکم به کفر او کرد و احکام اسلام بر او مترتّب مى شود و پاک است.

سوال 423 :

ـ شخصى در مکه يا مدينه يا غير آنها از درآمد سالش براى ارحام و فاميل يا دوستانش سوغات خريده، و قبل از تحويل به آنها سال خمسى وى رسيده است، آيا بايد خمس آنها را بدهد؟

جواب :

چنانچه در حد شأن او بوده، خمس واجب نيست.

سوال 424 :

ـ اينجانب سال گذشته صدهزار تومان داشتم. مبلغ بيست هزار تومان آن را به عنوان خمس دستگردان کردم و تمام صدهزار تومان را در بانک گذاشتم. اکنون سال خمسى ام فرارسيده، آيا اگر بيست هزار تومان از درآمد (صفحه191)

امسال پرداخت کنم کافى است؟

جواب :

در فرض سوال بايد اوّل خمس درآمد امسال را که مانده است بدهيد و بعد بدهى سال گذشته را بپردازيد. در نتيجه براى اينکه صدهزار تومان سال قبل، خالص و مخمّس باشد بايد مبلغ 25هزار تومان بپردازيد.

توضيح اينکه: اگر شما 125 هزار تومان داشته باشيد و بخواهيد آن را تخميس کنيد خمس آن 25 هزار تومان مى شود، و باقيمانده آن که مخمس است يکصدهزار تومان مى شود.

سوال 425 :

ـ شخصى از درآمد سال گذشته خود يکصد هزار تومان اضافه بر مخارج داشته و خمس آن را نداده است و در سال جارى تمام آن را خرج مايحتاج زندگى کرده است. حال مى خواهد بدهى خمس آن را از درآمد سال جارى بدهد. چه مقدار بايد بپردازد؟

جواب :

در فرض مذکور بيست هزار تومان مديون شده که بايد همين مقدار را از درآمد سال جارى خود بپردازد.

سوال 426 :

ـ شخصى با سخت گيرى بر خود و عائله اش مقدارى از درآمد خود را پس انداز کرده و اکنون سال بر آن گذشته است آيا بايد خمس آن را بدهد؟

جواب :

در فرض سوال که درآمد را در مايحتاج خرج نکرده و سال بر آن گذشته است، خمس آن واجب است.

سوال 427 :

ـ دانشجويى که درآمد کمى دارد، به خاطر نيازهاى آينده خود درآمدهاى خود را جمع آورى مى کند تا در آينده از آن استفاده کند، مثلاً کتاب بخرد يا در ازدواج مصرف کند. آيا به اين پول، خمس تعلق مى گيرد؟

جواب :

اگر در آينده به آن وسيله نياز باشد و تهيه پول آن در زمان نياز مشکل باشد، خمس به اين پول تعلق نمى گيرد.

----------

(صفحه192)

سوال 428 :

ـ شخصى بنا دارد مايحتاج خود را بفروشد و با پول آن مايحتاج ديگر خود را خريدارى کند، مثلاً منزلش را که کوچک است بفروشد که با پول آن و با مقدارى ديگر از درآمد سال خود، منزل بزرگترى که در حدّ شأنش باشد تهيه کند، يا ماشين مورد نياز خود را با طلاى همسرش و بعضى از وسائل منزل بفروشد و با پول آنها منزل مورد نياز خود را خريدارى کند، آيا خمس اين پولها واجب است؟

جواب :

در اين گونه موارد، چنانچه وسايل و مايحتاج و منزل سابق را به نيت تهيه وسايل و منزل و مايحتاج جديد مورد نياز و در حدّ شأن خود بفروشد و آنها را خريدارى کند، تخميس پول آنها واجب نمى شود.

سوال 429 :

ـ اينجانب سرمايه کارم يک دستگاه ماشين است که خمس آنرا نداده ام و اگر بخواهم به قيمت فعلى خمس آن را بدهم با مشکلات و عسر و حرج مواجه مى شوم، وظيفه ام چيست؟

جواب :

در فرض سوال فعلاً خمس آن را به قيمت خريد بپردازيد ولى هر وقت آن را فروختيد بايد خمس افزايش قيمت را نيز بپردازد.

سوال 430 :

ـ شخصى مبلغى قرض گرفته و سال خمسى او رسيده، آيا بايد خمس آنچه را مانده بدهد؟

جواب :

خير، قرض خمس ندارد.

سوال 431 :

ـ شخصى وام گرفته، که عين آن موجود است و اقساط آن را از پولى که متعلق خمس نمى شود، مثل ارث يا شهريه پرداخته است، آيا به اين وام خمس تعلق مى گيرد؟

جواب :

در فرض سوال خمس به آن تعلق نمى گيرد.

سوال 432 :

ـ چنانچه خريدار چک مدت دار بدهد که پس از سه ماه وصول شود،

----------

(صفحه193)

براى محاسبه خمس از زمان فروش ملاک است، يا وقت وصول پول؟

جواب :

پس از وصول پول و نقد شدن چک محاسبه کند.

سوال 433 :

ـ مقدارى قند و برنج و مبلغى پول براى عزادارى محرم جمع شده و زياد آمده که در سال آينده مصرف مى شود، آيا خمس آنها واجب است؟

جواب :

خمس به آنها تعلق نمى گيرد.

سوال 434 :

ـ در بسيارى موارد از جمله مسائل خمس فرموده ايد (در حد شأن) لطفاً بفرماييد معناى شأن و ملاک آن چيست؟

جواب :

در اين موارد «شأن» به معناى موقعيت و حاجت و نياز است. و حد شأن يعنى به اندازه موقعيت و حاجت. و اين معنا نسبت به افراد و جامعه اى که در آن زندگى مى کنند متفاوت است و ملاک تشخيص آن عرف است. مثلاً اگر کسى به شخصى چيزى اهداء کند که در عرف بى مورد و اسراف محسوب شود به طورى که دهنده را ملامت کنند، گفته مى شود هديه دادن در حد شأن او نيست.

سوال 435 :

ـ شخصى در سال گذشته مقدار صد کيلو برنج در منزل داشته که آخر سال خمسى زياد آمده بود و خمس آن را پرداخت و در سال جارى آنها را مصرف کرد و از درآمد سال برنج خريده که در آخر سال خمسى، همان مقدار برنج عوض آنها موجود است، آيا بايد خمس اينها را هم بدهد؟

جواب :

خمس اين مقدار که عوض برنجهاى مخمس است واجب نيست.

سوال 436 :

ـ اين جانب سال گذشته در اوّل سال خمسى خود مبلغ يکصد هزار تومان پول مخمس در بانک داشتم. در سال جارى اين پول را به تدريج صرف مايحتاج منزل کردم. ولى در آخر سال جارى، از درآمد امسال همان مبلغ را مجدداً در بانک گذاشتم. بفرماييد آيا بايد خمس اين مبلغ را هم

----------

(صفحه194)

بدهم؟

جواب :

در فرض سوال که در حقيقت اين مبلغ فاضل مؤونه نيست، خمس به آن تعلق نمى گيرد.

سوال 437 :

ـ کشاورزى که سال خمسى داشته مقدارى از محصول کشاورزى خود را براى بذر کنار مى گذارد و مقدارى هم از بازار تهيه مى کند، آيا پس از رسيدن سال خمسى، خمس به آنها تعلق مى گيرد؟ و آيا در تعلق خمس فرقى بين دو صورت مى باشد؟ و نيز آيا قيمت خريد را بايد حساب کند يا قيمت روز محاسبه را؟

جواب :

در فرض مذکور بايد خمس بذر به قيمت فعلى پرداخت شود و در تعلق خمس فرقى بين دو صورت نمى باشد.

سوال 438 :

ـ در صندوق ذخيره فرهنگيان ماهانه 5% از حقوق کارمندان کسر مى کنند و دولت هم به همين مقدار اضافه مى نمايد و اين صندوق فعاليت اقتصادى داشته و سود آن نيز به اين مبلغ افزوده مى شود و در پايان مدت خدمت کليه پول و سود ده ساله را به کارمند مى دهند، سوال اين است که اين سود و اصل پول کسر شده و پولى که دولت مى دهد، خمس دارد يا خير؟

جواب :

در فرض سوال که پول پس انداز مال شما است، به طورى که هر زمان بخواهيد مى توانيد آن را وصول کنيد، خمس دارد و بايد آخر هر سال خمس هر مقدار اضافه شده و سود آن را بدهيد.

سوال 439 :

ـ پولى که براى ثبت نام سفر حج پرداخت شده و سال خمسى بر آن گذشته و هنوز قرعه به نام او اصابت نکرده، آيا مشمول خمس مى باشد؟

جواب :

چنانچه حجة الاسلام قبلاً بر او استقرار پيدا نکرده باشد لازم است خمس آن را بپردازد.

----------

(صفحه195)

سوال 440 :

ـ شخصى قبرى براى خود خريده است، آيا بايد خمس آن را بدهد؟ و اگر در سال خريد فوت کند، آيا بايد خمس پول خريد را از ترکه او بدهند؟

جواب :

اگر قبر را خريده و مالک آن شده است بايد خمس آن را به قيمت فعلى بدهد و اگر هم در سال خريد فوت کرد بايد خمس آن را به قيمت فعلى آن از ترکه او بدهند. اما اگر قبر را نخريده و مالک آن نيست، بلکه مبلغى از درآمد سال به منظور اولويت يافتن جهت دفن داده است (که نوعاً اين گونه است) در اين صورت خمس ندارد.

سوال 441 :

ـ شخصى در طول دو سال قالى بافته و خمس سرمايه قالى را داده است و در اثر کسادى بازار، قالى را نفروخته و فعلاً به فروش رفته است، آيا بايد خمس پول فروش قالى را بلافاصله بدهد؟

جواب :

در فرض سوال که قالى فروش نرفته است، وقتى فروش رفت و مزد بافت به دستش رسيد تا يک سال مهلت دارد که اگر در ضمن سال، خرج مايحتاج خود کرد خمس ندارد، اما اگر چيزى از آن ماند و سال بر آن گذشت بايد خمس آن را بدهد.

سوال 442 :

ـ کاسبى تمام اجناس خود را نسيه مى خرد و بعد از فروش دين خود را اداء مى کند، گاهى پرداخت بدهى او به سال خمسى آينده مى افتد به اين معنى که سر سال خمسى مقدارى پول دارد که بايد بدهى خود را با آن در سال آينده بدهد، آيا مبلغى که از فروش کالاى نسيه اى بدست آمد. خمس تعلق مى گيرد؟ و آيا عين اجناس باقى مانده خمس دارد؟

جواب :

اين فرد سر سال خمسى بايد درآمد سال خود را محاسبه کند و خمس آنچه زياد آمده بپردازد اما اگر عين جنسى را که نسيه خريده موجود است يا پول آن موجود است که بايد به صاحبش بدهد، خمس به آن تعلق

----------

(صفحه196)

نمى گيرد.

سوال 443 :

ـ اگر سفيه و مجنون، مالک پولى شوند که بايد خمس آن داده شود وظيفه چيست؟

جواب :

اگر سفيه يا مجنون از هنگام بلوغ سفيه يا مجنون بوده اند، بايد ولىّ آنها خمس اموال آنها را بپردازد و اگر بعد از بلوغ سفيه يا مجنون شده اند بايد با اجازه حاکم شرع خمس اموال آنها را بپردازند. بلى مجنون ادوارى خودش در زمان بهبودى مکلف است و بايد به وظيفه اش عمل کند و خمس مالش را بدهد.

سوال 444 :

ـ اگر ولىّ طفل مقلد مجتهدى باشد که خمس هديه را واجب نمى داند آيا پرداخت خمس هديه اى که به بچه داده شده بر ولىّ واجب است؟

جواب :

واجب نيست، بلکه وقتى طفل به حدّ بلوغ رسيد طبق نظر مرجع تقليد خودش عمل کند.

سوال 445 :

ـ شخصى اجير شده که نماز و روزه قضايى انجام دهد و مقدارى از نماز و روزه ها انجام نشده و سال خمسى او رسيده است، آيا بايد خمس پولى را که مانده بدهد؟

جواب :

به مقدارى که انجام داده و اجرتش موجود است خمس تعلق مى گيرد، و اما آنچه را به جا نياورده پولش خمس ندارد.

سوال 446 :

ـ شخصى وصيت کرده موجودى و اموالش را به يکى از بستگانش بدهند، آيا پس از اخذ مال بايد خمس آن را بدهد يا اينکه مال مأخوذ حکم ارث را دارد؟

جواب :

آنچه طبق وصيت به انسان مى رسد حکم ارث را ندارد و احتياط واجب آن است که اگر از مؤونه زياد بيايد خمس آن را بپردازد.

----------

(صفحه197)

سوال 447 :

ـ شخصى مبلغى از سيد فقيرى طلبکار است، آيا جايز است طلب خود را از بابت خمس حساب کند؟

جواب :

به نظر اينجانب سهم سادات به احتياط واجب بايد با اجازه مجتهد جامع الشرايط پرداخت شود لذا در مورد سوال با استجازه مى تواند حساب کند.

سوال 448 :

ـ آيا اجازه مى فرمائيد که مقلّدين حضرتعالى وجوه شرعيّه خويش را به روحانيّونى که در منطقه هستند يا با حوزه علميّه قم ارتباط دارند و مدّعى هستند که آن وجوه را به حوزه علميّه مى رسانند پرداخت کنند؟

جواب :

لازم است وجوه شرعيه را جهت حفظ و اداره حوزه هاى علميه براى اينجانب ارسال کنيد، و يا به نمايندگان اينجانب که اجازه کتبى دارند و قبض اينجانب را به صاحبان وجوه مى رسانند، پرداخت کنيد; ان شاءالله موفق باشيد.

سوال 449 :

ـ خانمى است غيرسيده که سرپرستى اطفال سيّد خود را به عهده دارد، آيا مى تواند از سهم سادات براى مخارج خود و فرزندان استفاده کند؟

جواب :

به نظر اين جانب مصرف سهم سادات به احتياط واجب بايد به اذن مجتهد جامع الشرايط باشد بنابراين در فرض سوال که بچه ها سيد و فقير هستند با اجازه از مجتهد و مرجع تقليد به قيم شرعى بچه ها بدهند و مادر مى تواند به عنوان حق الزحمه از سهم سادات بطور مشترک استفاده کند.

سوال 450 :

ـ خانمى است سيّده و شوهر او سيّد نيست و فقير و عائله مند مى باشد آيا مى تواند خمس بگيرد؟

جواب :

بلى مى تواند خمس را قبول کند و خرج شوهر و فرزندان خود کند اگر چه به احتياط واجب دهنده خمس بايد از مجتهد و مرجع تقليدش اجازه

----------

(صفحه198)

بگيرد.

سوال 451 :

ـ آيا لازم است به سيد فقير بگويند اين وجه بابت سهم سادات است يا اطلاع دادن به او لزومى ندارد؟

جواب :

اطلاع دادن لازم نيست.

سوال 452 :

ـ آيا سيدى که مى خواهد خمس بگيرد، لازم است خود را فقير بداند تا بتواند خمس قبول کند؟

جواب :

بلى، بايد فقير باشد و خود را فقير بداند والاّ گرفتن آن جايز نيست.

سوال 453 :

ـ سيدى است فقير و معلول که براى حضانت و مراقبت از او مخارج زيادى لازم است، آيا برادر و خواهر او مى توانند مخارجى را که صرف نگهدارى و خوراک و پوشاک او مى کنند، بابت بدهى خمس خود حساب کنند؟

جواب :

مى توانند از سهم سادات مصرف او کنند چون برادر و خواهر واجب النفقه يکديگر نيستند همانطور که ساير مؤمنين مى توانند سهم سادات به او بدهند، ولى به نظر اين جانب سهم سادات بنابر احتياط واجب بايد به اذن مرجع تقليد مصرف شود لذا در اين مورد با دفتر تماس بگيرند و به مقدارى که اجازه داده شد مصرف کنند.

سوال 454 :

ـ شخصى مبلغى بابت سهمين مبارکين تحويل اينجانب داد که در قم تحويل دهم، جهت حفظ آن را در بانک گذاشتم، هنگام دريافت مبلغى به عنوان سود، علاوه بر اصل پول دادند، اين سود مال کيست؟

جواب :

اگر پول را به نحو امانت داده که شما آن را تحويل مرجعش بدهيد، سود حاصله مال صاحب پول است و اگر شما در أخذ وجوه مجاز بوده ايد و دهنده به عنوان اينکه شما را نماينده مرجع مى دانسته داده است، (پول از ملکش خارج شده) در اين صورت پول اضافى که بانک مى دهد بايد تحويل

----------

(صفحه199)

مرجع دهيد. ضمناً اين تفصيل نسبت به ساير پولهاى امانى و خيريه و صدقات عامه نيز جارى است.

سوال 455 :

ـ شخصى لباس را به ذمه خريده و پول آن را از پولى که متعلق خمس بوده است پرداخته آيا معامله او صحيح است، نماز در آن چه صورت دارد؟

جواب :

اگر به ذمه خريده معامله و نماز صحيح است ولو اينکه قصد داشته از پولى که متعلق خمس است بپردازد، بلى اگر اصلاً مال حلال ندارد مشکل است.

----------

(صفحه200)