قرار دادن حق فسخ در معامله
سوال 1057 :
در قولنامه هاى عادى، بين متعاملين مرسوم است مبلغى بابت حق فسخ معامله شرط مى کنند:
الف) آيا قرار دادن اين شرط در معامله صحيح است؟
ب) هرکدام از طرفين معامله اگر معامله را به هم زد، آيا طرف ديگر مى تواند مبلغ حق فسخ را از ديگرى مطالبه و اخذ کند و براى او شرعاً حلال مى باشد؟
جواب :
اينگونه قولنامه ها که معمولا قبل از معاملات رسمى و قانونى انجام مى گيرد، جنبه شرعى دارد و طرفين ملزم به رعايت آن هستند؟
جواب :
الف ـ اگر شرط مذکور به معناى ثبوت حق فسخ با پرداختن مبلغ معين باشد و مدت نيز معلوم باشد، چنين شرطى مشروع و لازم الوفا است.
ب ـ با توجه به جواب قسمت الف، مى تواند مبلغ را بگيرد و حلال است.
جواب :
ظاهراً قولنامه بر دو نوع است:
1ـ متعاملين معامله را به نحو شرعى و به طور قطعى انجام مى دهند و چون تنظيم سند رسمى در هنگام معامله مقدور نيست، لذا يادداشتى به نام قولنامه مى نويسند. که اين صورت شرعيت دارد و متعاملين ملزم به رعايت آن هستند.
2ـ گاهى مورد معامله را گفتگو مى کنند بدون اينکه شرعاً معامله را انجام دهند و اين گفتگو را به عنوان قولنامه مى نويسند تا در وقت تنظيم سند معامله را طبق قولنامه انجام دهند. که در اين صورت اصل قولنامه خلاف شرع نيست، ولى طرفين ملزم به رعايت آن نيستند و مى توانند قولنامه را ناديده گرفته و از معامله صرف نظر کنند.
سوال 1058 :
منزلى فروخته شده است و معين شده که تا وقت تنظيم سند (وقت خاصى معين نشده) هريک از طرفين نخواست، 50 هزار تومان به طرف ديگر بدهد، آيا چنين شرطى صحيح و لازم الوفا است؟
جواب :
شرط مجهول که مدت آن معين نشده، غررى است و غرر آن به اصل بيع سرايت کرده و موجب بطلان آن مى شود. علاوه حق فسخ در صورتى ثابت
(صفحه264)
است که تحت يکى از موارد مذکوره در توضيح المسائل مسأله 2186 تا 2203 باشد و ظاهراً مورد سوال از آن موارد نيست.
سوال 1059 :
شخصى ملک خود را فروخته و مقدراى از قيمت آن را نقداً دريافت کرده و با رضايت طرفين قرار بر اين شده که بقيه آن را بعد از سه ماه بپردازد، ولى خريدار در موعد مقرر پول را نپرداخته است; آيا فروشنده مى تواند معامله را فسخ کند يا خير؟
جواب :
در فرض سوال، حق فسخ ندارد. فقط مى تواند بقيه قيمت را مطالبه کند، بلى اگر در ضمن عقد بيع شرط کرده باشند که بايد مشترى در موعد مقرر بقيه پول را پرداخت کند، در اين صورت، اگر خريدار به شرط عمل نکرد، فروشنده به عنوان خيار تخلف شرط، حق فسخ دارد.
سوال 1060 :
شخصى ملک خود را به کسى فروخته، خريدار مبلغى را نقداً پرداخته و قرار شده بقيه را به اقساط و در سه نوبت پرداخت کند، ولى خريدار اقساط را رأس موعد معين نپرداخته و هر قسط از موعد معين آن گذشته است، آيا فروشنده حق فسخ معامله را به عنوان خيار تخلف شرط يا خيار تأخير دارد؟
جواب :
مورد از موارد خيار تأخير نيست. بلى اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که ثمن در مواعد مقرره به اقساط معينه پرداخت شود و مشترى تخلف کرده است، فروشنده مى تواند به خيار تخلف شرط، معامله را فسخ کند.