احياى موات
سوال 1392 :
زمينى است که حدود 35 سال قبل، کشاورزانى در اين زمين کشاورزى مى کردند. و تقريباً بيست سال بدون کشت و زرع ماند، و به صورت موات درآمده و حدود پنج سال قبل شخصى با اجاره و اجازه از مالکين اولى و اصلى در زمين مزبور، يک حلقه چاه عميق زده و زمين را احيا مى کند زارعين بيست سال قبل که در طول اين مدت زمين را ترک کرده بودند، آيا حقى در زمين احيا شده دارند يا خير؟
جواب :
اگر قبلا زارعين، زمين را به احياء مالک شده اند يا خريده اند، تا اعراض نکرده اند به ملکيت آنها باقى است.
سوال 1393 :
25 سال پيش انبارى از شخصى خريده ام، بالاى آن انبار، زمينى بوده که آباد نبوده و اينجانب نيروى جوانى خود را در آباد کردن آنجا به کار گرفته ام، پس از 25 سال پسرهاى فروشنده انبار مى گويند زمينى که شما گرفته ايد مال ما بوده است. چون در مجاورت خرمن ما مى باشد، دراين باره دستور اسلام را بيان فرماييد؟
جواب :
اگر موات بوده و حريم ملک ديگرى نبوده و شما آن را احياى کرده ايد، مالک شده ايد.
سوال 1394 :
آيا جايز است مراتع و چراگاهها را که چندين سال مورد استفاده قرار گرفته است، احيا کرد؟
(صفحه367)
جواب :
در جمهورى اسلامى ايران اين امور تابع مقررات موجود است، و بايد از سازمان مراتع مجوز گرفته شود.
سوال 1395 :
آيا شخص مى تواند جلوى عبور راه عام مراتع را بگيرد؟
جواب :
فرد خاص نمى تواند اين کار را انجام دهد. و اين هم تابع مقررات سازمان مراتع مى باشد.
حيازت و تحجير
سوال 1396 :
اينجانب مقدارى زمين در جاى معينى خريدم. دو سال بعد دور آن را سنگ چين نموده و روى آن نخودِ ديم کاشتم. در سال 1350 دولت سابق آن را ملى اعلام کرد، آيا شرعاً من مالک آن زمين هستم؟
جواب :
با توجه به خصوصيات مذکور، مالک شرعى شما هستيد.
سوال 1397 :
بعد از چندين سال زحمت، آبى از چاه براى زراعت بيرون آورده ام، آيا اين آب جزء انفال است يا متعلق به خودم؟ و آيا مى توانم وقف کنم؟
جواب :
با فرض اينکه محل چاه از اراضى موات بوده و به قصد تملک حيازت کرده و حفر چاه کرده ايد، آن چاه متعلق به شما است و وقف آن مانع ندارد.
سوال 1398 :
چند نفر مدتها قبل زمين مواتى را تحجير مى کنند و بعد از حفر چاه و نصب موتور آب پشيمان مى شوند و محل را رها کرده و مى روند، بعدها چند نفر از اهالى، همانجا را تصرف و احيا مى کنند. يعنى باغ درست مى کنند يا خانه مى سازند، آيا کسانى که قبلا علامتگذارى کرده اند روى اين زمينها حقى دارند؟
جواب :
حکم کلى مسأله اين است که حفر چاه تحجير است و موجب حق اولويّت مى شود. ولى اگر پس از تحجير زمين را مدتى طولانى مهمل و معطل گذاشتند، حق اولويت ساقط مى شود. و ديگران مى توانند آن را تصرف و احيا کنند ولى در اين فرض احتياط اين است که با اجازه حاکم شرع باشد. و در فرض سوال، ظاهراً حق اولويت آقايان ساقط شده و مردمى که زمين را تصرف و احيا
(صفحه368)
کرده اند اگر با اجازه حاکم شرع بوده، فعلا مالک آن هستند. و اگر هم با اجازه نبوده ولى فعلا مسؤولان مربوطه عمل آنان را امضا کرده و منع نکرده اند، اشکالى ندارد و زمينها ملک احياکنندگان است.
حريم
سوال 1399 :
شخصى در زمين موات نهرى ايجاد کرده است. بعد صاحبان زمينهاى اطراف، زمينهاى تا کنار نهر را احيا کرده و درخت کاشته اند، اکنون ادعاى حريم براى زمينهاى خود مى کنند. حکم آن را مشروحاً بيان فرماييد.
جواب :
بطور کلى حريم نهرى که در زمينهاى موات بالأصل احداث شده، به مقدارى است که عادتاً و عرفاً براى ريختن گل و لاى و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زايد بر آن حريم محسوب نمى شود. و در اين جهت فرقى بين زمين نرم و غيره نيست. و تصرف ديگران در اين مقدار از حريم تصرف غاصبانه است و مالک نمى شوند. ولى تصرف در خارج از اين مقدار مانعى ندارد. و نيز حريم زمين مزروعى اگر در اراضى موات بالأصل احيا شده، به مقدارى است که عرفاً و عادتاً براى استفاده از آنها مورد نياز باشد. و مقدار حريم تابع مقدار زمين مزروعى و ملک احيا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهراً حريم بيشترى لازم دارد. و اگر مزرعه کم باشد حريم کمترى لازم است. و خلاصه تعيين مقدار حريم به نظر عرف و عادت هر محلى مى باشد. و تصرف ديگران در اين مقدار جايز نيست و مالک نمى شوند. ولى در خارج اين مقدار مانعى ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاکم شرع مراجعه شود.
سوال 1400 :
عده اى مى خواهند براى منطقه اى جوى آب بسازند، اما اهالى منطقه همجوار مى گويند چون محل جوى آب در حريم زمينهاى ما قرار گرفته، حق نداريد جوى آب را بسازيد، حکم آن را بيان فرماييد.
جواب :
اگر جزء حريم آنها باشد، چنين حقى را دارند.
(صفحه369)
سوال 1401 :
کسانى که در دامنه کوه يا تپه خانه مى سازند، آيا حق دارند از احياى زمين هاى بالاتر از خانه خودشان در دامنه کوه يا تپه، به عنوان حريم ممانعت کنند؟
جواب :
حق مزاحمت ندارند.
سوال 1402 :
ساکنان قديمى حدود صد و پنجاه خانوار مى باشند و از سال 1980 ميلادى حدود 300 خانوار بتدريج در اين منطقه زمين خريدند. چراگاه و حريم اين منطقه تابحال بين ساکنان قديمى تقسيم بود. حالا خانوارهايى که در اين منطقه زمين خريده اند مدّعى هستند که چراگاه و حريم و منافع ديگر منطقه بين ما هم تقسيم شود. ساکنان قديمى مدّعى هستند که شما تعدادتان بيشتر از ما است، اگر تقسيم کنيم براى ما چيزى نمى ماند. آيا آنهايى که در اين منطقه زمين خريده اند، در چراگاه و حريم شريک هستند يا خير؟ در صورت شريک بودن، آيا به اندازه زمينى که خريده اند در حريم و چراگاه سهم دارند يا در بين چهارصد و پنجاه بالتساوى تقسيم شود؟ (در حالى که خريد زمين از طرف افراد غير منطقه هنوز ادامه دارد)، يا مازاد بر احتياج ساکنان قديمى بين ساکنان جديد تقسيم شود؟
جواب :
حريم قريه و روستا مرتع و چراگاه عمومى ساکنان آن مى باشد. و هيچکس حق تملک و فروش آنها را ندارد. و حق استفاده از آنها تابع حق استفاده از خود روستا و قريه مى باشد. و بعضى حق مزاحمت بعض ديگر را ندارند، بنابراين در فرض سوال، عموم ساکنان فعلى روستا نسبت به حريم و مرتع مساوى اند. و فرقى بين ساکنان قبلى و فعلى نيست.
سوال 1403 :
آبى است که از صدها سال قبل، به نام اجداد و پدران اهل يک قريه بوده و استفاده مى شده است، و در حال حاضر هم در اختيار و تصرّف اهل قريه مذکور طبق اسناد مى باشد، مدتى است چند نفر از قريه ديگر بدون هيچ گونه مجوّز شرعى و قانونى آب را بسته و از مسير اصلى آن را منحرف کرده اند، استدعا دارم نسبت به حليّت و حرمت اين عمل، فتواى خود را بيان فرماييد.
جواب :
آب مذکور اختصاص دارد به کسانى که از قديم الايّام در کنار و پايين آن باغ يا مزرعه يا آبادى، به حساب استفاده از آن آب احداث کرده اند و ديگران
(صفحه370)
حق ندارند بدون اجازه صاحبان آن املاک، مسير آب مذکور را تغيير دهند، و يا اينکه از آن آب به مقدارى بردارند که از حاجت اهالى سابق کم بماند.
سوال 1404 :
فرموده ايد که حريم ده را کسى مالک نمى شود. بنابراين اکثر دهات و قصبات که اول کوچک بوده و به تدريج زمينهاى اطراف آنها را که موات بوده گرفته و خانه ساخته اند. همچنين فعلا زمينهاى مواتى که متصل به ديوار دهات و قصبات است و بلامانع است مى گيرند و خانه مى سازند، آيا متصرفان حريم، مالک اينگونه زمينها شده اند؟ يا اينکه غصب است يا حکم ديگرى دارد؟
جواب :
اگر قبل از احداث قريه، مزرعه احداث شده و قريه در زمين محياة ايجاد شده است، قريه حريم ندارد. و چنانچه در اراضى موات احداث شده باشد حريم دارد. و نبايد در حريم خانه بسازند و مى توانند به مقدار حريم رها کنند و بعد از آن خانه بنا کنند و اگر در حريم بسازند، حکم غصب را دارد.
سوال 1405 :
نظريه حضرت عالى در مورد زمينهاى موات تحجير شده اطراف روستاها چيست؟ آيا تحجير کنندگان مى توانند زمينهاى مزبور را احياى کنند؟ و تصرف آنها در زمينهاى مزبور جايز است يا خير؟ و در ضمن آيا معامله زمينهاى تحجير شده اى که خريد و فروش شده اند، صحيح است يا باطل
جواب :
اگر زمين موات بالاصل بوده و حريم نبوده، با وجود شرايط تحجير آن صحيح است و تحجير کننده مى تواند آن را احيا کند، و يا حق تحجير خود را در مقابل عوض منتقل به ديگرى کند.
(صفحه371)