نفقه و مخارج زن و فرزند
سوال 1679 :
زنى که تا به حال در روستا زندگى مى کرده است و فرزندان وى هم در روستا زندگى مى کنند به شهر آمده و از فرزندان خود، نفقه مناسب با شهر را طلب مى کند، حکم آن را بيان کنيد.
جواب :
به طور کلى نفقه مادر در صورت توانِ فرزند و فقر مادر لازم است و در فرض سوال، اگر فرزند توان مالى ندارد، تکليفى ندارد و اگر توان دارد و مادر فقير است، بايد نفقه را مطابق شأن مادر بدهد، يعنى اگر شأن فعلى مادر اين است که در شهر زندگى کند، مثل اينکه همه يا اکثر فرزندان و فاميل او در شهر زندگى مى کنند و عرفاً شأن او هم اين است که در شهر زندگى کند، بايد نفقه شهر را به او بدهد، ولى اگر چنين نيست، بايد همان نفقه روستا را به او بدهد.
سوال 1680 :
اگر زنى حاضر نشود با شوهر به منزل وى برود و بدون اجازه شوهر در خانه پدر بماند، آيا حق نفقه دارد؟
جواب :
به طور کلى نفقه زوجه دائمه وقتى بر شوهر واجب است که از او اطاعت کند و در امور مربوط به زناشويى بدون عذر شرعى سرپيچى نکند، و اگر
(صفحه445)
بدون اذن از خانه خارج شد، نفقه اش ساقط مى شود.
سوال 1681 :
زوجه اى با مراجعه به دادگاه تقاضاى نفقه و مهريه کرده است. دادگاه زوج را براى اداى توضيحات احضار کرده است. زوج در دادگاه اعلام کرده که نفقه در قبال تمکين است و نامبرده فعلا منکوحه غير مدخوله است. آيا با توجه به عرف متعارف ايران که چند ماهى زوجين بصورت نامزد مى مانند زوجه حق مطالبه نفقه در مدت زمان نامزدى دارد يا خير؟
جواب :
اگر زوجه حاضر به تمکين نبوده، استحقاق نفقه را ندارد.
سوال 1682 :
زيد با دختر عموى خود ازدواج کرده بعد به جهت اختلاف وى را طلاق مى دهد، آيا علاوه بر مهريه، مخارج لباس و نفقه بعد از عقد و قبل از زفاف به عهده زوج مى آيد؟
جواب :
اگر پس از عقد آمادگى براى هرگونه استمتاع داشته، لباس و نفقه دارد. و در غير اين صورت ندارد.
سوال 1683 :
آيا زن مى تواند مخارج روزهاى آينده را از شوهر مطالبه کند؟
جواب :
خير.
سوال 1684 :
آيا زن مى تواند مخارج روزهاى گذشته را که مرد نپرداخته و زن از پول خود يا پس انداز مخارج روزهاى قبل خرج کرده، از شوهر طلب کند؟
جواب :
نفقه زن از ديون است که به عهده مرد مى باشد. و اگر نپرداخته مى تواند مطالبه کند. ولى اگر پس انداز مال شوهر بوده و خرج کرده حق مطالبه مجدد ندارد. چون به حقش رسيده است.
سوال 1685 :
در صورتى که زن از شوهر خود مطالبه منزل جدا کند و بگويد در منزلى که پدر و مادر شوهر باشند حاضر به زندگى نيستم، آيا بر شوهر لازم است که به خواسته زن خود جامه عمل بپوشد يا خير؟ در صورتى که مرد به خواسته زن جامه عمل نپوشاند و زن هم حاضر به زندگى نشود و به منزل پدرش برود و بگويد تا منزل جداگانه تهيه نکنى به خانه ات
(صفحه446)
نمى آيم، آيا زن ناشزه مى شود؟ در صورتى که زوج تمکن مالى نداشته باشد و قادر به جدا کردن منزل نباشد، وظيفه اش چيست؟
جواب :
از قضيه شخصيه اطلاع ندارم. به طور کلى بر شوهر واجب است مسکن مناسب با شأن زن و متعارف محل تهيه کند و منزل جداگانه لازم نيست. مگر اين که داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زن باشد.
سوال 1686 :
شخصى عيال گرفته و بعد از ازدواج معلوم شده که چند سال قبل از ازدواج عيال نامبرده مبتلا به مرضى بوده است. در موقع خواستگارى هم زوج نمى دانسته که اين مرض را دارد، حال احتياج به عمل جراحى و مخارج زيادى مى باشد، آيا مخارج درمان چنين مرضى به عهده زوج است يا به عهده زوجه؟ و بر فرض اين که به عهده زوج باشد، آيا در صورت عدم اقدام زوج به معالجه، مى تواند او را اجبار کند يا خير و همچنين اگر به عهده زوجه باشد، آيا زوج مى تواند او را اجبار به معالجه کند يا خير؟
جواب :
مخارج معالجه زوجه به مقدار متعارف بر عهده زوج است و زايد بر آن به عهده خود زوجه است و در اين مسأله فرقى بين مريضى قبل از ازدواج و بعد از آن نيست. در عين حال سزاوار است که زوج کوتاهى نکند، خصوصاً اگر زن توان مالى نداشته باشد. و در مقدار متعارف، زوجه حق دارد زوج را الزام کند و در زايد بر متعارف که بر عهده خود زوجه است، زوج حق الزام ندارد، مگر از باب امر به معروف.
سوال 1687 :
آيا زن حق دارد از زندگى در خانه اى که در آنجا پدر شوهر و مادر شوهر زندگى مى کنند امتناع و درخواست منزل جداگانه بکند؟
جواب :
به طور کلى بر شوهر واجب است مسکن مناسب به شأن زن و متعارف محل، تهيه کند و منزل جداگانه لازم نيست. مگر اين که داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زن باشد.
سوال 1688 :
اگر اولاد قدرت بر کسب و کار داشته باشند و دنبال کار نروند، آيا در اين فرض نفقه آنان بر پدر واجب است؟
(صفحه447)
جواب :
در اين فرض انفاق واجب نيست. چون در صورتى انفاق بر فرزندان واجب است که فقير باشند و کسانى که قدرت بر کسب و کار دارند و کار نمى کنند، فقير محسوب نمى شوند.
سوال 1689 :
اگر خانمى ماهانه از شوهرش براى مخارج تغذيه خانواده پول مى گيرد و هرماه مقدارى را پس انداز مى کند آيا مى تواند بدون اذن شوهر براى خودش يا بچه ها با اين پول لباس يا چيز ديگرى بخرد؟
جواب :
اگر ماهانه را تمليک او کرده و اختيار مصرف را به او داده است، مى تواند لباس و غيره بگيرد و نيز اگر ماهانه نفقه واجب خود زن است که به او داده، اختيار با زن است. اما نسبت به مخارجى که براى بچه ها داده زن چنين اختيارى ندارد، مگر از پدر آنان اذن بگيرد.
سوال 1690 :
آيا مرد مى تواند پولهايى را که زن با صرفه جويى در مخارج خانه پس انداز کرده، از زن طلب کند؟
جواب :
اگر حق النفقه زن بوده و به مقدار متعارف و به عنوان حق النفقه به او داده است، و زن از مخارج خود کم گذاشته، حق پس گرفتن ندارد. و اگر زيادتر داده يا به عنوان ديگر داده و کم گذاشته است، مثلا مصرف بچه ها نکرده، مى تواند پس بگيرد.
سوال 1691 :
آيا جايز است زن بدون اجازه شوهر دست در جيب او کرده و براى مخارج خانه يا فرزندان پولى را بردارد؟ در فرض اين که شوهر نفقه مى پردازد و يا نمى پردازد؟
جواب :
در صورتى که نفقه را مى پردازد جايز نيست. و در صورت دوّم مى تواند بدون اجازه شوهر نفقه خود را از مال او بردارد.
سوال 1692 :
اگر زنى بدون اجازه شوهر از مال او بردارد و مى داند رضايت وى را، يا احتمال مى دهد، چه حکمى دارد؟
جواب :
با احراز رضايت مانعى ندارد. ولى در صورت احتمال جايز نيست.
سوال 1693 :
اگر زنى از پولى که شوهر براى مخارج خانه مى دهد مجلس روضه يا ختم
(صفحه448)
انعام و امثال اينها را بگيرد، آيا جايز است؟
جواب :
اگر پول را تمليک او کرده و اختيار مصرف آن را به زن داده يا بداند راضى است، مانعى ندارد و گرنه جايز نيست
سوال 1694 :
خانمى مريض است و هرماه چند هزار تومان خرج دارو و دکتر او مى شود و شوهر او هم به همين علت چندين هزار تومان قرض دارد و اين خانم زمينى دارد که يک ميليون تومان ارزش دارد. آيا شوهر مى تواند بابت مخارجى که کرده است از قيمت زمين خانم کسر کند؟ و آيا خانم با چنين وضعى مستطيع بوده و حج بر او واجب است؟
جواب :
در صورتى که شوهر پولى که پرداخته به قصد مجانيت و رايگان نبوده، مى تواند از همسر خود مطالبه کند. و زن اگر بتواند با فروش زمين به مکه برود و مشکلى در زندگى نداشته باشد و نياز به همراه داشتن کسى در سفر نداشته باشد، حج بر او واجب است.
سوال 1695 :
زنى به سبب آتش سوزى در خانه شوهر، در بيمارستان بسترى و سپس فوت شده است، آيا هزينه بيمارستان او بر عهده شوهر است يا خير؟
جواب :
هزينه بيمارستان به عهده شوهر نيست. ولى اگر مخارج را بدون خواهش زن انجام داده و قصد قرض نداشته است، نمى تواند از مال او بردارد.
سوال 1696 :
زنى منزل شوهر خود را بى اجازه شوهر ترک کرده و تمکين نمى کند. بعداً معلوم شد که علت اين بود که شوهر او را اذيت مى کرده و کتک مى زده و موجبات شکنجه روحى او را فراهم مى کرده است، آيا در اين فرض حق مطالبه نفقه خود را دارد؟
جواب :
اذيت و کتک زدن هرکس خصوصاً زوجه انسان کار زشت و حرامى است و کتک زدن در مواردى موجب ديه مى شود; در هرصورت نفقه زن در صورت عدم تمکين ساقط است. ولى اگر زوج بواسطه اذيت کردن و کتک زدن امکان تمکين زوجه را از بين برده و او مضطر به ترک منزل شده است مستحق نفقه مى باشد.
سوال 1697 :
زنى بعد از طلاق پسر خود را که بيش از دو سال داشته به مدت دو سال نزد
(صفحه449)
خود نگه داشته است و فعلا که پدر بچه مى خواهد بچه را بگيرد مى گويد بايد مخارج دو ساله بچه را بدهى تا او را تحويل دهم. آيا مادر حق مطالبه نفقه گذشته کودک را دارد؟
جواب :
در صورتى که شوهر نفقه فرزند خود را نپرداخته معصيت کرده است. امّا مادر حق مطالبه نفقه گذشته فرزند خود را ندارد.
سوال 1698 :
زن ناشزه اى که بدون اجازه شوهر منزل شوهر را ترک کرده است، دختر دو ساله خود را همراه خود برده است و نسبت به ملاقات پدر با او محدوديت قائل مى شود، آيا جايز است اين زن چنين کارى بکند؟ و آيا در اين حال نفقه دختر بر مرد است و زن مى تواند مطالبه کند؟
جواب :
حکم کلى مسأله اين است که مادر نسبت به تربيت و نگهدارى دختربچه تا هفت سالگى بر پدر حق تقدم دارد و جايز نيست پدر در اين مدت بچه را از مادرش بگيرد. ولى مادر حق محدود کردن ملاقات پدر و دختر را ندارد. و نفقه بچه بر پدر است. اما ملزم نيست آن را به صورت نقدى يا غير نقدى تحويل مادر دهد. و مادر حق مطالبه و درخواست نفقه کودک را ندارد.
سوال 1699 :
آيا پرداخت نفقه ولدالزنا بر پدر عرفى واجب است يا خير؟
جواب :
بلى، بعيد نيست نفقه بر زانى باشد.
سوال 1700 :
آيا ولايت و حضانت ولدالزنا با پدر عرفى است يا خير؟
جواب :
در فرض سوال، ظاهراً ولايت و سرپرستى ولد با پدر عرفى و زانى است. البته در صورتى که پسر باشد تا 2 سال و اگر دختر باشد تا 7 سال حق حضانت با مادر است. بعد از آن با پدر عرفى است.
سوال 1701 :
نفقه زندانى به عهده چه کسى است؟ بيت المال يا خود افراد؟ آيا تمکن مالى و عدم آن، نوع جرم، قدرت و توان بر کار و غير آن، حدود و تعزيرى بودن، فرقى در تأمين نفقه وى دارد يا خير؟ افراد واجب النفقه زندانى چطور؟
جواب :
بطور کلى در مواردى که زندان کردن شخص مشروع باشد و خود شخص تمکن تأمين نفقه خود را دارد، وجهى براى پرداخت نفقه او از بيت المال
(صفحه450)
مسلمانان نيست. بلى اگر فقير باشد و زندانى شدن او مانع تهيه معاش خود و عائله اش شده، حکم او حکم ساير فقرا است. که نفقه او و عائله اش از بيت المال تأمين مى شود و خلاصه مقتضاى قاعده اين است که نفقه هرکس به عهده خودش مى باشد. ولى در مورد زندانى بايد تفصيل داد بين غنى و فقير، که فقير به جهت فقر از بيت المال تأمين مى شود. بلى در موردى که زندانى متهم شده و هنوز جرم او به اثبات نرسيده تا قبل از ثبوت جرم نفقه اش بر بيت المال است چون زندانى شدن او به لحاظ مصالح نظام و عامه مردم است. بلى ظاهراً مصلحت حکومت ايجاب مى کند که فرقى بين زندانيان نگذارد و يا مصلحت نباشد که نفقه زندانى از خارج تأمين شود. البته رواياتى وارد شده (وسائل، کتاب الحدود) که نفقه محکوم به حبس ابد و سارق و مرتد از بيت المال تأمين مى شود، ولى ظاهر اين موارد همان موارد فقر زندانى است، لذا اقوى همان تفصيل مى باشد.