قيّم و وصىّ
سوال 1 :
آيا همسر شخص متوفّى که وصيّت نامه نداشته با حضور پسر بزرگتر که بالغ و عاقل است مى‌تواند خودش را وصىّ قرار دهد ؟
جواب :
اگر نيازى به قيّم باشد بايد به حاکم شرع مراجعه شود تا او تعيين قيّم نمايد و الاّ خود ورثه بايد ماترک را قسمت کنند و احتياج به وصىّ نيست .
سوال 2 :
آيا مى‌شود بدون شناخت، زنى را براى فرزندان صغار خودش قيّم قرار داد ؟
جواب :
بايد قيّم شخصى مورد اطمينان و وثوق باشد تا تصرّفات بى‌مورد در اموال صغار نکند، پس بدون آشنايى يا معرفى شخص موثق نمى‌توان کسى را بر صغار قيّم قرار داد .
سوال 3 :
آيا پدر مى‌تواند براى فرزندان کوچکش قيّم تعيين کند با وجود جدّ ؟
جواب :
در صورتى که جدّ اجازه بدهد، اشکال ندارد .
سوال 4 :
اگر وصىّ فوت کرد يا عاجز شد يا خيانت کرد، وظيفه چيست ؟
جواب :
در صورتى که اجراى وصيّت تعطيل مى‌شود اولياء ميّت، و در صورت فقدان، عدول مؤمنين يا حاکم شرع اقدام به اجراى وصيّت کنند .
سوال 5 :
آيا وصىّ مى‌تواند به علّت طولانى بودن مدّت اجراى وصيّت نامه از وصىّ بودن خود کناره‌گيرى کند، تکليف چيست ؟
جواب :
در صورتى که موجب تعطيل شدن عمل به وصيّت شود، جايز نيست و در اينگونه موارد وکيل بگيرد .
سوال 6 :
اگر کسى وصيّت کرد زيد وصىّ اوست تا مادامى که فرزند کوچکش بالغ شود، آيا اين وصيّت صحيح است ؟
جواب :
وصيّت صحيح و به قوّت خود باقى است .
سوال 7 :
آيا وصىّ مى‌تواند بقيّه اعمال وصيّت را طبق وصيّتى به غير واگذار کند ؟
جواب :
اشکال ندارد .
سوال 8 :
آيا عدالت در وصىّ شرط است ؟
جواب :
چنانچه وصىّ مورد وثوق باشد کفايت مى‌کند .
عمل به وصيّت
سوال 1 :
شخصى داراى يک پسر است، وصيّت کرده منزل متعلّق به اوست و تا مادر زنده است همراه او باشد و از طرفى خواهران نيز شهادت مى‌دهند که پدرشان مى‌گفت منزل متعلّق به پسر است، آيا خانه جزء اموال پسر است يا اين که بايد جزء ثلث اموال پدر حساب کرد ؟
جواب :
در فرض مذکور خانه متعلّق به پسر است و مادر نيز حقّ نشستن در آن خانه را همراه پسر دارد .
سوال 2 :
شخصى وصيّت نموده مقدارى از ثلث را به فروش رسانده برايم قرائت قرآن و عزادارى در مسجد صرف کنيد، ثلث اموال را پس از قيمت گذارى و خريد زمين زراعتى و عمل طبق وصيّت، مى‌خواهند به وصىّ به فروش برسانند، با توجّه به اين که ميّت به وصىّ اجازه تصرّف در ثلث را داده، آيا بايد به قيمت همان زمان فروخت يا قيمت فعلى ؟
جواب :
اگر در همان زمان زمين را قيمت مى‌کرد و مبدّل به نقدى مى‌نمود همان مقدار ثلث مى‌شد و الاّ بايد قيمت فعلى در نظر گرفته شود چه خود وصىّ بردارد يا ديگرى .
سوال 3 :
اگر وصىّ در اخراج ثلث افراط کرد يا در راه غير مشروع صرف کرد، تکليفش چيست ؟
جواب :
ضامن است .
سوال 4 :
اگر متوفّى وصيّت کند به انجام مناسک حجّ و مبلغ تعيين شده کفايت نکند بفرمائيد چه وظيفه‌اى بر عهده وصىّ است ؟
جواب :
در صورتى که حجّ واجب باشد، بايد کمبود را از اصل مال ميّت تدارک کنند و اگر حجّ واجب نباشد بايد ورثه اجازه دهند که از اصل مال تدارک شود و اگر اجازه ندادند، وصىّ وظيفه‌اى ندارد .
سوال 5 :
اگر وصىّ بخواهد طبق فتواى مجتهد شخص متوفّى، به وصيّت او عمل کند، چنانچه ميّت تقليد نکرده باشد يا معلوم نيست مرجع تقليد او چه کسى است، چگونه بايد عمل نمود ؟
جواب :
وصىّ بايد طبق فتواى مجتهد خود عمل کند .
سوال 6 :
شخصى که مجتهد است و در يک مسئله وصيّت که اختلافى است وصيّت کرده که حتماً بنظر خودم عمل شود آيا وصيّتش نافذ است و يا وصىّ بايد به فتواى مرجع خود عمل کند ؟
جواب :
اگر در مثل امورى باشد که مجتهد وصىّ، عمل به آن وصيّت را باطل مى‌داند، جواز عمل به وصيّت مجتهد مرده مشکل است زيرا که وصىّ موظّف است عمل صحيح بنظر خود را انجام دهد و در غير اين صورت بايد طبق وصيّت موصى عمل شود .
سوال 7 :
در صورتى که وُرّاث بخواهند با فروش قسمتى از ماترک ثلث ميّت را جدا نمايند و يا از مال خود نتوانند ثلث را تأمين نمايند، آيا شرعاً مى‌توانند ميزان آن را تعيين و تدريجاً از منافع ماترک تأمين نمايد ؟
جواب :
اگر وصيّت به ثلث به عين مال معيّن نباشد بلکه به صورت ثلث مال بنحو مطلق گفته باشد کار وُرّاث در فروش بعضى از اموال براى جدا کردن ثلث بلا اشکال است .
سوال 8 :
شخصى که زنش تنها وارث اوست به او وصيّت کرده که بعد از مرگم از اموالم استفاده کن و بعد از آن وقف امام حسين )ع( نما آيا اين وصيّت صحيح است ؟
جواب :
وصيّت مرد به اين که تمام اموالم از آنِ همسرم باشد صحيح نيست زيرا ربع مال را زن بيشتر نمى‌برد و باقى اموال اختصاص به امام )ع( دارد و امّا وقف اگر در حدّ ثلث اموال باشد و بعد از مرگ مرد زن آن را وقف نمايد، وقف صحيح است .
سوال 9 :
هرگاه وصىّ بعضى از موارد مصرف وصيّت را فراموش کند، وظيفه‌اش چيست ؟
جواب :
در صورتى که گمان قوى دارد که به نظر موصى فلان مصرف اقرب است، بايد به همان عمل کند .
وصيّت در ثلث مال ميّت
سوال 1 :
شخصى وصيّت کرده که ثلث مالش را خرج کتابخانه‌اى در کربلا نمايند، حال که دسترسى ممکن نيست، آيا جايز است آن را خرج کتابخانه‌اى در ايران نمايند ؟
جواب :
در صورتى که هيچ اميدى به باز شدن راه کربلا نباشد مى‌توان آن را در کتابخانه‌اى که با هدف وصيّت کننده نزديک باشد، مثل کتابخانه حضرت رضا )ع( خرج کرد .
سوال 2 :
اگر ميّت وصيّت کرده ثلث مالش را برايش خرج کنند حالا جز خانه‌اى که زن و بچّه‌هاى کوچکش نشسته‌اند چيز ديگرى ندارند، آيا وصىّ مى‌تواند براى انجام وصيّت خانه را براى اخراج ثلث بفروشد ؟
جواب :
اشکال ندارد .
سوال 3 :
شخصى وصيّت کرده بطور مطلق که ثلث مالش را برايش خرج کنند، حال آن را بايد در چه مصارفى رساند ؟
جواب :
بايد در مطلق امور خيريّه مصرف شود .
احکام وصيّت
سوال 1 :
فردى وصيّت کرده که منافع يک هکتار از زمينش را هر سال براى مسجد روستا خرج کنند بفرمائيد :
الف - آيا چنين وصيّتى صحيح است ؟
ب - اين وصيّت تا کى نافذ است ؟
جواب :
آيا مى‌شود زمين را يکجا فروخت و صرف مسجد کرد ؟
د - اگر بشود يکجا فروخت آيا مى‌توان پول آن را در بانک گذاشت و سود آن را صرف مسجد نمود ؟
م - سود را بايد چه کسى صرف مسجد نمايد ؟
جواب :
الف - اگر از ثلث مال کمتر باشد اشکالى ندارد .
ب - اگر وصيّت به بقاء زمين باشد و منافع آن صرف باشد باقى خواهد ماند .
جواب :
در صورتى که منظور وصيّت کننده صرف اعمّ از عين مال و يا قيمت باشد مانعى ندارد ولى اگر قصدش ماندن عين زمين باشد فروش آن جايز نيست .
د - بستگى به نظر حاکم شرع و تشخيص او دارد .
م - حاکم شرع و يا وکيل او اگر وصىّ منصوص نباشد .
سوال 2 :
پدرى صلح نامه‌اى تنظيم کرده و همه مايملک خود را به ورثه ذکور مصالحه نموده و حقّ فسخ را براى خود در صلح نامه محفوظ داشته است سپس وصيّت نامه‌اى نوشت و بيش از ثلث اموال خود را براى ورثه ذکور در غياب ورثه مؤنث وقف خاصّ نمود، اکنون ورثه اناث به بيشتر از ثلث اعتراض دارند، بفرمائيد آيا صلح نامه به قوّت خود باقى است يا خير و آيا وصيّتى که بعد از صلح نوشته آن را به هم مى‌زند و تصرّف ورثه ذکور بر ثلث بدون رضايت اناث جايز است يا خير ؟
جواب :
مسئله دو صورت دارد اوّل اين که عمل به هر دو )صلح و وصيّت( ممکن باشد مثل آن که مال صلح شده قبلى برابر 10 هزار تومان باشد و مال بدست آمده از غير آن مال در طىّ مدّت ده سال سى هزار تومان است که در اين حال بايد به هر دو عمل شود يعنى ده هزار تومان مال اولاد ذکور است و دخترها در آن حقّى ندارند .
دوّم آن که از زمان صلح تا زمان وصيّت مالى اضافه نشده است که در اين صورت وصيّت عرفاً قرينه فسخ است، پس مقدارى که وصيّت شده اگر بيشتر از ثلث باشد، رضايت ورثه و دخترها لازم است )گرچه در هر صورت تصالح بين طرفين در مازاد از ثلث مطابق با احتياط است( توهّم آن که مورد از قبيل هبه به ذى رحم است پس نمى‌شود آن را پس گرفت صحيح نيست زيرا اين قاعده در صلح جارى نمى‌باشد، گرچه صلح در اينجا فايده هبه را دارد و تفصيل آن در جاى خود آمده است .
سوال 3 :
مردى زمين کشاورزى خود را به همسرش هبه نموده )اتّفاقاً زن پيش از شوهر فوت کرده( و قبل از فوت وصيّت نموده، زمين بعد از فوت من بين فرزندان دختر تقسيم شود ولى شوهر اين زمين را بعد از فوت او وقف نموده و نگذاشته وصىّ به وصيّت عمل نمايد، آيا وقف چه صورتى دارد و وصىّ از نظر حکم شرعى چه وظيفه‌اى دارد ؟
جواب :
اگر زمين هبه و قبض شده و در تصرّف و ملک همسر در آمده وصيّت نسبت به زمين در صورتى که از ثلث کل اموال مخصوص به زن بيشتر نباشد، نافذ است و وقف شوهر صحيح نيست زيرا استرداد هبه مقبوضه متصرّفه، خصوصاً بعد از فوت شخص وجهى ندارد و اگر بيتشر از ثلث است نافذ بودن وصيّت نسبت به مازاد از ثلث بستگى به اجازه ورثه دارد که از جمله خود شوهر است . والّله العالم .
سوال 4 :
چنانچه شخص متوفّى داراى فرزندان کوچک باشد، آيا مى‌شود باقى مانده ثلثى را که وصيّت نموده برايش خرج شود، به فرزندان او داد ؟
جواب :
نمى‌شود داد مگر وصيّت نامه طورى تنظيم شده باشد که شامل حال آنها بشود، که در اين صورت مانعى ندارد .
سوال 5 :
اگر اموال متوفّى هنگام فوت يک ميليون تومان بوده و پس از دو سال دو برابر يا بيشتر شده ثلث مالى را که وصيّت کرده برايش خرج کنيم بر کداميک از دو مبناى فوق بايد عمل شود ؟
جواب :
اگر ثلث آن از اعيان و املاک باشد تا تبديل به نقد نشده ثلث ميّت را به قيمت روز حساب مى‌شود و الاّ ثلث همان مقدارى را که هنگام فوت بوده بايد عمل کرد .
سوال 6 :
شخصى وصيّت کرده که وصىّ مختار است هر چه صلاح دانست در مورد ثلث تصميم بگيرد، وصىّ هم ملکى خريده و وقف نموده تا از منافع آن براى متوفّى خيرات و مبرّات بفرستد، آيا صحيح است ؟
جواب :
وقف در مطلق امور خيريّه اشکال ندارد .
سوال 7 :
شخصى وصيّت کرده تا پنج سال محصول ثلث مالش صرف خيرات گردد و بعد از آن وقف امام حسين )ع( باشد آيا اين وصيّت صحيح است ؟
جواب :
در صورتى که بعد از پنج سال وصىّ، ثلث را وقف کند صحيح است .
وصيّت مازاد بر ثلث
سوال 1 :
اگر کسى وصيّت کرد از ثلث مالش براى او نماز و روزه و ديگر واجبات را استيجار کنند و ثلث کفايت نکند، وظيفه چيست ؟
جواب :
مابقى را بايد پسر بزرگ بدهد .
سوال 2 :
شخصى وصيّت کرده ارث دختران مطابق پسران باشد، اين وصيّت چگونه است ؟
جواب :
نافذ نيست مگر در ثلث و يا اين که ديگر ورثه اجازه بدهند، در مازاد بر ثلث اين چنين عمل شود .
وصيّت به اهداء اعضاء
سوال 1 :
اگر شخصى وصيّت کند که پس از مرگش جنازه او را جهت تعليم به دانشکده پزشکى هبه نمايند، آيا وصيّت او صحيح است ؟ در صورت صحّت وصيّت، آيا بخاطر کالبد شکافى در اينجا ديه تعلّق مى‌گيرد يا خير ؟
جواب :
چنين وصيّتى در غير صورت واجب بودن کالبد شکافى نافذ نيست و اگر کالبد شکافى شد، ديه لازم است مگر آنجايى که واجب باشد که در اين صورت چيزى را به عنوان خيريّه با رضايت ورثه براى ميّت اخراج نمايند .
سوال 2 :
آيا وصيّت کردن براى فروش بعضى از اعضاء قابل استفاده بدن مانند قلب و چشم جايز است ؟
جواب :
چيزى که دادنش در حال حيات جايز نشد وصيّت به آن هم جايز نيست .
اداء دين ميّت
سوال 1 :
اگر شخص متوفّى داراى بدهکارى باشد، آيا وصىّ و ناظر حقّ دارند از املاک او بفروشند و بدهکاريش را اداء کنند با فرض آن که داراى فرزند صغير است ؟
جواب :
در صورتى که وجه نقد موجود باشد، از وجه نقد دين اداء شود و در صورت نبودن آن، املاک فروخته شود .
سوال 2 :
کسى که خمس و زکاة مال خود را نداده و از دنيا رفته آيا بر وصىّ واجب است که در درجه اوّل خمس و زکاة مال متوفّى را بدهد ؟
جواب :
بلى قبل از تقسيم اموال، خمس و زکاة مال بايد داده شود .
سوال 3 :
اگر وصىّ گمان دارد که ذمّه موصى، به حقوق الّله مشغول است، آيا مى‌تواند از ثلث او بدون اذن ورثه او را برى‌ءالذمّه نمايد ؟
در صورتى که در محدوده اختياراتش باشد اشکال ندارد .