احکام وقف
سوال 707 :
آيا لازم است صيغه وقف را به عربي خواند؟
جواب :
لازم نيست، همينکه مثلاً بگويد خانه خود را وقف کردم وقف صحيح است ولي بايد قبض هم صورت بگيرد تا وقف محقق شود.
سوال 708 :
اگر ملک وقف خراب شود از وقف بودن خارج مي‌شود يا خير؟
جواب :
از وقف بودن بيرون نمي‌رود.
سوال 709 :
دو دانگ مشاع از شش دانگ روستايي از توابع همدان موقوفه عام و حبس موبد شرعي مرحومه زبيده خاتون مي‌باشد که عوايد موقوفه بر سر منويات مرحومه واقفه پاک نهاد بايستي به مصرف روضه خواني و عزاداري حضرت سيد الشهداءعليه‌السلام و ذکر مصائب خامس آل عبا عليهم السلام و روشنايي حرم مطهر آن بزرگوار و ايجاد تسهيلات جهت زوار عتبات عاليات برسد مع الوصف خواهشمند است نظر حضرتعالي را درباره سوالات طرح شده بيان فرماييد:
1- آن دسته از اهالي شهر که نسبت به پرداخت حقوق موقوفه استنکاف مي‌نمايد چه حکمي دارد؟
2- اعمال عبادي متصرفين اعم از وضو، نماز، غسل و... نسبت به سهام موقوفه به چه صورت خواهد بود؟
3- آن دسته از اهالي (بومي يا غير بومي) که فاقد منزل مسکوني بوده و واحد استيجاري در اختيار دارند چه تکليفي خواهند داشت؟
جواب :
استنکاف و امتناع از پرداخت حقوق جايز نيست و گناه است.
جواب :
اعمال عبادي مانند وضو و غسل و نماز در مکاني که متعلق حق است با امتناع از اداي حق و عدم تحصيل رضايت صاحب حق باطل است.
جواب :
در صورتي که استيجار بر اساس موازين شرع انجام گرفته و وجه اجاره در موقع خود پرداخته شود، استيجار صحيح است و اعمال انجام شده در آن مکان نيز جائز و صحيح است.
سوال 710 :
درخت توتي بر سر کوچه‌اي چندين سال از عمر وقفيت آن مي‌گذرد، اما فعلاً مزاحمتي براي عابرين فراهم نموده، آيا قطع آن جايز مي‌باشد تا قيمت چوب آن را به مصرف امور خيريه برسانند يا خير؟
جواب :
تغيير وقف جايز نيست چنانچه بعضي از شاخه‌هاي ان مزاحم عابريان است رفع مزاحمت ب قطع آن شاخه‌ها جايز است.
سوال 711 :
مالي که به نام کسي وقف شده خودش فوت کرده آيا اولاد او از آن ملک ارث مي‌برند يا خير؟
جواب :
اگر وقف تصريح نکرده حقي ندارند.
سوال 712 :
حدود اختيارات متولي يک موقوفه تا چه حدي است؟
جواب :
بر اساس وقفنامه است و اگر وقفنامه در بين نباشد با نظر حاکم شرع است.
سوال 713 :
آيا در زميني که حسينيه ساخته شده جايز است بفروشند و ساختمان مسکوني و غيره بسازند؟
جواب :
اگر وقف براي حسينيه است جائز نيست.
سوال 714 :
آيا جائز است حسينيه را بفروشند و در محل ديگر بسازند؟
جواب :
جايز نيست.
سوال 715 :
روستائي است که داراي و باب مسجد يکي قديمي و ديگر جديد، اولي هم قبله‌اش کج و هم کوچک و دومي ولو تازه است ولي کوچک است از اهالي مقداري پول گرفته‌ام تا مسجد اولي را تعمير نمايم ولي اهالي مي‌گويند بايد پول را براي مسجد دوم خرج نمايي و اگر براي مسجد اولي خرج کني بقيه مخارجش را تقبل نمي‌کنيم، مي‌گويند که مسجد اولي بدرد ما نمي‌خورد، حال تکليف را بيان فرماييد:
جواب :
در فرض مسأله احالي محترم جنابعالي را وکيل قرار دادند که آن پول را براي مسجد اولي خرج کنيد و تا آن پول خرج نشده است مي‌توانند نظر خود را تغيير بدهند و اکنون مي‌گويند پول را براي مسجد دوم خرج نمائيد وظيفه جنابعالي اين است به آنچه صاحبان پول مي‌گويند عمل کنيد.
سوال 716 :
اينجانب در حالت عصبانيت که بر اثر درگيري با فرزندانم، براي من پيش آمده بود، خانه مسکوني‌ام را وقف کردم اما بعد از مدتي پشيمان شدم، البته صيغه وقف جاري شد، و ضمناً سند هم به نام اوقاف صادر شد، آيا اين وقف صحيح است؟
جواب :
در وقف علاوه بر صيغه وقف قبض هم شرط است اگر قبض و اقباض صورت نگرفته است وقف صحيح نيست و اگر صورت گرفته است بايد وقف صحيح نيست و اگر صورت گرفته است بايد ملاحظه کرد که عصبانيت در چه حدي بوده است و اگر به مرتبه‌اي بوده که عقل و ادراک از کار افتاده است وقف صحيح نيست والا صحيح است.
سوال 717 :
قطعه زميني حدود صد سال پيش جهت دفن اموات مسلمين تعيين شد، ولي الان بيش از پنجاه سال است که ديگر ميت در آن دفن نمي‌شود و طبق شياع اهالي محل و فتاواي بعضي از مراجع تقليد قبرستان مورد نظر وقف معاطات مي‌باشد و واقف آن هم شخص معين نمي‌باشد و در قسمتي از قبرستان در سنوات گذشته مدرسه احداث گرديده حال از محضر عالي استعلام مي‌شود جايز است در گورستان مذکور مسجد احداث نمايند يا خير؟ در صورت عدم امکان آيا اهالي مي‌توانند با پرداخت بهاء متناسب به عرصه گورستان احداث مسجد نمايند ضمناً هيچگونه نبش قبر به عمل نخواهد آمد.
جواب :
دفن اموات در اين قبيل زمينها دليل موقوفه بودن آن براي قبرستان نيست و چون بيش از پنجاه سال است که اموات در آنجا دفن نمي‌شود و اموات هم که قبلاً دفن شده‌اند پوشيده و خاک شده‌اند و نبش قبر هم صورت نمي‌گيرد و آثار قبور هم از بين رفته است و آن زمين مالک معين هم ندارد بنابراين احداث مسجد در آنجا اشکال ندارد و جائز است و مجاز هستيد که اقدام فرماييد.
سوال 718 :
گاراژي که صاحب ملک آن چندين سال در ماه محرّم الحرام به مدت 13 روز و با مديريت خود عزاداري ابا عبد الله الحسين‌عليه‌السلام را در آن برگزار مي‌کرده بعد از فوت صاحب ملک چندين نفر از هيئت جوانان حسيني پس از 13 روز عزاداري، مکان فوق را وقف هيئت مي‌دانند با اين دليل که مرحوم، اين مکان را وقف کرده است ژ، لذا لوازم هيئت را از اين مکان تخليه نمي‌کنند. در صورتي که هيچگونه مدرکي دال بر وقف اين مکان ندارند. نظر مبارک را بيان فرماييد.
جواب :
تا اينکه دليلي بر وقف بودن آن ملک در دست نباشد وقف بودن آن ثابت نمي‌شود و آن ملک متعلق به ورثه است و بر هيأت امناء مذکور لازم است که براي مدعاي خود اقامه دليل نمايند.
سوال 719 :
آيا مي‌شود وسائلي از قبيل فرش و ظروف که تعلق به مسجد دارد و گاه وقف مسجد است ولي فرسوده شده و از بين مي‌روند را فروخت و در جاي ديگر مسجد که لازم است خرج کرد؟
جواب :
در صورتي که مورد استفاده نيست مي‌توانيد آن را بفروشيد ولي از پول آن وسائلي تهيه کند که مشابه آن باشد مثلاً از پول فرش براي مسجد فرش بخريد و از پول ظرف، ظرف بخريد.
سوال 720 :
فرشي را که براي حسينيه وقف کرده‌اند براي نماز به مسجد نزديک آن حسينيه مي‌شود برد يا خير؟
جواب :
جايز نيست، اگرچه آن مسجد نزديک حسينيه باشد.
سوال 721 :
مورث اينجانب قصد به وقف عرصه واعيان پلاک ثبتي مشخصي را داشته وليکن اين امر در حد يک نامه و قصد به وقف باقي مانده و هيچ گاه به وقف در نيامد و به قبض موقوفه نيز منجر و منتهي نشده لهذا خواهشمند است چگونگي وضعيت شرعي را بيان فرموده تا تکليف اينجانب به عنوان وارث شرعا روشن گردد.
جواب :
تنها قصد وقف کافي نيست، و تا صيغه وقف خوانده نشود يا عملي به عنوان وقف صورت نگيرد و قبض تحقق پيدا نکند وقف انجام نگرفته است و تأثير ندارد.
سوال 722 :
جايز است که يک قبرستان را بعد از 300 سال به طور عمدي زراعت کنند ؟
جواب :
در صورتي که آن محل براي قبرستان وقف شده زراعت در آن جايز نيست و اگر وقف بودن آن معلوم نيست چون مالک معين ندارد تصرف د آن احتياج به اجازه حاکم شرع دارد.
سوال 723 :
شخصي قطعه زمين را به عنوان شارع عمومي و رفت و آمد مردم وقف نموده است و فعلاً هم مورد استفاده مي‌باشد، آيا جايز است مقدار زمين موقوفه را به شخص ديگري بفروشند، با در نظر گرفتن اينکه واقف زمين هم فوت شده است؟
جواب :
فروختن موقوفه جايز نيست مگر در موارد مخصوص و مورد سوال از آن موارد نيست.
سوال 724 :
احتراماً به استحضار مي‌رساند مدرسه علميه موقوفه واقع در طبقه فوقاني مسجدي حدوداً 18 سال است فعاليت هايي از قبيل خياطي - گلدوزي - عکاسي - قاليبافي - تزريقات و... در آنجا به عمل مي‌آيد نظر به اينکه در وقفنامه مکان ذکر شده براي مدرسه علوم ديني وقف شده است لطفا نظر حضرتعالي را در موارد ذيل بيان فرماييد:
1- آيا چنين فعاليت‌هاي مشروع بوده است؟
2- استمرار فعالليت‌هاي ذکر شده چگونه است؟
جواب :
چون در وقفنامه قيد شده است که مدررسه علوم ديني باشد اعمال مذکوره در آنجا نامشروع است و مراعات آنچه که در وقفنامه ذکر شده است لازم است.
سوال 725 :
حمام عمومي مخروبه‌اي در يکي از روستاهاي همدان وجود دارد که به علت قديمي بودن، واقف آن مشخص نيست که آيا اين حمام را براي بناي حمام وقف کرده يا نه، آيا مي‌شود آن را تبديل به مسجد يا غسال خانه کرد يا خير؟
جواب :
در صورتي که وقف بودن آن براي حمام معلوم نيست مي‌توانيد آن را در غسالخانه کنيد.
سوال 726 :
ساختن غسالخانه در قبرستان وقفي چه صورتي دارد؟
جواب :
جائز نيست.
سوال 727 :
زميني چند سال پيش وقف شده براي قبرستان آيا مي‌شود از خاک آن استفاده کرد يا خير؟
جواب :
استفاده از آن براي غير دفن اموات جائز نيست.
سوال 728 :
مسجدي است که به مدت 50 سا قبل سخته شده است و حال براي توسعه آن تخريب خواهد شد، مکان مذکور به علت محدود بودن زمين، طبق نقشه قدري، از امکان مسجد براي قهوه خانه و کفش کن آن نياز شده ست آيا شرعا اين تصرف جايز است؟
جواب :
جدا کردن قهوه خانه و کفش از زمين مسجد جائز نيست.
سوال 729 :
احتراماً به استحضار مي‌رساند در روستايي از توابع يکي از شهرستانها حسينيه‌اي از سالهاي گذشته ساخته شده که در حال حاضر آن حسينيه بلا استفاده است و در حال تخريب است و از حسينيه جديد استفاده مي‌کنند و حسينيه قبلي فرشهائي دارد که استفاده نمي‌شود بلکه در حا از بين رفتن است آيا مي‌شود از آن فرشها در حسينيه جديد استفاده کرد يا خير و همچنين آيا مي‌شود محل حسينيه قبلي را فروخت و پولش را در حسينيه جديد خرج کرد يا محل حسينيه قبلي را تبديل به نانوائي نمود يا خير؟
جواب :
در صورتي که آن فرشها در حسينيه سابق مورد استفاده قرار نمي‌گيرد مي‌توان از آنها در حسينيه جديد استفاده کد و نيز اگر حسينيه قبلي بلا استفاده مانده است جائز است آن را بفروشند و از قيمت آن در ساختن حسينيه جديد استفاده کنند و اگر آن هم ممکن نيست از آن در ساير احتياجات حسينيه جديد مي‌توان استفاده کرد.
سوال 730 :
با توجه به تشخيص مهندسان راه و جاده مالک مسجدي که از حيز انتفاع افتاده و در آن مسجد نماز نمي‌خوانند و امکانات آن به مسجد ديگر که نزديک است انتقال داده شده و آن محله هم خالي از سکنه شده است، آيا به تشخيص و نياز مسئولين امر و داشتن جاده بر حسب نياز به آن در جامعه آيا ملک مسجد را تبديل به جاده مي‌شود کرد يا خير؟
جواب :
تبديل ملک مسجد به جاده جايز نيست.
سوال 731 :
قبل از ادغام نيروهاي سه گانه «شهرباني، کميته، ژاندارمري» در هنگ ژاندارمري سابق قم واقع در خيابان امام خميني (ره) ساختمان نسبتاً با شکوه با مشخصات مسجد (دو مناره، محراب، کاشي کاري و تزئينات مربوطه در دو طبقه) با نظر رياست سازمان عقيدتي سياسي ژاندارمري کل کشور که نماينده و منصوب حضرت امام خميني قدس سره بودند طراحي و ساخت اين بنا با گلنگ زني توسط ايشان آغاز و با همت و پيگيري رياست عقيدتي سياسي هنگ و جذب کمک از متدينين و افراد خير ادامه يافت و تا زمان ادغام حدود 70% پيشرفت اشت ليکن از آن زمان تا بحال عملاً ادامه کار اين بناي مذهبي و مقدس متوقف گرديده است. از آنجائيکه به خواست خداوند مصمم هستيم به نوبه خود کار را ادامه داده و انشاء الله به پايان برسانيم.
در اينجا دو مسئله به نظر مي‌رسد که فتوي و نظر مبارکتان راهگشا و روشن کننده خواهد بود:
1- زمين فوق الذکر دولتي بوده در عين حال يک مقام روحاني مأذون از قبيل حضرت امام (ره) کلنگ اين بنا را به عنوان مسجد زده است. در جهت تقويت عنوان «مسجديت» اين بناء از حضرتعالي استدعا داريم حکم «مسجد بودن» را کتبا تنفيذ يا حسب نظر مبارکتان صادر فرمائيد.
2- آيا طبقات فوقاني و تحتاني شبستان «مسجد» حکم مسجد را دارد يا خير؟ بدين معني که آيا مي‌توان در طبقات مذکور زائر سرا، توالت، دستشوئي و... که مورد سکونت يا عبور عمومي دارد ايجاد نمود يا نه؟
جواب :
با مشخصاتي که مرقوم گرديده است عنوان، عنوان مسجد است و همينقدر که در اختيار نمازگزاران قرار بگيرد و يک نماز در آنجا خوانده شود مسجد بودن آن فعليت پيدا مي‌کند و احکام مسجد بر آن مترتب مي‌شود.
جواب :
مسجد بودن يا نبودن طبقات فوقاني و تحتاني شبستان که مرقوم داشته ايد تابع قصد کساني است که از اول امر دست اندرکار اين بنا بوده اند بنابراين در صورت امکان از آنها تحقيق تا مطلب روشن شود و در صورت روشن نشدن مطلب حکم مسجد را ندارد و مي‌توانيد مقصد مذکور در فوق را مورد اقدام قرار بدهيد.
سوال 732 :
در سال 914 ه'ق شخصي تمامي شش دانگ قريه اي را بر سيد علاء الدين ابن قاضي امير نجم الدين محمود الطالقاني و اولاد ذکور سادات نسلاً بعد نسل وقف مي کند و از آن سنه تا دوران تقسيمات اراضي ستمشاهي وقف عمل مي‌شد و اجازه نامچه‌هاي زيادي گواه اين است به عنوان نمونه 55 برگ اجازه نامچه اصل طبق رسيد موجود در کتابخانه عمومي حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني نگهداري مي‌شود و اصل وقفنامه در بخش مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود واقف در آن زمان متولي منصوص نکرده است اما در سال 1369 ه'ش سازمان اوقاف و امور خيريه يکي از موقوف عليهم را طي حکمي به عنوان متولي تعيين مي‌کند و يکي از مراجع معزز در مورد موقوفه مذکور چنين مرقوم فرموده‌اند: «وقفنامه قريه سوهان طالقان که در سال 914 هجري قمري خان احمد گيلاني بر سيد علاء الدين ابن قاضي نجم الدين محمود الطالقاني وقف نموده و به امضاء شيخ بهايي و ميرداماد وقاضي خان و علماء و قضات لاهيجان رسيده و صحيح و معتبر مي‌باشد اکنون و قفيه مزبور به نام آقاي سيد نصر الدين کيائي است.»
با عنايت به مطالب مذکور سوالات شرعي مورد ابتلاء است فتوي مبارک را مرقوم داريد.
الف: با عنايت به حکم اوقاف و مجتهد جامع الشرائط فرد نامبرده آيا به عنوان متولي شرعي است؟
ب: آيا متولي از نظر شرعي مي‌تواند مال الاجاره معوقه موقوفه را به متصرفين ببخشد؟ و يا در جهت غير مصارف وقف عمران و آبادي قريه و... مصرف نمايد؟
جواب :
1 - حاکم شرع مي‌تواند براي موقوفه‌اي که متولي منصوص از جانب واقف ندارد متولي نصب کند.
جواب :
2 - لازم است متولي بر اساس موازين و خصوصيات وقف موقوفه عمل کند و تخطي از آن جائز نيست.