احکام ديه
سوال 845 :
مردي که در اثر قتل عمد يا شبه عمد يا خطاي محض فوت مي‌شود و نتيجه موضوع به پرداخت ديه به يکي از شقوق شرعي منتهي مي‌شود، آيا اين مال (ديه) جزء ترکه محسوب است که ديون به آن تعلّق گيرد و بدواً پرداخت شود سپس باقيمانده تقسيم گردد و يا اينکه ديون متوفّي از آن استخراج نميشود؟
جواب :
جزء اموال ميّت محسوب مي‌شود و در صورت بدهي، بايد از بابت بدهي پرداخت شود.
سوال 846 :
الف: چنانچه در اثر ضربه وارده يک مورد شکستگي حادث گردد، ولي به خاطر خون ريزي شديد جمجمه مورد عمل جراحي قرار گيرد، آيا شکستگي ايجاد شده در استخوان جمجمه توسط طبيب، علاوه بر شکستگي ناشي از ضربه وارده، ديه جداگانه دارد؟
ب: در صورت مثبت بودن پاسخ، پرداخت آن به عهده چه کسي است؟ (جاني يا پزشک معالج)
جواب :
در اين مورد آيا بين جنايت عمدي و غير عمدي نظير تصادفات رانندگي، تفاوتي وجود دارد؟
جواب :
در صورتي که جاني مسبب به حساب آيد و شکستگي توسط پزشک ديه خاصّي داشته باشد بر جاني لازم است ديه را پرداخت نمايد و در اين جهت فرقي بين عمد و غير عمد نمي‌باشد.
سوال 847 :
اگر پدري يا وليّ قهري بچّه‌اي، او را در به اندازه‌اي بزند، که اگر چه مختصر، اما ديه واجب شود، اين ديه را بايد به چه کسي پرداخت، اگر بخاطر تنبيه و تربيت فرزند باشد چه؟
جواب :
ديه متعلّق به خود فرزند است ولي در صورتيکه غير مميز باشد در اختيار ولي قرار مي‌گيرد تا بر اساس مصلحت بچه مورد استفاده قرار گيرد و در صورتي که موجب ديه شود فرقي نيست ميان آنچه بجهت تنبيه او را بزند يا بجهت ديگر.
سوال 848 :
آيا ضرب و شتم و ناسزا گفتن فرزند توسط وليّ او به بهانه تأديب و تصور اينکه وليّ از اين حق برخوردار است، شرعاً جايز است؟
جواب :
پدر حق زدن فرزند خود را بصورتي که ديه واجب شود (بدن کبود يا سرخ يا سياه گردد) را ندارد و همچنين حق ندارد که ناسزا به فرزند خود بگويد.
سوال 849 :
در صورت علم اجمالي به وجود قاتل در بين افراد محدود و معيّن، بفرماييد:
الف: آيا قاضي مي‌تواند براي تعيين قاتل و اجراي قصاص از قرعه استفاده نمايد؟
ب: در صورت منفي بودن پاسخ و لزوم پرداخت ديه، چه کسي بايد ديه را بپردازد و نحوه پرداخت آن چگونه خواهد بود؟
جواب :
الف: خير.
ب: در صورتي که همه متهمين قسم بخورند که مرتکب قتل نشده‌اند يا هيچکدام قسم نخورند بايد مشترکاً ديه را همه آنها بپردازند يا با توافق خود با قرعه يکنفر عهده دار ديه شود و اگر بعضي از آنها قسم بخورند و عدّه‌اي نکول کنند بايد ديه را نکول کنندگان بپردازند.
سوال 850 :
آيا حکمت اينکه «ديه زن نصف ديه مرد است» روشن شده است؟
جواب :
ممکن است يکي از علتهاي اينکه «ديه زن نصف ديه مرد است اين باشد که اداره زندگي و تأمين نيازمنديهاي خانواده به عهده مرد است و يا با از بين رفتن مرد، خانواده بي سرپرست مي‌شود و کسي نيست که بازماندگان را اداره نمايد، لذا ديه مرد را دو برابر قرار داده‌اند که تا حدودي جبران بي سرپرستي خانواده را بنمايد، و در صورتي که مرد عضوي از اعضاي خود را از دست بدهد و به جهتي توانائي انجام کار را به طور کامل نداشته باشد، باز براي جبران کمبود درآمد خانواده، ديه او را دو برابر تعيين کرده‌اند، البته حکمت و فلسفه احکام ديني بطور دقيق روشن نيست ولي اين معني مسلم است که تمام احکام الهي داراي مصالح و آثار بس ارزشمندي است که بر اساس آن مصالح، خداوند متعال اموري را بر جامعه فرض و لازم شمرده است.
اولياء ديه
سوال 851 :
فردي تصادف کرده و منجر به فوت خانمي شده است پدر، مادر، شوهر خانم مرحومه رضايت داده‌اند و از حق خود گذشته‌اند، آنمرحومه يک دختر صغيره دارد آيا پدر صغيره مي‌تواند از طرف فرزند رضايت دهد يا خير؟
جواب :
خير نمي‌تواند.
سوال 852 :
مواردي است که قاتل معيّن است ولّي مقتول مستحق ديه ميان دو نفر مردّد مي‌باشد. آيا نحوه پرداخت ديه به اولياي دم چگونه است؟
جواب :
در فرض سوال ديه بين اولياي مقتول تنصيف مي‌شود.
سوال 853 :
آيا عفو ولي کودک از ديه کفايت مي‌کند؟
- اگر رضايت کودک هم جلب شود چطور؟
- در صورتي که پاسخ پرسشهاي بالا منفي باشد در اين مورد چطور بايد عمل شود؟
جواب :
خير، ولي اگر کودک بعد از بلوغ رضايت بدهد مانعي ندارد.
ديه دندان
سوال 854 :
دندانهائيکه به علت بيماري لثه دچار لقي هستند در اثر کوچکترين ضربه از دهان بيرون مي‌افتد آيا در صورت اصابت ضربه از سوي فردي ديه به آن تعلق مي‌گيرد. و ديه اينگونه دندانها مثل دندان طبيعي است؟
جواب :
در صورتي که داراي برخي منافع باشد بايد ديه کامل يک دندان سالم را بدهد وگرنه يک سوم ديه يک دندان لازم است.
ديه اهل کتاب
سوال 855 :
با توجه به اين که طبق فتواي مشهور فقها، ديه اهل کتاب - کافر ذمي - هشتصد درهم است؛ آيا اقليت زرتشتي نيز مشمول اين حکم خواهند بود؟
جواب :
بلي مشمول اين حکم خواهند بود.
سوال 856 :
ميزان ديه فرد ذمّي چقدر است؟ در صورتيکه اين ميزان کمتر از ديه فرد مسلمان مي‌باشد، علت آن را مرقوم فرمائيد؟
- آيا روايات و احاديث مختلف در خصوص موارد فوق الاشاره وارد شده يا خير؟
جواب :
روايات وارده در رابطه با ديه ذمّي متفاوت است. و مفاد برخي از آنها اين است که ديه ذمّي با ديه مسلم مساوي است و بنظر ما اين مورد از احکام حکومتي اسلام است و تعيين آن با نظر فقيه است.
ديه صدمات متعدد
سوال 857 :
در صورتي که نيزه يا گلوله و مانند آن در دست يا پا فرو رود، ديه آن يکصد دينار است بنا بر اينکه در اسلحه شکاري که در يک فشنگ آن تقريباً پنجاه عدد ساچمه وجود دارد، چنانچه مثلاً ده عدد آن در دست يا پا فرو رود (در نقاط مختلف يک پا يا يک دست) آيا ديه ناشي از ساچمه‌ها که در دست يا پا فرو رفته، صد دينار است يا خير؟ بعبارت ديگر جاني بايد صد دينار بدهد يا هزار دينار؟
جواب :
در فرض مذکور ديه متعدّد مي‌شود.
سوال 858 :
آيا ايجاد چند شکستگي در اثر يک يا چند ضربه با هم تفاوتي دارند؟ و اگر علاوه بر شکستگي، مقداري از استخوان (تکّه‌اي) جدا شود آيا در مورد جدا شدن استخوان، ديه شکستگي استخوان داده مي‌شود يا حکم ديگري دارد؟
جواب :
خير، و شکستگيهاي متعدّد هر يک از آنها يک ديه دارد و جدا شدن استخوان ديه ديگري دارد.
سوال 859 :
فردي که به دنبال شکستگي ستون فقرات دچار سلس و ريزش ادرار مي‌گردد و توانايي جنسي او از بين مي‌رود، آيا علاوه بر ديه شکستگي فوق، مستحقِّ ديه زوال منافع مذکور نيز مي‌باشد؟
جواب :
بلي ديه ساير نقصهاي وارده را نيز بايد پرداخت نمايد.
مخارج مازاد بر ديه
سوال 860 :
در خصوص خسارتهاي وارده به مصدوم علاوه بر ديه شرعي بيان فرمائيد آيا هزينه‌هاي درمان و دارو و بيمارستان قابل وصول مي‌باشد يا خير؟ چنانچه صدمه شديد باشد و مانع کسب و کار مصدوم گردد آيا اجرت مصدوم در ايام عدم کارآيي وي قابل مطالبه مي‌باشد يا خير؟
جواب :
علاوه بر ديه، هزينه‌هاي درمان و ضرر و زياني که متوجه مصدوم مي‌شود نيز بايد پرداخت شود و در فرض اخير در صورتي که توانائي کار کردن ندارد بايد ضرر متعارف وي جبران شود.
سوال 861 :
گرفتن خسارت مازاد بر ديه از صدمه زننده مثل هزينه درمان و دوران نقاهت صدمه ديده، چه حکمي دارد؟
جواب :
مانعي ندارد.
سوال 862 :
راننده‌اي که همراه سرنشين ديگري در حال ماموريت بوده در اثر بي احتياطي و سرعت زياد اتومبيلش با مانع وسط جاده برخورد کرده، واژگون مي‌شود و صدمات عديده‌اي به شرح ذيل بر سر نشين همراه راننده وارد مي‌شود:
1 - شکستگي مهره هفتم گردن و مهره چهارم سينه که منجر به قطع نخاع کامل شده است (ضايعه دائم)
2 - فلج کامل و دائمي هر دو اندام تحتاني (هر دو پا) راست و چپ.
3 - عدم کنترل دائمي ادرار (سلس دائمي بول)
4 - عدم کنترل مدفوع.
5 - عدم توانايي مقاربت بطور کامل.
6 - فلج اندامهاي فوقاني (دست) راست و چپ، حدود هشتاد درصد.
7 - بروز زخم بستر بعلت عدم توانايي حرکت و خوابيدن طولاني مدت در بستر که منجر دو نوبت عمل جراحي شده است (زخمي که در اثر بستري شدن طولاني و عدم تحرک حادث شده است).
8 - بروز عفونت‌هاي مکرر مجاري ادراري و کليوي که قابل عود مجدد مي‌باشد.
9 - تکرار زخم بستر و عفونت‌هاي کليوي و ادراري و عوارض رواني ناشي از بستري شدن طولاني.
ضمناً بر اساس اتفاق نظر کارشناسان، راننده خودرو در اثر سرعت غير مطمئنه و خستگي مقصر شناخته شده، اکنون با توجه به موارد فوق الذکر مستدعيست بفرماييد:
الف: آيا بروز زخم که در اثر بستري شدن در بيمارستان و عدم توانايي حرکت و خوابيدن طويل المدت حادث شده، داراي ارش جدايي از ديات معين شرعي در جنايات نقص اعضا دارد يا بعلت اينکه در اثر همان بيماري‌هاي عارضي اصلي است ارش مجزا ندارد؟
ب: آيا عفونت‌هايي ادراري و کليوي که بصورت مکرر در اثر صدمات وارده بوجود مي‌آيد داراي ارش جدايي است؟
جواب :
در فرضي که ضربه واحد يا حادثه واقعه موصوف، باعث عدم کنترل ادرار و مدفوع بصورت دائمي شده است آيا هر کدام ديه و ارش جدايي دارد؟
د: آيا قطع نخاع که نوعاً منجر به فلج قسمتي از اعضاء مي‌شود و سبب ديه کامل انسان مسلمان است (مثل فلج اندامهاي تحتاني و فقدان کنترل ادرار و...) هر کدام ديه مستقل دارد؟
ه': در صورت تداخل، هر کدام را به تفکيک بيان نماييد.
جواب :
جواب الف: بايد هزينه‌هائي که در اين رابطه متحمّل شده، پرداخت شود.
جواب ب: خير، فقط بايد هزينه‌ها را پرداخت نمايد.
جواب ج و د: فقط بابت قطع نخاع ديه لازم است و هزينه‌هاي صدمات وارده را نيز بايد پرداخت نمايد.
سوال 863 :
ديه مجازات است يا دين؟ و آيا مخارج مازاد بر ديه که مجني عليه، به سبب جنايت جاني متحمل شده، قابل مطالبه مي‌باشد يا خير؟
جواب :
ديه، دين است و مخارج مازاد بر ديه قابل مطالبه است.
ديه جنايت برميّت
سوال 864 :
آيا پرداخت ديه جنايت بر ميت به صورت حال است يا مؤجل؟
- در صورت تأجيل، مهلت پرداخت آن چقدر است؟
جواب :
بصورت حال است.
سوال 865 :
چنانچه جنايت وارده فاقد ديه مقدّره باشد آيا ارش آن چگونه محاسبه مي‌گردد؟
جواب :
به سبب نقصي که بين صحيح و معيب ايجاد شده و با توجه به اينکه ديه کامل ميّت صد دينار است ارش محاسبه مي‌شود.
سوال 866 :
در خصوص جنايت بر ميّت بفرمائيد:
الف - آيا سوزاندن کامل بدن ميّت ديه دارد؟
جواب :
بلي.
ب - در صورت مثبت بودن پاسخ، ميزان آن چقدر است؟
جواب :
يکصد دينار، يکصد مثقال شرعي طلا که هر مثقال 18 نخود است.
جواب :
در فرض فوق، آيا جاني علاوه بر ديه، تعزير نيز مي‌شود؟
جواب :
خير.
د - در مورد وجوب ديه، آيا بين عمدي و غير عمدي بودن جنايت تفاوتي هست؟
جواب :
خير.
ه' - در مقدار ديه، آيا بين ميت زن و مرد تفاوتي وجود دارد؟
جواب :
خير.
عاقله
سوال 867 :
چنانچه عاقله با داشتن توانايي از پرداخت ديه امتناع نمايد، مي‌توان او را حبس نمود تا ديه را بپردازد يا خير؟
جواب :
حاکم شرع او را مجبور به پرداخت ديه مي‌کند و اگر راهي براي پرداخت نباشد جز حبس مي‌تواند در حدّ ضرورت او را زنداني‌کند.
ارش
سوال 868 :
بفرمائيد استخوانهاي کف دست (حد فاصل مچ تا ابتداي انگشتان) يا کف پا چنانچه دچار شکستگي شوند داراي ديه هستند يا اينکه بايد براي هر شکستگي ارش تعيين شود و اصولاً آيا استخوانهاي مذکور ملحق به استخوانهاي دست يا پا هستند يا خير؟
جواب :
در شکستگي کف ديه نيست بلکه ارش ثابت مي‌باشد.
سوال 869 :
در مورد ارش بفرمائيد: الف - آيا پرداخت ارش همانند پرداخت ديه مؤجل است يا فوري؟
ب - در صورت تأجيل مهلت پرداخت، در موارد عمد، شبه عمد و خطاي محض چگونه است؟
جواب :
الف: پرداخت ارش نيز مؤجل است.
ب: در عمد تا يکسال در شبه عمد تا دو سال و در خطا تا سه سال مي‌باشد.
سوال 870 :
در خصوص ارش البکارة با دو فرض بلوغ و عدم بلوغ زانيه، بفرماييد:
1 - آيا زانيه در موارد ذيل مستحق ارش البکارة مي‌باشد؟
الف - زنا با رضايت و ميل وي انجام شود.
ب - زنا در اثر اکراه يا عنف واقع شود.
جواب :
زنا با فريب وي مبني بر وعده قطعي ازدواج و... واقع شود.
جواب :
الف: فقط مستحق ارش البکارة مي‌باشد.
ب: علاوه بر ارش البکارة مستحق مهر المثل نيز مي‌باشد.
جواب :
مانند پاسخ ب مي‌باشد.
د - اگر ازاله بکارت دختر با انگشت يا شئي صورت گيرد، حکم ارش البکارة چيست؟ آيا رضايت يا عدم رضايت وي در حکم تأثيري دارد؟
جواب :
همانند پاسخ ب مي‌باشد و فرقي بين رضايت و عدم رضايت نمي‌باشد. و از پاسخهاي بالا روشن شد در تمام موارد فوق فرقي بين بلوغ و عدم بلوغ زانيه نيست.
کساني که از ديه ارث نمي‌برند
سوال 871 :
بيمه مبلغي به عنوان ديه به خانواده مقتول پرداخت نموده که زن ميّت و دخترش و مادرش هر کدام طبق قانون بيمه سهم خود را دريافت نمودند.
آيا مبلغي را که بيمه به مادر مرحوم داده است جزء ما ترک ميّت محسوب مي‌شود يا خير؟
جواب :
ديه حکم ما ترک ميّت را دارد و فقط کساني که از طرف مادر خود با ميّت قرابت و ارتباط دارند از ديه ارث نمي‌برند.
فاضل ديه
سوال 872 :
در مواردي که ولي دم مي‌بايست فاضل ديه را بپردازد بعد قصاص کند اگر قبل از پرداخت فاضل ديه قاتل را بکشد چه حکمي دارد؟
جواب :
فاضل ديه از وي گرفته مي‌شود و حاکم شرع او را تعزير مي‌کند.
سوال 873 :
اگر ولي دم فاضل ديه را بپردازد و از طرفي از قصاص هم صرفنظر نکرده و حقِّ خود را هم به ديه تبديل ننموده باشد، آيا مي‌توان قاتل را بلاقيد آزاد نمود؟
جواب :
خير، مگر با گرفتن وثيقه معتبر.
سوال 874 :
چنانچه ولي دم به علت عدم تمکّن مالي فاضل ديه را نتواند بپردازد تا قصاص اجرا شود و حقِّ خود را هم به ديه تبديل نکرده و از حقِّ قصاص نيز صرفنظر ننموده باشد تکليف چيست؟
جواب :
بايد جاني را با گرفتن وثيقه معتبر آزاد کرد تا اولياي دم تصميم مقتضي اتّخاذ نمايند.